Ղազախերեն

Ղազախերեն
Տեսակ	բնական լեզու և կենդանի լեզու
Ենթադաս	Kipchak–Nogai?
Երկրներ	Ղազախստան, Ռուսաստան, Չինաստան, Մոնղոլիա, Ուզբեկստան, Թուրքմենստան, Գերմանիա, Ղրղզստան, Թուրքիա, Իրան, Ադրբեջան և Ուկրաինա
Խոսողների քանակ	12 900 000 մարդ (2019)
Վերահսկող կազմակերպություն	Ղազախստանի մշակույթի և տեղեկատվության նախարարություն
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակ	անվտանգ
Գրերի համակարգ	կյուրեղագիր, արաբերենի այբուբեն, լատինական այբուբեն և Kazakh Braille?
IETF	kk
ԳՕՍՏ 7.75–97	каз 255
ISO 639-1	kk
ISO 639-2	kaz
ISO 639-3	kaz
	Kazakh language Վիքիպահեստում

Ղազախերեն (қазақ тілі, قازاق ٴتىلى, qazaq tili), Ղազախստանի Հանրապետության հիմնական բնակչության պետական լեզուն է։ Պատկանում է թյուրքական լեզվաընտանիքի արևմտախունական ճյուղի ղփչազական խմբին։ Ղազախերենը օգտագործում են Ղազախստանում, ինչպես նաև ՉԺՀ-ում և Աֆղանստանում։

Պատկանում է թյուրքական լեզվաընտանիքի ղփչաղյան խմբին։ Խոսվում է Ղազախստանում, ինչպես նաև Չինաստանում, Մոնղոլիայում և Աֆղանստանում։

Ժամանակակից ղազախերեն

Ժամանակակից ղազախերենում առկա է 3 բարբառ՝

Հյուսիս-արևելյան
Հարավային
Արևմտյան

Ժամանակակից գրական լեզվի հիմքում ընկած է հյուսիսարևելյան բարբառը։ Ղազախերենի հիմնական առանձնահատկությունը շ հնչյունի համապատասխանությունն է չ-ին և ս հնչյունի համապատասխանությունը՝ շ-ին։ Գրական ղազախերենը ձևավորվել է 19-րդ դարի երկրորդ կեսին՝ ղազախ լուսավորիչներ Կունանբաևի և Ալթընսարինի ջանքերով։ Այբուբենը սկզբնական շրջանում արաբագիր էր, ապա՝ լատինագիր, 1940 թվականից ռուսագիր (դիակրիտիկ նշանների գործածությամբ)։ Մոտ 8-8.5 միլիոն մարդկանց համար համարվում է մայրենի լեզու։

Հնչյունաբանություն

Ձայնավորներ

ղազախերենի ձայնավոր հնչյունները
	շրթունքային		շրթունք-ատամնային		ատամնային և ալվեոլային		քիմքային		ետնաքիմքային	կոկորդային		քթային	m	n	ŋ
պայթական	p	b			t	d				k	g
պայթաշփական			(f)	(v)	s	z	ʃ	ʒ	(ɕ)	(х)		(h)
տատանվող					ɾ
ետնային					l				j	w

Գրականություն

Առավել հին հերոսական պոեմներում («Կոբլանդը», «Ալփամըս») երգվել են ժողովրդի անկախության համար մարտնչող դյուցազունների քաջագործությունը։ 18-19րդ դարերում ղազախական մշակույթի զարգացմեն նոր փուլ սկսվեց՝ կապված Ղազախստանի մեծ մասի Ռուսաստանին միանալու հետ։ 19-րդ դարի 2-րդ կեսին Ասետ Նյամբաևը, բանաստեղծուհի Սառա Տսանբեկովան, Ջամբուլ Ջաբաևը և ուրիշներ զարգացրին այտըսը (ժողովրդական երգերի մրցույթներ)՝ ոչ միայն որպես բանաստեղծական մրցության ձև, այլև ճնշումների դեմ ուղղված միջոց։ Ղազախական խորհրդային գրականության (սոցիալիստական ռեալիզմի) հիմնադիրներն են բանաստեղծ-հեղափոխական Սակեն Սեյֆուլլինը, բանաստեղծներ Բայմագամետ Իզտոլինը, Իլիաս Ջանսուգուրովը, Սաբիթ Մուքանովը և այլն։ 1941-1945 թթ Հայրենական Մեծ պատերազմի տարիներին ղազախական գրականությունը նույնպես արտացոլեց խորհրդային պետությունների մարտական, աշխատանքային սխրանքները։ Զարգացած է հայ-ղազախական գրական կապը։ Հայերեն են թարգմանվել Ալիմժանովի, Կունանբաևի, Մուքանովի և ալոց մի շարք գործեր։ Ղազախերեն են թարգմանվել Խ. Աբովյանի, Շիրվանզադեի, Ս. Զորյանի, Ե. Չարենցի, Գ. Էմինի, Հ. Թումանյանի և ալոց ստեղծագործությունները։

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ղազախերեն» հոդվածին։

[_c9f067ff4103811e-1] ScriptSource - Kazakhstan

[_de2bb7e653322626-2] ScriptSource - Russian Federation

[_29d872b8d0da586d-3] ScriptSource - China

[_50152d9a3765cafc-4] ScriptSource - Mongolia

[_25308656ec9cc438-5] ScriptSource - Uzbekistan

[_9bb72cc61f2df631-6] ScriptSource - Turkmenistan

[_0df1e7284d6e62b9-7] ScriptSource - Germany

[_cc7a1d330ef91cef-8] ScriptSource - Kyrgyzstan

[_2a05cb932b715f09-9] ScriptSource - Turkey

[_b1850857a0ca8ce2-10] ScriptSource - Iran

[_8f59f2e5c7b67e9e-11] ScriptSource - Ukraine

[_465e0b11b7b5ae7f-12] Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]