Leipzig
| Leipzig Leipzig | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| hiri handia | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatu burujabe |  Alemania | ||||||||||
| Alemaniako estatua |  Saxonia | ||||||||||
| Alkatea | Burkhard Jung (mul)  | ||||||||||
| Izen ofiziala | Leipzig | ||||||||||
| Jatorrizko izena | Leipzig | ||||||||||
| Posta kodea | 04003, 04357, 04275, 04155, 04157, 04109, 04105, 04229, 04317 eta 04159 | ||||||||||
| Udalerri kodea | 14713000 | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 51°20′24″N 12°22′30″E / 51.34°N 12.375°E | ||||||||||
 | |||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 297,8 km² | ||||||||||
| Altuera | 113 m | ||||||||||
| Mugakideak | Landkreis Leipzig (en) , Nordsachsen (en) , Delitzsch (en) , Leipziger Land (en) , Muldental (en) , Rackwitz, Krostitz, Jesewitz, Taucha, Borsdorf, Brandis, Großpösna, Markkleeberg, Zwenkau, Pegau, Markranstädt eta Schkeuditz | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 616.093 (2022ko abenduaren 31) 0 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 2.069 bizt/km² | ||||||||||
| Informazio gehigarria | |||||||||||
| Telefono aurrizkia | 0341 | ||||||||||
| Ordu eremua | UTC+01:00 eta UTC+02:00 | ||||||||||
| Hiri senidetuak | Kiev, Klaipėda, Addis Abeba, Birmingham, Bolonia, Brno, Frankfurt am Main, Hannover, Houston, Lyon, Nanjing, Plovdiv, Tesalonika, Travnik (en) , Herzliya (en) , São Paulo, Krakovia, Bamako eta Ho Chi Minh Hiria | ||||||||||
| Matrikula | L | ||||||||||
| leipzig.de | |||||||||||
Leipzig Alemaniako ekialdean dagien Saxonia estatu federaleko hiririk handiena da, 522.883 biztanle zituen 2010ean. Alemania osoko zortzigarren hiririk populatuena da.
Leipzig ezaguna da bere unibertsitate eta azokarengatik. Alemaniako lehendabiziko sindikatua Leipzigen sortu zen.
Etimologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Leipzig izena eslaviarren Lipsk hitzetik dator, zeinak "ezkien lekua" esan nahi duen.
Geografia eta klima
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Pleiße, Elster Zuria eta Parthe ibaiek bat egiteko tokian dago eraikita, Alemaniako lautadaren hegoaldean. Zingira ugari daude hiriaren inguruan, iparraldean Werbeliner See eta Schladitzer See eta hegoaldean Cospudener See, Kulkwitzer See eta Markkleeberger See.
Leipzigek klima kontinentala du, neguan oso hotza eta udan beroa. 2010. urtean neguan 62 egunetan 0 °C-tik azpiko tenperaturak izan ziren eta udan 10 egunetan 30 °C-tik gorakoak.
 Datu klimatikoak (Leipzig) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 3.2 | 4.1 | 8.7 | 13.0 | 18.6 | 21.5 | 23.7 | 23.9 | 19.3 | 13.7 | 7.2 | 4.0 | 13.4 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 0.7 | 1.1 | 5.0 | 8.4 | 13.4 | 16.5 | 18.5 | 18.6 | 14.8 | 9.9 | 4.5 | 1.7 | 9.4 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -1.9 | -2.0 | 1.2 | 3.7 | 8.1 | 11.4 | 13.3 | 13.3 | 10.2 | 6.0 | 1.8 | -0.7 | 5.4 |
| Euria (mm) | 30.9 | 26.7 | 36.5 | 42.4 | 42.1 | 55.1 | 58.2 | 58.6 | 44.5 | 35.8 | 37.1 | 38.9 | 506.8 |
| Euri egunak (≥ 1.0 mm) | 8.1 | 6.6 | 8.0 | 7.6 | 8.5 | 9.4 | 8.8 | 8.1 | 7.6 | 7.3 | 7.9 | 8.9 | 96.8 |
| Iturria: [1] | |||||||||||||
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Sorrera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Leipzig antzinako bi bide garrantzitsuren arteko gurutzean sortu zen, Via Regia-k (erregearen bideak) Alemania ekialdetik mendebaldera zeharkatzen zuen eta Via Imperii-k (Inperioko bideak) iparraldetik hegoaldera. Leipzigen lehenengo aipamena 1015ekoa da eta dagoeneko 1165ean hiri eta merkatu eskubideak jasoak zituen.
1305. urtean hasi zen merkatu feriak oraindik bizirik dirau eta munduko feriarik zaharrena kontsideratzen da gaur egun. Hainbat monasterio eraiki ziren hirian eta 1409an Unibertsitatea sortu zen. Unibertsitatea Pragako ikasle-etorkinak jasotzeko eraiki bazen ere, Alemaniako pentsalari handien bilguneetako bat bihurtu zen eta, aldi berean, Erreformaren sorburuetako bat. Hogeita Hamar Urteko Gerran behin eta berriz setiatu zuten Leipzig eta gudu ugari izan ziren hiriaren inguruan. Oparotasun handia izan zuen XVII. mendetik aurrera liburuen merkataritzarekin, eta bertan egokitu ziren Frankfurteko liburugile eta argitaldariak ere.
XIX mendea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Leipzig-eko gudua, Nazioen arteko gudua izenaz ere ezaguna, 1813an Napoleonen eta aliatuen (austriarrak, prusiarrak, errusiarrak, suediarrak) arteko gudua izan zen. Bi egunez borrokatu ondoren aliatuak nagusitu ziren. 60.000 lagun galdu zituzten bi aldeek. Lehen Mundu Gerra iritsi arte Alemaniak ezagutu zuen batailarik handiena izan zen. Porrot honek Napoleon berak Alemaniatik alde egitea ekarri zuen.
1839an Dresdenetik trena iritsi zen eta urte gutxitan Leipzigeko tren geltokia Europako handiena izatera iritsi zen. Leipzig Saxonia eta Alemania guztiko mugimendu liberalen erdigunea bihurtu zen eta Alemaniako lehenengo langileen alderdia (Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein, ADAV) sortu zuen Ferdinand Lassalle sozialistak 1863an.
XX mendea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Leipziger Baumwollspinnerei kotoi fabrikak bosgarren pabiloia eraiki zuen 1907an eta Europako kotoi fabrikarik handiena bihurtu zen. Ordurako Leipzigek milioi bat biztanletik gora zeukan.
30eko hamarkadan Carl Friedrich Goerdeler alkatea Nazi mugimenduaren aurkakoa zen, baina 1937an bera ez zegoela aprobetxatuz, naziek triskantza larriak egin zituzten hirian eta 1938an, Kristal hautsien gauean, hiriko eraikinik esanguratsuena zen sinagoga suntsitu egin zuten. Bigarren Mundu gerraren garaian milaka langile behartu eraman zituzten Leipzigera.
Hiriak bonbaketa asko jasan zituen eta 1945eko apirilaren 19an, estatubatuarrek eskuratu egin zuten atez ateko borroka latzen ondoren. Leipzig Ekialdeko Alemanian sartuta gelditu zen eta herrialdeko hiri handienetakoa bihurtu zen. 1989ko iraultza demokratikoan eginkizun garrantzitsua jokatu zuten agintari komunisten aurka eginiko Leipzigeko manifestaldiek eta San Nikolas elizan egiten hasi ziren meza erraldoiek. Ordutik "Heroien hiria" (Stadt der Helden) ezizena dauka.
Ekonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Oso merkataritza eta industriagune garrantzitsua da (altzairugintza, papergintza, eraikuntza metalikoak, doitasun industria, ehungintza, janari industria, kimika industria, tabakogintza, musika-tresnak) XIX. mendeaz geroztik. 1409. urtean sortutako unibertsitate garrantzitsua dauka.
Ondasun nabarmenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- San Tomas eliza (Thomaskirche): XII. eta XV. mendeen artean eraikitako eliza luteranoa da. Zatirik zaharrenak erromanikoak dira eta berrienak gotikoak. Bereziki ezaguna da Johann Sebastian Bach bertako kantore eta musika zuzendaria izan zelako 1723 eta 1750 artean.
- San Nikolas eliza (Nikolaikirche): Leipzig hiri bihurtu zenean eraikitako eliza da, 1165. urte ingurukoa hain zuzen ere. XVI. mendean eliza erromanikoari osagarri gotikoak gehitu zitzaizkion. Ezaguna bihurtu zen 1989an astelehenero bertan meza ematen hasi zirelako agintari komunistei protesta egiteko asmoz.
- Nazioen Guduaren monumentua (Völkerschlachtdenkmal): Napoleonen aurkako guduan izandako garaipena omentzen duen monumentua da, gudu bat ohoretuz Europan daudenetatik handienetakoa da, izan ere 80x70 metroko oina eta 91 metroko altuera baititu.
- Udaletxe berria (Neues Rathaus): 1905etik aurrera Leipzigeko udaletxea izan dena. 1940 arte Europako eraikinik altuena izan zen.
- Mendelssohn-haus eta Schumann-haus: Felix Mendelssohnen etxea eta Robert Schumannen etxeak, hurrenez hurren
Musika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Musika arloan zeresan handia izan du Leipzigek, izan ere mundu mailan famatuak ziren hainbat musikari bizi izan baitziren bertan, hala nola Johann Sebastian Bach, Felix Mendelssohn eta Robert Schumann besteak beste. Bi urtean behin "Johann Sebastian Bach Nazioarteko Txapelketa" izaten da Leipzigen.
Leipzigeko Gewandhaus orkestra ere (Gewandhausorchester Leipzig) mundu mailan oso famatua da. 1781ean sortu zen.
Kirolak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]300 kirol taldetik gora daude Leipzigen.
Alemaniako Futbol Txapelketa Leipzigen sortu zen 1900an. 1. FC Lokomotive Leipzig da bertako futbol talde nagusia. Alemaniako txapeldun izan zen 1903, 1906 eta 1913an eta Kopako garailea 1936an. Ekialdeko Alemanian ere bost aldiz irabazi zuen kopa eta honetaz gain UEFA Intertoto Kopaz ere jabetu zen 1966an. Azken urteetan ordean Red Bull Leipzig bihurtu da puntako taldea, 2009an Red Bull konpainiak sortu zuena.
Hala ere talderik loriatsuena emakumezkoen eskubaloi taldea da, HC Leipzig, Alemaniako 21 liga eta Europako Txapeldunen Liga hiru aldiz irabaziak baititu. Gizonezkoen taldea ere handia izana da, SC Leipzigek Ekialdeko Alemaniako 9 liga eta Txapeldunen Liga bat ere irabazi ditu.
Hiritar ezagunak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Johann Hermann Schein (1586-1630), musikagilea.
- Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716), matematikaria.
- Maria Margaretha Kirch (1670-1720), astronomoa.
- Richard Wagner (1813-1883), musikagilea.
- Karl Liebknecht (1871-1919), politikari komunista.
- Max Beckmann (1884-1950), margolaria.
- Till Lindemann (1963-), abeslaria.
Hiri senidetuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Leipzig ondorengo hiriekin senidetuta dago:[2]
Halaber ondorengo hiriarekin lankidetza hitzarmena sinatu zuen:
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ https://web.archive.org/web/20120506082136/http://worldweather.wmo.int/016/c01350.htm World Meteorological Organization.
- ↑ a b Leipzig - International Relations. © 2009 Leipzig City Council, Office for European and International Affairs (Noiz kontsultatua: 2009-07-17).
- ↑ Partner Cities. Birmingham City Council (Noiz kontsultatua: 2009-07-17).
- ↑ (Txekieraz) Brno - Partnerská města. © 2006-2009 City of Brno (Noiz kontsultatua: 2009-07-17).
- ↑ Frankfurt -Partner Cities. © 2008 Stadt Frankfurt am Main (Noiz kontsultatua: 2008-12-05).
- ↑ (Alemanez) Hanover - Twin Towns. © 2007-2009 HANNOVER.de - Offizielles Portal der Landeshauptstadt und der Region Hannover in Zusammenarbeit mit hier.de (Noiz kontsultatua: 2009-07-17).
- ↑ Partner Cities of Lyon and Greater Lyon. © 2008 Mairie de Lyon (Noiz kontsultatua: 2009-07-17).
- ↑ «Twinning Cities» City of Thessaloniki (Noiz kontsultatua: 2009-07-07).
- ↑ Kraków otwarty na świat. www.krakow.pl (Noiz kontsultatua: 2009-07-19).
- ↑ Leipzig - International Relations. © 2009 Leipzig City Council, Office for European and International Affairs (Noiz kontsultatua: 2009-07-17).
.jpg)
