Ոսկեղջյուր

Ոսկեղջյուր
Տեսակ	ռիա
Երկիր	Թուրքիա
Վարչատարածք	Ստամբուլ
Երկարություն	8 կմ
Լիճ հոսող գետ	Ալիբեյ

Ոսկեղջյուր (թուրքերեն՝ Haliç; հունարեն՝ Κεράτιος Κόλπος), նեղ կոր ծոց, որը թափվում է Բոսֆորի նեղուցը Մարմարա ծովի հետ հատման վայրում։ Հիմնականում գտնվում է Ստամբուլի տարածքում՝ բաժանելով քաղաքի եվրոպական հատվածը հյուսիսային և հարավային հատվածների։ Ոսկեղջյուրի գետաբերանի մոտ ժամանակին եղել է Բյուզանդիոն գաղութը, որի տարածքում էլ հետագայում կառուցվեց Կոստանդնուպոլիս քաղաքը։

Ծոցի ափերին են գտնվում պատմական Գալաթա, Ֆեներ, Բլաքերնա, Բալաթ, Էյուպ, Քասըմփաշա թաղամասերը։ Միջնադարից սկսած այստեղ բնակվել են կոստանդնուպոլսի հրեաներ և իտալացի առևտրականներ։ Բյուզանդական ժամանակաշրջանում Ոսկեղջյուրի հյուսիսային ափին գոյություն է ունեցել Ջենովայի հանրապետությանը ենթակա գաղութ, իսկ օսմանյան ժամանակաշրջանում Ոսկեղջյուրը եղել է քաղաքի ֆինանսական և առևտրային հատվածի բաղկացուցիչ մասը։

19-րդ դարում ճանապարհորդները անվանել են ծոցը «քաղաքի գեղեցկագույն հատված», իսկ 20-րդ դարում տեղանքը աղտոտվել է արտաքին անկառավարելի միգրացիայի և արդյունաբերական զարգացման արդյունքում։ Ներկայումս Ոսկեղջյուրի ափերին են գտնվում Ստամբուլի աղքատ թաղամասերը, հատկապես Ֆաթիհը, ինչպես նաև քաղաքի պատմական թաղամասերը և Սարայբուրնու թերակղզին։

Անվան ստուգաբանություն

Ստրաբոնը ծովածոցը անվանել է «Բյուզանդիայի եղջյուր»՝ նկատի ունենալով ծոցի ձևը։

«Ծովածոցը, որը հոսում է բյուզանդացիների մոտով, հոսում է արևմտյան ուղղությամբ մոտավորապես 60 ստադիա՝ նմանվելով եղնիկի եղջյուրի։ Այն ճյուղավորվում է մի քանի մասերի»^[1]

Ոսկեղջյուրը (եբրայերեն՝ Χρυσόκερας‎) անվանումը ծովածոցը ստացել է շատ ավելի ուշ, որը երևի թե կապված է առևտրական կարևորության հետ։ Բացի հայերենից, ռուսերենից և անգլերենից, Ոսկեղջյուր անվանումը կիրառելի է նաև այլ լեզուներում. գերմաներենում՝ Goldenes Horn, իտալերենում՝ Corno d’Oro, ֆրանսերենում՝ Corne d’Or, իսպաներենում՝ Cuerno de Oro: Ոսկեղջյուրի ժամանակակից հունարեն անվանումը ունի ավելի չեզոք բնույթ՝ Κεράτιος κόλπος՝ «Եղջյուրի տեսք ունեցող ծոց», իսկ թուրքերեն՝ Haliç, որը թարգմանաբար ուղղակի նշանակում է ծոց։

Կամուրջներ

Ոսկեղջյուրի վրա կառուցված են Գալաթայի կամուրջը, Գալաթայի հին կամուրջը (չի օգտագործվում), Աթաթուրքի կամուրջը, Հալիչ կամուրջը և Ոսկեղջյուրի կամուրջը։

Երկրաբանական պատմություն

Ծովածոցը Բոսֆորի հետ ենթադրաբար ձևավորվել է մ.թ.ա. 6000-ական թվականներին։ Համաձայն սևծովյան ջրհեղեղի տեսության, Միջերկրական ծովի ջրերի լիտոսֆերային ապարների դիսլոկացիայի արդյունքում բարձրացել է Սև ծովի մակարդակը։ Արդյունքում էլ ձևավորվել են Ոսկեղջյուրը և Բոսֆորը^[2]։ Տարածքի առաջին բնակեցումը եղել է այս իրադարձություններից մոտ 1000 տարի ավելի վաղ^[3]։

Ջրագրություն

Ոսկեղջյուրը իր տեսքով հիշեցնում է գետ, որը ունի մոտ 8 կիլոմետր երկարություն և 90- 700 Մետր լայնություն։ Հիմնականում սնվում է Ալիբեյ սու և Քյաղըթհանե սու վտակներով^[4]։ Դրանք գտնվում են ծովածոցի «ակունք»ի մոտ Քյաղըթհանե և Էյուպ թաղամասերի մոտ։ Օսմանյան ժամանակաշրջանում տեղանքը կոչվել է «Եվրոպայի քաղցրահամ ջրեր» և հանդիսացել են հանգստի գոտի^[5]։

Էյուպից դեպի հարավ ծովածոցը նավարկելի է, ունի մի քանի նավամատույց և չորս կամուրջ^[6]։ Գետաբերանի մոտ Ոսկեղջյուրը ունի մաքսիմալ 40 մետր խորություն։

Ծովածոցի ափերը թեք են, որոնց թիկունքը պատված են ցածր բլուրներով։ Հարավային ափերի բլուրները ունեն 40- 60 մետր բարձրություն (Կոստանդնուպոլսի լեգենդար յոթ բլուրները), իսկ հյուսիսային ափի բլուրները՝ 80 մետր։ Բոսֆորի և Ոսկեղջյուրի պայմանական սահմանագիծը համարվում է Գալաթայի կամուրջը։

Բոսֆորի նման, ծոցը ունի ջրի երկու ընդգծված շերտ։ Ստորին շերտի ջրերը գալիս են Մարմարա ծովից։ Գետաբերանի մոտ ջրի աղիությունը հասնում է 36 պրոմիլլեի։ Ջրի վերին շերտը գալիս է Սև ծովից։ Շերտի աղիությունը մոտ է Բոսֆորի ցուցանիշին՝ 16- 21 պրոմիլե^[7]։

Պատկերասրահ

Հովհաննես Այվազովսկի «Մայրամուտը Ոսկեղջյուրի վրա»: 1845 թվական
Բահրիյե կղզիներից մեկը

Ծանոթագրություններ

↑ Ստրաբոն Աշխարհագրություն։ Գիրք VII. — М: «Ладомир», 1994.
↑ Berilgen, M. M., Özaydın, I. K., and Edil, T. B. A case history: Dredging and Disposal of Golden Horn Sediments(անգլ.) // Geotechnics of High Water Content Materials. — 2000. — № 1374.
↑ Sengül Aydingün Early Neolithic discoveries at Istanbul(անգլ.) // Antiquity : Квартальное обозрение мировой археологии. — 2009. — Т. 83. — № 320.
↑ John Freely The Strait and the City // Istanbul: The Imperial City. — London: Penguin Books, 1998. — С. 3. — ISBN 978-0-14-192605-6
↑ Базили К. М. Глава X // Очерки Константинополя. — СПб: Типография Н. Греча, 1835. — С. 220.
↑ De Amicis, Edmondo Galata // Constantinople (1878). — New York and London: G. P. Putnam's Sons, 1894. — С. 60. — 326 с.
↑ S. Albayrak, N. Balkis, H. Balkis, A. Zenetos, A. Kurin, S. Ü. Karhan, S. A Lar, M. Balci [http://www.medit-mar-sc.net/files/201011/25-131635408_MMS_v11n2_ALBAYRAK.pdf Golden Horn Estuary: Description of the ecosystem and an attempt to assess its ecological quality status using various classification metrics](անգլ.) // Mediterranean Marine Science : научный журнал. — 2010. — № 2 (11). — С. 295-313.(չաշխատող հղում)

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ոսկեղջյուր» հոդվածին։

[1] Ստրաբոն Աշխարհագրություն։ Գիրք VII. — М: «Ладомир», 1994.

[2] Berilgen, M. M., Özaydın, I. K., and Edil, T. B. A case history: Dredging and Disposal of Golden Horn Sediments(անգլ.) // Geotechnics of High Water Content Materials. — 2000. — № 1374.

[3] Sengül Aydingün Early Neolithic discoveries at Istanbul(անգլ.) // Antiquity : Квартальное обозрение мировой археологии. — 2009. — Т. 83. — № 320.

[4] John Freely The Strait and the City // Istanbul: The Imperial City. — London: Penguin Books, 1998. — С. 3. — ISBN 978-0-14-192605-6

[5] Базили К. М. Глава X // Очерки Константинополя. — СПб: Типография Н. Греча, 1835. — С. 220.

[6] De Amicis, Edmondo Galata // Constantinople (1878). — New York and London: G. P. Putnam's Sons, 1894. — С. 60. — 326 с.

[7] S. Albayrak, N. Balkis, H. Balkis, A. Zenetos, A. Kurin, S. Ü. Karhan, S. A Lar, M. Balci [http://www.medit-mar-sc.net/files/201011/25-131635408_MMS_v11n2_ALBAYRAK.pdf Golden Horn Estuary: Description of the ecosystem and an attempt to assess its ecological quality status using various classification metrics](անգլ.) // Mediterranean Marine Science : научный журнал. — 2010. — № 2 (11). — С. 295-313.(չաշխատող հղում)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]