گسلایتینگ
وارونه‌نمایی، وارونه‌نمایی ذهنی، یا «تحریف واقعیت» یک نوع دستکاری روانی است که در آن فردی یا گروهی تلاش می‌کند ادراک، حافظه یا واقعیت فرد دیگر را زیر سؤال ببرد و او را به شک در مورد عقل، حافظه یا قضاوت خودش بیندازد. این رفتار معمولاً با هدف کنترل کردن، قدرت‌نمایی یا فریب دادن طرف مقابل انجام می‌شود.
مثال: فرض کنید کلیدهای خود را روی میز گذاشته‌اید و کسی آن‌ها را برمی‌دارد. وقتی از او می‌پرسید، پاسخ می‌دهد: «تو اصلاً کلیدها را روی میز نگذاشتی! داری خیالاتی می‌شوی.» بعد از مدتی شما واقعاً به حافظهٔ خود شک می‌کنید.
روش‌های وارونه‌نمایی:
- انکار واقعیت: فرد وارونه‌نما، واقعیت‌های روشن و آشکار را انکار می‌کند؛ مثلاً می‌گوید: «این اتفاق هرگز نیفتاده!»
- بی‌اعتبار کردن احساسات: به فرد مقابل القا می‌شود که احساساتش اشتباه یا اغراق‌آمیز است؛ مثلاً: «تو همیشه زیادی حساسی!»
- تحریف گذشته: فرد وارونه‌نما ممکن است حوادث گذشته را تغییر دهد یا آن‌ها را طور دیگری بازگو کند، به‌طوری که قربانی احساس کند حافظه‌اش درست کار نمی‌کند.
- پرت کردن حواس: با تغییر موضوع یا فرافکنی، فرد مقابل را از اصل ماجرا دور می‌کند.
نتایج وارونه‌نمایی ذهنی
- کاهش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس
- احساس سردرگمی و عدم اطمینان نسبت به واقعیت
- وابسته شدن به فرد وارونه‌نما برای درک حقیقت
- افسردگی و اضطراب طولانی‌مدت
در زبان انگلیسی به وارونه‌نمایی دهنی، گسلایتینگ[۱][۲] (به انگلیسی: Gaslighting) می‌گویند.
وارونه‌نمایی در نهایت به سردرگمی، بی‌ثباتی خلقی و از دست دادن حرمت نفس و اعتمادبه‌نفس شخص مقابل می‌گردد تا جایی که شخص قربانی برای پشتیبانی عاطفی و تأیید اعتبار به شخص مرتکب‌شده تکیه می‌کند.[۳] از شدیدترین انواع شستشوی مغزی است و معمولاً افراد روان‌پریش و ضداجتماع (اختلال شخصیت ضداجتماعی ASPD) و مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) با تکیه به این روش در کنار روش‌های دیگر بر سایرین چیره می‌گردند.[۴][۵] وارونه‌نما سعی می‌کند با سازوکارهایی چون انکار، گمراه‌سازی، ایجاد تناقض و ارائهٔ اطلاعات نادرست، قربانی را ناپایدار ساخته و موجب عدم مشروعیت اعتقادات قربانی گردد.
وارونه‌نمایی زمینهٔ تداوم یافتن آزارهای جنسی، خشونت خانگی و ماندن در رابطهٔ پرخشونت را فراهم می‌کند.[۱]
اقتباس
[ویرایش]این اصطلاح در زبان انگلیسی برگرفته از نام نمایش‌نامهٔ دلهره‌آور بریتانیایی (Gas Light) نوشته پاتریک همیلتون است که در ۱۹۳۸ نوشته شد و در ایالات متحده با عنوان خیابان انجل[الف] اجرا شد. فیلم‌هایی در ۱۹۴۰ و ۱۹۴۴ (هردو با عنوان Gaslight) از همین نمایشنامه اقتباس شده‌اند.
در ایران هم یک تله‌تئاتر با عنوان «چراغ گاز» از روی این نمایشنامه ساخته شده است. مجموعه تلویزیونی (تله تئاتر) آن با بازی مهتاب نصیرپور در نقش بلا، از تلویزیون ایران پخش شده است.[۶]
این اصطلاح اکنون در متون روان‌شناسی به کار می‌رود،[۷][۸] همچنین در تفاسیر سیاسی و در فلسفه نیز به کار می‌رود.[۹] گسلایت (Gaslight) «چراغ گازی» یا «نور چراغ گازی» معنی می‌دهد؛ اما برای اشاره به نوعی فریب و سوءاستفاده روانی به قصد کنترل‌گری استفاده می‌شود.[۱]
پانویس
[ویرایش]- ↑ Angel Street
منابع
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ پیمانه کشتکار (۲۸ دی ۱۴۰۱). «از Gaslighting، واژه سال ۲۰۲۲، چه می‌دانید؟». رادیو زمانه. دریافت‌شده در ۱۹ ژانویه ۲۰۲۳.
- ↑ «کلمات جدید چطور به ابزاری برای به چالش کشیدن خشونت‌های جنسی تبدیل شده‌اند؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۷ دسامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۲.
- ↑ «Gaslighting | Psychology Today». www.psychologytoday.com (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۰.
- ↑ "Definition of GASLIGHTING". www.merriam-webster.com (به انگلیسی). 2023-12-28. Retrieved 2024-01-20.
- ↑ «8 Signs That Someone Is in a Relationship With a Gaslighter | Psychology Today». www.psychologytoday.com (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۰.
- ↑ «پدیده چراغ گاز: خشونت روانی پنهان (بخش اول)». انسان‌شناسی و فرهنگ. ۲۰۱۵-۱۰-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۰.
- ↑ Dorpat, Theodore L. (1996). Gaslighting, the Double Whammy, Interrogation, and Other Methods of Covert Control in Psychotherapy and Psychoanalysis. Northvale, NJ: Jason Aronson. pp. 31–46. ISBN 978-1-56821-828-1. OCLC 34548677. Retrieved 2014-01-06.
- ↑ Jacobson, Neil S.; Gottman, John M. (1998). When Men Batter Women: New Insights into Ending Abusive Relationships. Simon and Schuster. pp. 129–132. ISBN 978-0-684-81447-6. Retrieved 2014-01-06.
- ↑ Abramson, Kate (2014). "Turning up the Lights on Gaslighting". Philosophical Perspectives (به انگلیسی). 28 (1): 1–30. doi:10.1111/phpe.12046. ISSN 1520-8583.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Gaslighting». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی.
 | این یک مقالهٔ خرد روان‌شناسی است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |