Edukira joan

Mahsa Amini

Wikipedia, Entziklopedia askea
Mahsa Amini

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakمهسا امینی
JaiotzaSaqqez (en) Itzuli, 1999ko irailaren 21a
Herrialdea Iran
Talde etnikoaKurds in Iran (en) Itzuli
Lehen hizkuntzakurduera
HeriotzaTeheran, 2022ko irailaren 16a (22 urte)
Hobiratze lekuaSaqqez (en) Itzuli
Heriotza moduaistripuzko heriotza
giza hilketa
poliziaren zaintzan hildakoa: buruko zauria
bihotz-biriketako geldialdia
Familia
Familia
Hezkuntza
Hizkuntzakkurduera
persiera
Jarduerak
Jasotako sariak
Musicbrainz: 6b1f267a-f003-453c-a8d6-abb928561489 Edit the value on Wikidata
Fitxategi:Mahsa Jina Amini.jpg
Mahsa Jina Amini
Ilea mozten, elkartasun protesta, Melbourne (Australia), 2022-09-24
Mahsa Aminirekiko elkartasunezko protesta, Australia, 2022-09-24
Mahsa Aminirekiko elkartasunezko protesta, Londres, 2022-09-21
Mahsa Aminirekiko elkartasunezko protesta, Amsterdam 2022.10
Mahsa Aminirekiko elkartasunezko protesta, Berlin, 2022-10-01
Mahsa Aminirekiko elkartasunezko protesta, Kolonia, 2022-09-24
Buruko Hijab zapia erretzen, Mahsa Aminirekiko elkartasunezko protesta, Stuttgart (Alemania), 2022ko iraila

Mahsa Amini (persieraz: مهسا امینی‎‎), Jina Amini edo Zinha Amini izenez ere ezaguna (Saqez, Iran, 2000ko uztailaren 22a – Teheran, Iran, 2022ko irailaren 16a) kurdu jatorriko irandar emakume bat izan zen. Emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea, Moralaren Poliziak atxilotu eta torturatu zuen, hijab izeneko buruko oihala jendaurrean behar bezala ez erabiltzeagatik.[1][2][3] Bi orduz buruan kolpeak hartu ondoren, garuneko eta bihotzeko erasoa jasan zuen, eta koman sartu zen.[4] Bi egun geroago hil zen. Iranen, emakumeen aurkako indarkeriaren biktimarik ezagunenetako bat da.[5][6][7][8][9]

2022an munduan zehar elkartasun protestak egin ziren, hala nola Alemanian, Parisen, Suedian, Grezian, Txilen, New Yorken, Londresen, Australian... Halaber, mundu zabalean emakumeek beren ilea moztu zuten, Iranen sufritzen duten askatasun falta salatzeko.[10][11]

Bizitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Torturak jasan ondoren hil zenean, Mahsa Amini 22 urteko herritar irandarra zen, jatorriz Saqezekoa, Kurdistango probintzian. Familia intelektual batek hazi zuen, eta hiri kurdu batean bizi izan zen, non jendea Irango gobernuen errepresio gogorrenaren pean egon den.[12][13][14]

Atxiloketa eta heriotza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Irailaren 14an, asteartea, arratsaldeko 6:00ak aldera atxilotu zuten Amini Moralaren Poliziako agenteek, Teheranen dagoen Shahid Haqani autobideko Shahid Haqani metro-geltokitik gertu. Kiaresh Amini nebak protesta egin ondoren, arreba atxiloketa-zentrora eramango zutela esan zioten, "informazio-klase" bat jasotzeko, eta ordubetean askatuko zutela, baina Kasra ospitalera eraman zuten anbulantzian.[15][16][17]

Bi egunez, Teherango Kasra ospitalean egon zen Amini koman, eta horrek jendearen sentimenduak piztu zituen, eta beste behin ere Orientazio Patruilaren eta hijabari buruzko legearen aurkako protesta eragin zuen.[18][19]

Bi egunez koman egon ondoren, Kasra ospitaleko zainketa intentsiboetako unitatean (Teheran) hil zen Amini.[20] Fars berri-agentzia erdi-ofizialak jakinarazi zuen Amini 2022ko irailaren 16an hil zela.[2][21]

Erreakzioak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kaleko protesta masiboak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mahsa Aminiren heriotzaren ondoren, hainbat hiritako pertsonak, Teheran hiriburua eta Saqqez bere jaioterria barne, kalera irten eta kontsignak garrasika aritu ziren Irango Gobernuaren aurka. Polizia-indar bereziek Irango manifestazio horiek erreprimitu egin zituzten.[22][23]

Hil eta bi egun geroago, protestek eta herri-atsekabearen adierazleek aurrera jarraitu zuten. “Emakumeak, bizitza eta askatasuna” aldarrikatu zuten manifestazio-talde bat sartu zuen Teherango Unibertsitatean, Aminiren heriotzagatik.[24]

Hildakoak eta zaurituak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Masha Aminiren heriotzagatiko protestek, gutxienez, lau pertsonaren heriotza eragin zuten, eta 75 pertsonatik gora zauritu ziren Irango segurtasun organismoek egindako tiroen ondorioz. Gertaera gehienak Irango Kurdistanen izan ziren.[25][26] 75 pertsona baino gehiago hil ziren Irango manifestazioen errepresioan, hil ondorengo hamar egunetan, Mahsa Amini gaztearen heriotza gaitzesteagatik.[27][28]

Hiyab erreketak eta ile mozketak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Emakume irandarrek ilea moztu eta hijab-a ere erre zuten Mahsa Aminiren heriotzagatik protesta egiteko, bere sare sozialetan protesta egiteko modu baketsua jarriz.[29][30]

Nazioarteko protestak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ehunka pertsona atera ziren kalera munduko hiriburu handietatik, batez ere emakumeak eta gazteak. Masha Amini gaztearen heriotzagatiko protestekin bat egin zuten, eta Irango lege islamiarren errepresioaren aurka borrokatu ziren, gertaerak argitzea eta errudunentzako zigorra eskatuz.[31][10][11]

Irango kontserbadorismoaren kritikak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gheis Ghoreishi analista kontserbadoreak bere sare sozialetan esan zuen moralaren polizia sistema politiko teokratiko persiarrarekiko gorroto-fabrika bat dela.

“Erlijioso gehienek ez dute babesten seme-alaben aurkako indarkeria, legez kanpokoa eta diziplinarik gabea”.[32]

Alemania

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olaf Scholz-ek, Alemaniako kantzilerrak, Mahsa Aminiren heriotza "beldurgarritzat" jo zuen, poliziaren zaintzapean, eta bere tristezia adierazi zuen protestetan "emakume ausartak" hiltzeagatik. Emakumeek beren erabakiak hartzeko eta beldurrez ez bizitzeko aukera izan behar zutela gaineratu zuen.[33]

Txile

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gabriel Boric Txileko presidenteak, Nazio Batuen Segurtasunaren Erakundearen (NBE) Batzar Nagusian egindako hitzaldian, omenaldia egin zion Mahsa Aminiri, eta mundu osoko boteretsuek botere-abusua desagerrarazteko deia egin zuen.[34][35][36]

Estatu Batuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Estatu Batuetako Gobernuak emakumeen aurkako indarkeriaren amaiera eskatu zuen Iranen, Robert Malley bozeramalearen eta Irani buruzko Estatu Departamentuaren ordezkari bereziaren bidez.[24]

Antony Blinken estatubatuar idazkariak Twitter-en hauxe argitaratu zuen: "Aminik bizirik egon behar zuen gaur. Estatu Batuek eta Irango herriak negar egiten diote. Irango gobernuari eskatzen diogu emakumeen jazarpen sistemikoari amaiera eman diezaion eta protesta baketsua egin dezan".[37]

Joe Biden Estatu Batuetako presidenteak, 2022ko irailaren 21ean Nazio Batuetako munduko liderren urteko diskurtsoan, Iranen emakumeen egoerari eta Mahsa Aminiren heriotzari buruz hitz egin zuen, eta Irango emakumeekiko elkartasuna adierazi zuen.[38]

Frantzia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantziako Kanpo Harremanetarako Ministerioak Mahsa Amini hil zuen tortura gaitzetsi zuen.[39]

Emakume irandarrek bezala, 50 abeslari, ekintzaile eta aktorek baino gehiagok beren indarra bidali nahi izan zuten ilea moztuz eta bideoa sare sozialetara igoz. Frantziar ospetsuen artean, Juliette Binoche, Marion Cotillard, Isabelle Adjani, Charlotte Gainsbourg, Jane Birkin, Isabelle Huppert edo Bérénice Bejo egon ziren.[11]

Italia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Italiak gaitzetsi egin zuen Aminiren heriotza tuit batean Farnesinak Mahsaren heriotzagatiko mina adierazi zuen eta ekintza horren egileak identifikatu eta horregatik erantzun beharko zutela espero zuela.[37][40]

NBE

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Giza Eskubideetarako Ravina Shamdasani Nazio Batuen goi-komisarioaren bulegoko bozeramaileak Mahsa Aminiren heriotzari buruzko ikerketa egiteko eskatu zuen.[41]

Europako Batasuna

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Europar Batasuneko zenbait funtzionariok beren heriotza kondenatu zuten. Josep Borrell EBko kanpo-politikako buruak bere heriotza "onartezina" zela esan zuen.[42] Bozeramaile batek jakinarazpen bat eman zuen Mahsa Aminiri gertatutakoa onartezina zela eta hilketa horren egileek kontuak eman behar zituztela esanez.[43]

Giza Eskubideak Babesteko Gobernuz Kanpoko Erakundeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Amnistia Internazionalak Mehsa Aminiren heriotza susmagarriari buruzko ikerketa penala eskatu zuen Iranen. Erakunde horren arabera, "agente eta funtzionario arduradun guztiak" justiziaren aurrera eraman behar dira, eta "atxiloketa-zentroan tortura eta bestelako tratu txarrak eragin zituzten baldintzak" penaletik ikertu behar dira.[16][44][45]

Human Rights Watch-ek Aminiren heriotza "krudela" izan zela esan zuen, eta honelaxe idatzi zuen:

"Irango agintariek hijabaren derrigorrezko legea bertan behera utzi beharko lukete, eta emakumeei beren independentzia eta eskubideak galarazten dizkieten beste lege batzuk ezabatu edo zuzendu".[46][47] Gobernuz kanpoko taldeak kezka handiagoa sortu zuen gobernuko funtzionarioen indarkeriak protesten aurrean.[48]

Irango Giza Eskubideen Zentroa: Mahsa Amini, Errepublika Islamiarreko emakumeen aurkako gerraren biktimatzat hartzen da, eta Irango emakumeen aurkako indarkeria mundu osoan indarrez gaitzestea eskatu zuen, jakineko eta ekidin daitezkeen tragediak saihesteko.[49]

Anonymous

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Irango Gobernuaren eta Estatuko afiliatuen hainbat web gune 'erorita' egon ziren Anonymous pirata informatikoei lotutako Twitter kontu batek haien aurkako eraso zibernetikoak bota zituela esan eta gero, Mahsa Amini hil ondoren protestak babesteko, besteak beste Ali Jamenei Irango buruzagi gorenaren Orrialde elektronikoa.[50][51]

Gobernuaren erantzuna

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Funtzionario iraniarrek kritikak errefusatu dituzte arrazoi politikotzat hartuta, eta identifikatu gabeko herrialde atzerritarrak salatu zituzten istiluak sustatzen zituztela-eta.[37]

Ebrahim Raisi presidenteak Ahmad Vahidi barne-ministroari eskatu zion "gertaeraren arrazoia lehenbailehen eta arreta bereziarekin ikertzeko".[52]

Famatuen erreakzioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ospetsuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Omid Memarian[53]
  • Javad Safaee
  • Zomorroak[54]
  • Leah Remini[55]
  • Asad Sam Hanna[56]
  • Alí Karimi
  • Gal Gadot
  • J. K. Rowlingek, Harry Potter-en nobelen egileak, hauxe argitaratu zuen Twitter-en: "Orduan munduko gainerakoek beren izena esaten jarraitu behar dute. #MahsaAmini poliziaren zaintzapean hil zen 22 urte zituela, hijabaren arauak hautsi zituelako. Gaur egun protesta egiten duten irandar guztiekiko elkartasuna."[57][58]
  • Khaby Lame jatorri senegaleko italiar influencer batek Instagramen bere orrian hauxe idatzi zuen:

"Emakumeen eskubideen eta giza eskubideen aldeko gerrarik handiena gertatzen ari da Iranen. Lurrean bizi bazara eta isilik geratzen bazara, inoiz ezingo duzu emakumeen eskubideei buruz hitz egin, berriro ere."[59]

Aryana Sayeed, Reece James, Kourtney Kardashian, SZA, Hailey Bieber, Mark Ruffalo, Diplo, Finneas, Sophie Turner, Bebe Rexha, Bella Hadid, Jessie J, Lily James, Pam Hogg, Margaret Atwood, Pearl Jam , Damiano David, Ebru Gündeş, LP, Lili Reinhart, Ashley Benson, Death metal-banda, Misha Collins, Nazanin Boniadi, Justin Bieber, Kim Kardashian eta beste hainbatek Mahsa Aminen heriotzaren aurrean erreakzionatu zuten.[60]

Politikariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bill Clinton, Hillary Clinton, Nancy Pelosi, Farah Pahlavi, Masoud Barzani, Justin Trudeau, Masud Gharahkhani, Annalena Baerbock, Mélanie Joly eta beste batzuek Mahaminiren heriotzaren aurrean erreakzionatu zuten.[61][62]Irango buruzagi gorenak deitoratu egin zuen neska bere osasunari buruzko zurrumurruen erdian hil izana, eta adierazi zuen jokoan dagoena ez dela buruko hijaba, Irango errepublika islamiarra baizik.[63]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Zhina Amini goes into coma 2 hours after arrest by Guidance Patrols, women.ncr-iran, 2022
  2. ↑ a b «Iranian woman ‘beaten’ by police for ‘improper hijab’ dies after coma: State media» Al Arabiya English 2022-09-16.
  3. ↑ IranWire Exclusive: Morality Patrol Beats a Woman into a Coma, IranWire, 2022
  4. ↑ (Ingelesez) «Arrest by hijab police leaves woman comatose», Al Monitor, 2022.
  5. ↑ (Ingelesez) «Young woman in coma after detained by morals police in Iran», NRT, 2022.
  6. ↑ (Ingelesez) «Iranian Woman In Coma After Morality Police Arrest: Activists», Barron's, 2022
  7. ↑ (Ingelesez) «Young Iranian woman in coma two hours after morality police arrest, activists say», Mena, 2022.
  8. ↑ (Ingelesez) «Iranian woman in coma after police arrest», International The News, 2022.
  9. ↑ (Ingelesez) «Iranian woman dies ‘after being beaten by morality police’ over hijab law», The Guardian, 2022-09-16.
  10. ↑ a b SL, TAI GABE DIGITALA. (2022-09-27). «Atxiloketekin eta Internetera sarbidea moztuta isilarazi nahi ditu Iranek protestak» naiz: (Noiz kontsultatua: 2022-10-06).
  11. ↑ a b c (Gaztelaniaz) «Juliette Binoche y otras famosas francesas se cortan el pelo en apoyo a las protestas de las mujeres en Irán» www.antena3.com 2022-10-05 (Noiz kontsultatua: 2022-10-06).
  12. ↑ Woman in Coma in Custody by Hejab Enforcement Causes Uproar in Iran, Student Hearts, 2022
  13. ↑ Indignación en Irán por el coma de una joven tras ser detenida por la Policía, SwissInfo.ch, 2022
  14. ↑ Iran: Woman in coma after her arrest by Tehran's morality police , The News Arab, 2022
  15. ↑ Fury in Iran as young woman dies following morality police arrest, BBC News, 2022
  16. ↑ a b Iran woman's death after morals police arrest sparks protests, Reuters, 2022
  17. ↑ s Iranian woman in coma after morality police arrest: activists, France24, 2022
  18. ↑ Mahsa Amini: Arrested For Islamic Guidance, Ended Up Brain Dead!, Iran True, 2022
  19. ↑ Mahsa Amini, who has gone into a coma due to severe brain damage after being assaulted by Mullahs regime's "morality police" passed away, County First News, 2022
  20. ↑ Iran: Kurdish woman dies after arrest and tortutre by morality police in Tehran , Kurdistan Human rights Network
  21. ↑ Iranian woman dies after beating by ‘morality police’ for not wearing headscarf , The Telegraph, 2022
  22. ↑ Protests in Iran at death of Kurdish woman after arrest by morality police , The Guardian, 17 Sep 2022
  23. ↑ Woman, 22, dies after falling into coma while in custody of Iran's morality police, CNN News, 17 Sep 2022
  24. ↑ a b https://www.rtve.es/noticias/20220918/muerte-joven-detenida-llevar-mal-velo-sacude-iran/2402646.shtml
  25. ↑ https://www.prensa.com/mundo/al-menos-cuatro-muertos-y-75-heridos-en-los-disturbios-por-la-muerte-de-mahsa-amini-en-iran/
  26. ↑ https://www.latercera.com/mundo/noticia/protestas-por-muerte-de-mahsa-amini-en-iran-deja-al-menos-cuatro-muertos-y-75-heridos/EUWOWIA6YBHV3BCFP26WTDNQQ4/
  27. ↑ https://www.dw.com/es/m%C3%A1s-de-75-muertos-desde-inicio-de-las-protestas-en-ir%C3%A1n/a-63248225
  28. ↑ https://www.elsoldemexico.com.mx/mundo/protestas-en-iran-asciende-a-76-el-numero-de-muertos-en-protestas-en-iran-segun-ong-8949046.html
  29. ↑ https://www.clarin.com/mundo/mujeres-iranies-cortan-pelo-queman-hijab-protestar-muerte-mahsa-amini_3_ZggqVIP6s1.html
  30. ↑ https://twitter.com/AIertaMundiaI/status/1571631488898056192?t=uXAu5IDLuHz4yjZqhAiQhA&s=19
  31. ↑ https://amecopress.net/Las-protestas-por-la-muerte-de-Masha-Amini-cruzan-las-fronteras-iranies
  32. ↑ https://www.pagina12.com.ar/482870-joven-irani-muere-luego-de-ser-arrestada-por-la-policia
  33. ↑ https://www.dw.com/en/iran-german-government-condemns-mahsa-aminis-death/a-63219325
  34. ↑ https://per.euronews.com/2022/09/21/iran-mahsa-amini-death-international-reactiongerman-foregin-minister-chile-president
  35. ↑ https://english.alaraby.co.uk/news/chiles-president-condemns-mahsa-amini-death-un-speech
  36. ↑ https://www.france24.com/es/minuto-a-minuto/20220920-boric-insta-en-la-onu-a-enfrentar-problemas-con-m%C3%A1s-democracia
  37. ↑ a b c https://es.euronews.com/2022/09/21/iran-rechaza-las-criticas-internacionales-por-la-muerte-de-mahsa-amini
  38. ↑ https://www.ndtv.com/world-news/joe-biden-vows-solidarity-with-iran-women-amid-anti-hijab-protests-3365990
  39. ↑ https://www.reuters.com/world/middle-east/frances-ministry-foreign-affairs-condemns-death-mahsa-amini-2022-09-19/
  40. ↑ Silvia Serafini, Iran. Almeno 31 uccisi nelle proteste per la morte di Mahsa, Avvenire, 21 settembre 2022.
  41. ↑ https://www.democracynow.org/es/2022/9/21/titulares/protests_in_iran_spread_to_dozens_of_cities_over_death_of_mahsa_amini
  42. ↑ https://www.euronews.com/2022/09/20/mahsa-amini-eu-concern-over-woman-who-died-after-being-stopped-by-morality-police
  43. ↑ https://www.eeas.europa.eu/eeas/iran-statement-spokesperson-death-mahsa-amini_en
  44. ↑ Mahsa Amini: Woman dies after arrest by Iran’s morality police, Aljazeera, 2022
  45. ↑ Condemnations Follow Death Of Young Woman In Iranian Police Custody , Iran International, 2022
  46. ↑ https://www.hrw.org/news/2022/09/16/woman-dies-custody-irans-morality-police
  47. ↑ https://iranhr.net/en/articles/5489/
  48. ↑ https://www.france24.com/en/live-news/20220920-concern-mounts-at-lethal-iran-crackdown-on-protests
  49. ↑ https://iranhumanrights.org/2022/09/mahsa-amini-is-another-victim-of-islamic-republics-war-on-women/
  50. ↑ https://www.infobae.com/america/mundo/2022/09/22/protestas-en-iran-hackearon-la-pagina-web-del-ayatollah-ali-khamenei/
  51. ↑ https://www.heraldo.es/noticias/internacional/2022/09/22/hackean-la-web-del-lider-supremo-de-iran-1601170.html
  52. ↑ https://abcnews.go.com/International/wireStory/iranian-president-orders-probe-womans-death-custody-90017706
  53. ↑ «Omid Memarian - Twitter» Twitter.
  54. ↑ «Hichkas - Twitter» Twitter.
  55. ↑ [https://twitter.com/leahremini/status/1570504467069665280 «Leah Remini - Twitter»] Twitter.
  56. ↑ [https://twitter.com/asaadhannaa/status/1570516347544834048 «Asaad Sam Hanna - Twitter»] Twitter.
  57. ↑ https://twitter.com/jk_rowling/status/1572671246675972102
  58. ↑ https://www.aljazeera.com/news/2022/9/20/un-calls-for-probe-into-iranian-womans-death-amid-protests
  59. ↑ https://www.iranintl.com/202209211601
  60. ↑ https://iranwire.com/en/women/107619-despite-censorship-top-athletes-join-outcry-over-mahsa-aminis-death/
  61. ↑ https://www.kurdistan24.net/ckb/story/225457-%D8%B3%DB%95%D8%B1%DB%86%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%95%D8%B1%DB%95%D8%AE%DB%86%D8%B4%DB%8C-%D9%84%DB%95-%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%95%D9%88%D8%A7%D8%AF%DB%95%DB%8C-%DA%98%DB%8C%D9%86%D8%A7-%D8%A6%DB%95%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%83%D8%B1%D8%AF
  62. ↑ https://en.vogue.me/culture/mahsa-amini-death-iran-hijab-police-bella-hadid-golshifteh-farahani-celebrity-reactions/
  63. ↑ León, Jaime. (2022-10-03). «Jameneí defiende la brutal represión de la revuelta del velo: “Hacen su deber”» La Razón.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Mahsa_Amini&oldid=9854284"(e)tik eskuratuta