Karraka (musika tresna)

Lehen Mundu Gerran gas toxikozko erosoez ohartarazteko erabilitako karraka.

Karraka perkusiozko musika tresna bat da eta gurpil baten hortzek, mihi bat edo gehiago elkarren segidan altxatuz, zarata lehor eta desatsegina egiten du. Musika-tresna idiòfonoa da. Mintzik, sokarik edo aire-zutaberik behar ez duenez, soinua bere materialen bibraziotik dator soilik.

Matrakak eta karrakak antzeko funtzioak badituzte ere, badira bi instrumentu horiek bereizten dituzten ezaugarri fisiko batzuk. Matraka, arabiar mitraq hitzetik eratorria (mailua), zurezko tresna bat da. Taula batez eta aldaba edo mailu batez edo gehiagoz osatua, eta astintzean, zarata egiten du.

Erabilera

Karrakak mendeetan zehar erabili izan dira tradizio erlijioso batzuetan eta kultura askotan. Festetan eta erlijio-erritu jakin batzuetan erabiltzen dute tresna honek sortzen dituen zaratak. Era berean, ohartarazpen-seinale gisa, animaliak izutzeko tresna oso baliagarria da eta haurrentzako jostailu gisa ere erabili dira.

Errazkingo sakristaua izana elizako karraka jotzen

Gaur egun, orkestretan, karraka perkusio erritmikoko instrumentu gisa erabiltzen da. Bere funtzio nagusia pultsua mantentzea eta musikaren tempoa markatzea da. Azentu erritmikoak, betegarriak eta efektu bereziak sortzeko ere erabil daitezke. Orkestra batzuetan, karraka soinu espezifikoak imitatzeko erabiltzen da, hala nola zaldien kriskitinak edo euriaren soinua imitatzeko.

Osaketa eta Funtzionamendua

Tresna honek zurezko gorputz edo taula bat du, eta horri mailu mugikor batzuk lotzen zaizkio. Mailu horiek egurrezkoak edo metalezkoak izan daitezke, eta egurrezko gorputza kolpatzen dute. Karraka motaren arabera, hiru, bi edo mailu bakar bat izan dezakete. Gainera, helduleku bat ere badu eusteko.

Karrakaren funtzionamendua

Karrakari kirtenetik heldu eta biraraztean sortzen da soinua. Kasu batzuetan helduleku bat izan dezake, kaleetan erabiltzeko karrakaka eramangarri bihurtuz. Batzuek egurrezko hainbat gorputz dituzte, batzuetan hutsuneak, biradera batekin eragiten direnak. Neurri handiko mailu batzuk mugitzen dituzte, soinua sortzeko; azken horiei kanpandorreko karrakak esaten zaie.

Jatorria

Karraka izena arabierazko hârraqa edo hârraq hitzetik dator, merkantzia-ontzi handi bati (karraka) dagokiona. Joan Corominasen Diccionario Etimológico Castellano e Hispánico (1954) lanaren arabera, terminoa «itsasontzi astun horien karrasketan oinarritutako hitz onomatopeikoa» izan daiteke.

Lehenengo karrakak zurez edo hezurrez egindako tresna soilak ziren, munduko hainbat kulturak erritual eta zeremonietan erabiltzen zituztenak. Mediterraneoko kulturei dagokienez, karrakak aurkitu dira Grezia, Erroma eta Egiptoko aztarnategi arkeologikoetan, non erlijio- eta jai-ospakizunetan erabiltzen ziren. Erdialdeko Amerikako kulturetan karrakak Erdialdeko Amerikako kolonaurreko kulturetako musika-tresnen parte ere baziren, Maiak eta Aztekak kasu. Asiako kulturetan, Txinan eta Japonian, karrakak erlijio-zeremonietan eta Urteberriko ospakizunetan erabili izan dira.

Historia

Egurrez egindako perkusio-tresna gehienek Ekialde Urruneko eta Afrikako hainbat eskualdetako antzinako zibilizazioetan dituzte sustraiak. Aspaldiko garaietatik, Indian, Indonesian, Txinan eta baita mendebaldeko Afrikan ere, egungo karraka eta karrakekin antzekotasun nabarmena zuten tresnak eraiki eta jotzen ziren.

Kultura horietan, kanpaien erabilera ez zen ohikoa lehen garaietan; izan ere, debekatuta zeuden, beharbada arrazoi erlijiosoengatik edo beste arau kultural batzuengatik. Horren ordez, zura mihien, mazo edo oholtxoen bidez kolpatzeko soinu-mekanismoak asmatu ziren. Horregatik, eskualde horietan egurrezko perkusio-instrumentuen aniztasuna oso zabala da eta izan da.

Uste denez, karraka, antzeko beste tresna batzuekin batera, Espainiatik barrena iritsi zen Europara, zibilizazio arabiarraren eraginari esker. Bere goren aldian, arabiarrak ez ziren soilik Iberiar penintsulan zehar hedatu, baizik eta hainbat herriren arteko zubi kultural gisa ere jardun zuten, ezagutzak eta tradizioak zabalduz.

Kandelariaren jaia. Atacamako San Pedro eliza

Denboraren poderioz, karrakak eboluzionatu egin zuen, eta musika tresna bihurtu zen, beste instrumentu batzuekin batera hainbat musika adierazpidetan parte hartzeko. Karraka Alsazian eta Alemanian hartu zuten, eta Aste Santuan kariloia ordezkatu zuen. Monasterio kristau-ortodoxoetan ere sartu zen.

Gainera, karrakak eta antzeko beste tresna batzuek ere funtzio sozialak betetzen zituzten, hala nola eskaleak edo lanbide ibiltari jakin batzuetan aritzen zirenak identifikatzea. Denboraren poderioz, instrumentu horiek haurren folklorearen parte izatera igaro ziren Europa erdialdeko eta mediterraneoko herrialde askotan, eta herri ospakizunetan oraindik ere laguntza gisa erabiltzen dira. Iberoamerikan, bestalde, ohikoa da kanpandorreetan karrakak aurkitzea, tradizio horren oinordeko gisa.

Azkenik, aipatzekoa da matrakak zein karrakak konpositore ezagunek sartu dituztela musika-konposizioetan. Bere soinu bereizgarriak, adibidez, Ludwig van Beethovenen Wellingtonen garaipena lanean agertzen dira, tiroak imitatzen dituztelarik; Joseph Haydnen Jostailuen sinfonian; Maurice Ravelen El niño eta Sortilegios obran; eta Richard Straussen Don Quijote-n.

Karraka Gaur Egun

Gaur egun, karrakak musika tresna herrikoia izaten jarraitzen du munduko kultura askotan. Askotariko musika-generoetan erabiltzen da, hala nola musika folklorikoan, musika herrikoian eta musika klasikoan.

• Dantza folklorikoak: Mundu osoko dantza folkloriko askok karraka erabiltzen dute instrumentu nagusitzat. Aragoiko jota, non karrakak markatzen duen dantzaren erritmo azkar eta kementsua.

• Musika herrikoia: Herri musikaren genero batzuetan ere erabiltzen da karraka, hala nola musika latinoan eta musika balkanikoan. Obra klasikoak: Zenbait konpositore klasikok karraka txertatu dute beren lanetan, hala nola Maurice Ravelek bere Boléro lanean eta Sergei Prokofievek bere Pedro y el lobo obran.

Kanpo estekak

• Datuak: Q954753
• Multimedia: Ratchets (instrument) / Q954753