Němsko-francoska wójna

Němsko-francoska wójna wot 1870 do 1871 bě wojerske rozestajenje mjez Francoskej na jednej stronje a Sewjeroněmskim zwjazkom pod wjednistwom Pruskeje kaž tež z nim zwjazanymi južnoněmskimi statami Bayerska, Württembergska, Badenska a Hessenska-Darmstadt na druhej stronje. Wuwabk wójny bě zwada mjez Francoskej a Pruskej wo kandidaturu princa Leopolda von Hohenzollern-Sigmaringen na španiski trón. Dnja 19. julija 1870 wozjewi Francoska Pruskej wójnu. Porno wočakowanju francoskeho kejžora zastupichu štyri južnoněmske staty do wójny. Mjeztym wostachu zbytne europske mocy neutralne.

W běhu mało tydźenjow w pózdnim lěću 1870 přewinychu němscy zwjazkarjo wulke dźěle francoskeho wójska. Po bitwje pola Sedana w sewjernej Francoskej dźěše kejžor Napoléon III. dnja 2. septembra 1870 do jatby. Na to wutwori so w Parisu prowizoriske narodne knježerstwo, kotrež republiku wuwoła, z wójnu pokročowaše a nowe wójska nastaji. Ale tež nowe knježerstwo njezamó połoženje wobroćić. Po padźe Parisa běše francoske knježerstwo w februaru 1871 zwólniwe Versailleskemu předměrej. Oficialnje skónči so wójna 10. meje 1871 z Frankobrodskim měrom.

Najwažnišej wuslědkaj wójny běštej załoženje Němskeho mócnarstwa a kónc Druheho francoskeho kejžorstwa. Swojeje poražki dla dyrbješe Francoska pozdźišo Elsasko-Lothringensku jako mócnarstwowy kraj („Reichsland“) Němskemu mócnarstwu wotstupić. Tole zaso wuskutkowa pohłubšenje hač dosrjedź 20. lětstotka trajaceho „herbskeho njepřećelstwa“. We wójnje zasadźi nimale 190.000 wojakow swoje žiwjenje – z toho něhdźe 140.000 Francozow –, wjace hač 230.000 buchu zranjeni. Po Němsko-danskej wójnje 1864 a Němskej wójnje 1866 bě konflikt z Francoskej třeća a poslednja z němskich zjednoćenskich wójnow. Hišće za čas wójny přistupichu Badenska, Bayerska, Württembergska a Hessenska-Darmstadt Sewjeroněmskemu zwjazkej. Z tym a z wustawu dnja 1. januara 1871 nasta Němske kejžorstwo. Tohorunja za čas wójny dóńdźe ze zběžkom Pariskeje komuny k nutřkofrancoskej wobydlerskej wójnje, kotraž bu wot francoskeho knježerstwa krawnje poražena.