ابیانه

ابیانه ویونا
روستا
دورنمایی از روستای اَبیانه
ابیانه موقعیت در ایران ابیانه ابیانه (اصفهان)
مختصات: ۳۳٫۵۸۵۳°شمالی ۵۱٫۵۹۲۳°شرقی / 33.5853; 51.5923
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	نطنز
بخش	مرکزی
دهستان	برزرود
جمعیت	۳۰۱ نفر (سرشماری ۹۵)
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۳۱۵۴۲۸

معماری بومی ابیانه

طرح بازسازی شده آتشکده ابیانه

نمایی از یک کوچه در ابیانه

نمایی از امامزاده عیسی یحیی

اَبیانه روستایی تاریخی از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز در استان اصفهان است. این روستا در تاریخ ۳۰ مرداد ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت 1089 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این روستا در ۳۸ کیلومتری شمال غربی نطنز در دامنهٔ کوه کرکس و یکی از بلندترین نقاط مسکونی در ایران واقع شده است. این روستا حدودا 2160 متر ارتفاع از سطح دریا ارتفاع دارد، و دارای آب و هوای سرد و معتدل است. ابیانه به اعتبار معماری بومی ارزشمند، بافت همگن و یکپارچه روستا، بناهای تاریخی، لباس سنتی، و آداب و رسومی که هر ساله برگزار میکنند، از روستاهای مشهور ایران است.

زبان

گویش ابیانه ای یکی از گویش‌های مرکزی ایران به‌شمار می‌رود و مانند دیگر گویش‌های مرکزی دارای ویژگی‌های منحصر به فردِ آوایی، صرفی (ساخت واژی) و نحوی است و در حوزه واژگان نیز نسبت به فارسی معیار، متفاوت و قابل بررسی است.

روستای تاریخی ابیانه

جمعیت

این روستا در دهستان برزرود قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت آن ۳۰۱ نفر (۱۴۷ خانوار) بوده، که با توجه به کوچ جوانان، روز به روز کمتر میشود.

روستای تاریخی ابیانه

معرفی

در حال حاضراسنادی که دقیقاً قدمت تاریخی ابیانه را معلوم کند در دست نیست؛ ولی با توجه به وجود آتشکده هارپاک، که به دوران ساسانیان باز می گردد، قدمت زیست در این روستا حداقل به هزارو پانصد سال قبل باز میگردد. آثار و بناهای تاریخی که در ابیانه وجود دارد مربوط به دوره‌های ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار است. این آثار نشان‌دهندهٔ قدمت تاریخی این زیست‌گاه انسانی است.

شمار خانه‌های ابیانه در سرشماری سال ۱۳۶۰ برابر با ۵۰۰ واحد برآورد شد. این خانه‌ها به‌طور کامل بر روی دامنه شیب‌دار شمال رودخانه برزرود بنا شده است. ابیانه در نگاه نخست، روستایی چند طبقه به‌نظر می‌آید که در بعضی موارد تا چهار طبقهٔ آن را می‌توان مشاهده کرد. برخی از اتاق‌ها رو به سمت جنوب، پنجره‌های چوبی ارسی دارند. اغلب خانه ها دارای ایوان‌ها و طارمی‌های چوبی پیش آمدهٔ، مشرف بر طبیعت سمت جنوب روستا هستند که مناظر جالبی به وجود آورده است. نمای خارجی خانه‌ها، با کاهگل از خاک سرخی که معدن آن در مجاورت روستا قرار دارد پوشیده شده است. در ساخت خانه‌ها غالباً از سنگ، خشت و آجر استفاده شده است. از آنجا که در دامنه‌های شیب‌دار فضای کافی برای ساختن خانه‌هایی با فضاهای متعدد و موردنیاز وجود ندارد در این روستا چنین رسم شده است که هر خانواده انباری در تپه‌های پیرامون، در سمت جنوب روستا و یا در کنار جاده و نرسیده به ابیانه، ساخته اند که در گویش محلی به آنها کَنده میگویند. این کَنده ها که در دل تپه‌ها حفر شده‌اند و از بیرون تنها درهای کوتاه چوبی آن نمایان است، استفاده های متعددی دارند از جمله؛ برای نگهداری دام، آذوقهٔ زمستانی احشام، ابزار کشاورزی و غیرو مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ابیانه روستایی در دامنه کوه با نماهای کاهگلی قرمز با زیر طاقی‌های سفید و پنجره‌های مشبک زیبا و چوبی است که هرچه در آن دیده می‌شود جلوه‌های از گذشته‌های دور دارد. مردم ابیانه به‌سبب کوهستانی بودن منطقه و دور بودن محل زندگیشان از مراکز پرجمعیت و راه‌های ارتباطی، سالیان دراز در انزوا زیسته و در نتیجه بسیاری از آداب و رسوم قومی و سنتی و از جمله زبان کهن خود را به خوبی حفظ کرده‌اند. زبان مردم ابیانه از زبان‌های ایرانی شمال شرقی که البته در طول زمان دچار تغییر و تحولات زیادی شده و اکنون فقط تعداد کمی از واژه‌های اصیل پهلوی در گویش آنان شنیده می‌شود. لباس و پوشش سنتی، هنوز در میان آن‌ها رواج دارد و در حفظ آن تأکید و تعصب از خود نشان می‌دهند. مردان شلوار گشاد و بلند از پارچهٔ سیاه (از پارچه دوید یا همان دبیت) میپوشند (که به شلوار مردان بختیاری شبیه است) و زن‌ها، پیراهن بلندی از پارچه‌های گل‌دار و رنگارنگ با دامن شلواری های پر چین به رنگ مشکی به تن میکنند. چارقد بزرگ گلدار با زمینه سفید، جزو پوشش سنتی زنان ابیانه است. برش و دوخت پیراهن های زنانه کاری تخصصی است.

آتشکده

مقالهٔ اصلی: آتشکده هارپاک

قدیمی‌ترین اثر تاریخی ابیانه آتشکده‌ هارپاک است که در کنار معبر اصلی روستا قرار گرفته است. آتشکده ابیانه را نمونه‌ای از معابد زرتشتی دانسته‌اند که در جوامع کوهستانی ساخته می‌شد.

قلعه‌ها

قلعه کهن ابیانه

ابیانه سه قلعه حفاظتی- دفاعی دارد که عبارتند از:

1. قلعه پال همونه یا "تخت‌ هامان" که در سمت جنوب غربی ابیانه قرار دارد و متعلق به محله یوسمان است. این قلعه حدود ۲۰۰ سال پیش‌ساخته شده و سند ساخت آن نیز موجود است. در این سند سهم افراد در ساخت قلعه مشخص شده است.
2. قلعه هِردَه که در شمال شرقی روستا قرار دارد و به محله هرده تعلق دارد.
3. قلعه پالَه که در شمال غربی روستا قرار دارد و به محله پَل تعلق دارد.

این قلعه‌های دفاعی- حفاظتی مربوط به دوره‌های یاغیگری بودند و مردم برای حفظ امنیت خود در مقابل یاغی‌های محلی ساخته‌اند و به نوبت در آن کشیک می‌داده‌اند.

زیارت‌گاه‌ها

زیارتگاه هینزا- Hinza

این زیارتگاه در جنوب شرقی ابیانه در دره باریکی قرار دارد. در دل صخره‌های این دره، تو رفتگی وجود دارد که ساختمان امامزاده در جلوی آن ساخته شده است، و تو رفتگی نیز همانند غاری، جزئی از ساختمان زیارتگاه شده است. ظاهراً این زیارتگاه مربوط به بی بی زبیده خاتون، بنت موسی بن جعفر است. اهالی عنوان می‌کنند که بی بی زبیده خاتون تحت تعقیب بوده و مردم ابیانه وی را در این اتاقک پناه داده، سپس به روستای هنجن برده‌اند. در هنجن نیز زیارتگاه بزرگی متعلق به ایشان ساخته شده است. زیارتگاه هینزا در واقع گذرگاه بی‌بی زبیده خاتون است. برخی نیز عنوان کردند که این زیارتگاه مربوط به زمان آناهیتا است. طبق باور مردم این مکان معجزه‌نما است و هر ساله مردم برای پختن نذری به آنجا میروند.

زیارتگاه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی

این زیارتگاه که در شرق ابیانه در محله هرده قرار دارد، بقعه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی، فرزندان امام موسی بن جعفر است و برخلاف ساختمان‌های روستا دارای حیاط مرکزی است و حوض بزرگی که از شاخه اصلی نهر روستا سیراب می‌شود در وسط آن قرار دارد. این زیارتگاه گنبد هشت ضلعی با کاشی کاری فیروزه‌ای دارد. رواق حرم منقش به کتیبه‌هایی است که هر سال حفاظت و مرمت می شود. ایوان جنوبی آن به تپه ها و طبیعت جنوب ابیانه مشرف است. بر ضریح زیارتگاه نوشته‌ای وجود ندارد؛ ولی در سقف بنا تاریخ‌های مرمت بنا و اشعار و آیاتی نوشته شده است. عنوان می‌شود که در پشت تخته‌های سقف قیمت انواع غلات، چون جو و گندم در زمان گذشته را نوشته‌اند. منبری چوبی و قدیمی نیز در ایوان جنوبی زیارتگاه قرار دارد. این زیارتگاه در سال ۱۳۸۶ توسط پایگاه میراث فرهنگی ابیانه و همراهی اهالی ابیانه بازسازی شده است.

مساجد

ابیانه دارای یازده مسجد است که یکی از این مساجد قدیمی به نام مسجد جامع ابیانه (ملقب به میان‌ده) به شرح زیر است:

مسجد جامع: این مسجد در محله «میون ده» (میان ده) قرار دارد و دارای دو شبستان است که شبستان قدیمی آن به وسیله دری کوتاه به کوچه اصلی راه دارد. کف آن شبستان چوبی است. در دیوار جنوبی این شبستان، محراب چوبی قدیمی قرار دارد که جزو آثار تاریخی با ارزش روستای ابیانه است که تاریخ ساخت آن به سال ۴۷۷ ه‍.ق بر می‌گردد. روی این محراب نقش گل و بوته کنده کاری شده و با خطوط برجسته کوفی سوره «یس» در آن حک شده است. این مسجد منبری چوبی دارد که مربوط به دوره سلجوقیان است و تاریخ ساخت آن ۴۶۶ ه‍.ق است، روی این منبر نقوش گل و بوته، گل هشت پر و کتیبه‌هایی به خط کوفی وجود دارد. در ورودی مسجد نیز با نقش گل و بوته و خطوط برجسته، کنده‌کاری شده است. این در، یک بار نیز مورد سرقت قرار گرفته است. شبستان جدید این مسجد سالن بزرگی است که در محوطه میانی آن نورگیری در سقف قرار گرفته است. در این سالن ستون‌هایی با سرستون کنده کاری شده قرار دارد. سقف این سالن به صورت تخته پوش از چوب گردو است که با نقوش منظم هندسی قاب‌بندی شده است. این سقف از نوع کرکس پوش است ( با نی یا شاخه های باریک درختان، به شکل بال گسترده کرکس ساخته شده است) و بر روی آن کتیبه‌هایی از آیات قرآن وجود دارد. مساجد معروف عبارتند از: مسجد حاجتگاه، مسجد پرزله،مسجد جامع، مسجد پنجه علی، مسجد یوسمان،زیارتگاه بی بی زبیده خاتون

نمایی از کوچه‌های ابیانه و آتشکده

سراسرنماها

نمایی از ابیانه (۱۳۹۵)

نگارخانه

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
  طویله
• 

پیوند به بیرون

• وبگاه رسمی ابیانه