Ontologia

Artikulu hau filosofiako adarrari buruzkoa da; eredu informatikoa gaitzat duena beste hau da: «Ontologia (informatika)»

Ontologia izakiaren azterketa da, horregatik, izatearen teoria izenez ezagutzen da, hau da, gauzen azterketa: zer den, nolakoa den eta nola den posible. Ontologiaren zeregina oinarrizko kategoriak ezartzea da.

Aristotelesek K.a. IV. mendean metafisika orokorraz edo hasierako filosofiaz eman zuen definizioarekin bat dator ontologia. Ontologiak XVIII. mendean hartu zuen indarra Wolff-ek emandako azalpenekin. Wolff-ek izakiari dagozkion ezaugarri orokorrak aztergai dituen alor gisa definitu zuen ontologia, ez badiren izakien ezaugarriena soilik, diren eta izan daitezkeena baizik; Kantek, ordea, badiren izakien azterketa gisa ulertu zuen ontologia eta argudio ontologikoaren bidez izaki perfektuenak ere (Jainkoak), perfektu izango bada, existitu beharra duela adierazi zuen. XX. mendean berriro ere indartu da ontologia, fenomenalisten eta existentzialisten artean batez ere.

Ikuspegi orokorra

Ontologia estuki lotuta dago Aristotelesek "ser enquanto ser" delakoari buruz duen auziarekin: entitate guztiek zentzurik zabalenean zer duten komunean, alegia. Printzipio eleatikoa gai honi emandako erantzuna da: izakia kausalitateari estuki lotuta dagoela baieztatzen du, "Boterea Izatearen marka" dela. Erantzun horrekin sortzen den arazo bat objektu abstraktuak baztertzen dituela da. Berkeleyren "ser es ser percibido" esloganean, beste erantzun esplizitu baina ez oso onartu bat aurki daiteke. "Ser enquanto ser" galderarekin hertsiki lotuta baina ez berdin-berdin, kategorien arazoa da. Kategoriak, oro har, mota edo genero altuenak hartzen dira kontuan. Kategorien sistema batek entitateen sailkapen esklusibo eta zehatza ematen du: entitate bakoitza zehazki kategoria batekoa da. Mota horretako hainbat sailkapen proposatu dira, eta, askotan, substantzien, propietateen, harremanen, gauzen egoeren eta gertaeren kategoriak barne hartzen dituzte. Kategorien arteko bereizketaren muinean funtsezko hainbat kontzeptu eta bereizketa ontologiko daude, hala nola, berezitasuna eta unibertsaltasuna, abstrakzioa eta zehaztasuna, mendetasun ontologikoa, identitatea eta modalitatea. Kontzeptu horiek, batzuetan, kategoria gisa tratatzen dira berez, kategorien arteko aldea azaltzeko erabiltzen dira, edo beste rol nagusi batzuk betetzen dituzte teoria ontologiko desberdinak karakterizatzeko. Ontologiaren barruan, ez dago adostasun orokorrik kategoriak definitzeko moduari buruz. Hainbat ontologo askotan ez daude ados kategoria jakin batek kideak dituen edo kategoria jakin bat funtsezkoa den.

Partikularrak eta unibertsalak

Partikularrak edo banakoak unibertsalekin kontrastatzen dira eskuarki. Unibertsalak partikular ezberdinek adibidetzat har ditzaketen ezaugarriei dagozkie. Adibidez, tomate bat eta marrubi bat kolore gorriaren unibertsalaren adibide diren bi partikular dira. Unibertsalak espazioa ez den beste leku batzuetan egon daitezke aldi berean, partikularrak une jakin batean leku batera mugatuta dauden bitartean. Gainera, unibertsalak oso presente egon daitezke une desberdinetan, eta horregatik batzuetan errepikakor deitzen zaie, partikular errepikaezinen aldean. Unibertsalen problema deritzona zera da, beren ezaugarrietan gauza ezberdinak nola batera daitezkeen azaltzea, adibidez, tomate bat eta marrubi bat nola izan daitezkeen gorriak biak. Unibertsalei buruzko errealistek unibertsalak daudela uste dute. Unibertsalen arazoa konpon dezakete, komuna dena bi entitateek partekatzen duten unibertsal baten bidez azalduz. Errealistak euren artean banatuta daude, unibertsalak zerbaiten bidez ("ante res") eredugarriak izan edo ez ("in rebus") izan daitezkeen kontuan hartu gabe. Nominalistek, aldiz, unibertsalak daudela ukatzen dute. Beste nozio batzuetara jo behar dute azaltzeko ezaugarri bat hainbat erakunderentzat komuna izan daitekeela, adibidez, erakundeen arteko funtsezko antzekotasun-erlazioak edo klase natural komun bati partekatutako kidetasuna proposatuz.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.