Barkoxe
| Barkoxe | |
|---|---|
 Zuberoa, Euskal Herria | |
 Barkoxe herriko maskarada; atzealdean, Herriko Etxea ageri da | |
|
Armarria | |
 | |
| Kokapena | |
| Herrialdea |  Euskal Herria |
| Lurraldea | Zuberoa |
| Administrazioa | |
| Estatua |  Frantzia |
| Eskualdea |  Akitania Berria |
| Departamendua |  Pirinio Atlantikoak |
| Elkargoa | Euskal Hirigune Elkargoa |
| Barrutia | Oloroe-Donamaria |
| Kantonamendua | Euskal Mendialdea |
| Izen ofiziala | Fitxategi:Ez Barcus |
| Auzapeza | Jean-Marc Baranthol (2008-2014) |
| Posta kodea | 64130 |
| INSEE kodea | 64093 |
| Herritarra | barkoxtar |
| Ezizena | xorro gorriak eta jinko faltsiak |
| Geografia | |
| Azalera | 46.93 |
| Garaiera | 176 m – 793 |
| Demografia | |
| Biztanleria | 636 (2018:  −5) |
| Dentsitatea | 14,34 biztanle/km² |
| Zahartzea[1] | % 13,68 |
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 31,78 |
| Ekonomia | |
| Jarduera[1] | % 77,15 (2011) |
| Desberdintasuna[1] | % 4,29 (2011) |
| Langabezia[1] | % 3,84 (2013) |
| Euskara | |
| Euskaldunak | % 77,39 (2010) |
| Erabilera | % 51,79 (2011) |
Barkoxe ([baʁ̞koʃe] Zubereraz; Barkos [baɾkos̺] Nafarreraz) Zuberoako udalerri nagusietakoa da, Basabürüan kokatua.
Izena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Herriaren izena, Frantsesez eta okzitanieraz, Barcus da,[2] eta forma hauek izan ditu historian: Barcuys (1384, Nabarrengoseko notarioek[3]), Barcuix (1462, Oloroeko notarioek[4]), Sent-Saubador de Barcuix (1470 inguruan, Ohixen kontratuak[5]), Barcoys (1520, Zuberoako ohitura[6]), Barcux (1580, Lüküzeko paperak[7]) eta Barcinx (1650, Gouvernement Général de Guienne et Guascogne et Pays circonvoisins izeneko eskutitza). Uhart auzoaren toponimoa 1520ean Zuberoako ohituran[6] agertzen den baserriaren izena da.[2]
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ingurune naturala
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Haranbeltzeko basoaren zati bat udalerriko lurretan dago.
Hidrografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Barkoxe zeharkatzen dute Joos ibaiak eta haren ibaiadarrek. Hona hemen ibaiadarrak:
- Bouhateko erreka
- Etxantxu
- Handia
- Ibarra erreka (7 km.) eta haren ibaiadarrak:
- Ibarra erreka (4,4 km.) eta haren ibaiadarrak:
- Askontxilo erreka
- Athaketa
- Letxegita eta bere ibaiadarra:
- Ilharra
- Ibarra erreka (4,4 km.) eta haren ibaiadarrak:
- Oihanart
- Sulu
- Sustaris
Badira Auzeten ibaiadar batzuk ere, udalerria zeharkatzen dutenak:
- Askania
- Ibarle erreka eta haren ibaiadarra:
- Anbelseko erreka
Bestetik, Bitole errekak ere udalerria zeharkatzen du.
Udalerri mugakideak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Sohüta eta Ospitalepea, iparraldean.
- Jeruntze, Ustasu, Josibaia eta Sangoine (denak Bearnon), ipar-ekialdean.
- Eskiula ekialdean.
- Zalgize-Doneztebe eta Arrokiaga, mendebaldean.
- Aramitze (Bearno), hego-ekialdean.
- Atharratze-Sorholüze eta Iruri, hego-mendebaldean.
- Landa (Bearno) eta Montori, hegoaldean.
Etxeak eta auzoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Ahargo Pea
- Agaras
- Barkoxe
- Barnea
- Gaztelondo
- Kaperra
- Larraja
- Maisonave
- Uharte auzoa
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bere mugape zabalean (46,93 km²) protohistoria motako hainbat barruti gotortu erroldatu dira, batzuk ondoko udalerrira ere hedaturik: Madalena edo Argañe mendia (Atharratze-Sorholüze eta Iruri), Haitzhandialtea, Lexegieta (Iruri), Ollohoki eta Zerra mendia.[8]
Barkoxeko altxorra edo "altxortxoa", XIX. mendean, Larraja auzoko Espelia baserrian aurkitutako txanponen multzoa da. Ebro arroko erromatartze hasierako txanponen multzo garrantzitsuenetakoa da. Altxorrak 1.700 eta 1.800 pieza bitarte zituen.
XIX. mendean, Larraja auzoko Espelia baserrian, burdin aro amaiera edo erromatartze hasierako 1724 txanpon aurkitu zituzten, Barkoxeko altxorra, hain zuen. Ebro arroko txanponen multzo handiena da, eta gertuko protohistoriako gazteluzaharrekin.
Barkoxen Zuberoako bizkonderriaren menekoa zen abadetxe laikoa zegoen. Han, errege-epaitegia edo bailego zegoen,[2] eta haren epaiak Lextarreko gortera apelatu zitezkeen. 1790. urtean Maule-Lextarreko barrutiaren menekoa zen kantonamendu bateko buru izan zen Barkoxe. Kantonamendu horretan, Barkoxez gain Arrokiaga eta Ospitalepea herriak zeuden. 1879. urtean, Ezpele etxaldeko lurretan altxor bat aurkitu zen, 1.700 edo 1.800 zeltiberiar txanponez osatua, K.a. 400-100. urteen ingurukoa.
Barkoxen bazen Arbailetako mezulari-zerbitzua edo messagerie,[2] Basabürüa eta Pettarra arteko Zuberoako eskualdea (Zalgize-Doneztebe, Altzürükü eta Barkoxe berak osatuta).
Ekonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Barkoxeko ekonomia laborantzan dago oinarrituta (polilaborantza eta artzaintza).
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Barkoxek biztanleen galera etengabea eta garrantzitsua izan zuen XIX. mendearen erdialdetik aurrera. 1841ean 2.372 biztanlera izatera iritsi zen, baina ordutik populazioa galduz joan zen eta 1960ko hamarkadan 1.000 biztanleen mailatik behera geratu zen. XXI. mendearen hasieran 700 biztanle inguru zituen.
| Barkoxeko biztanleria |
|---|
 |
| Datuen iturburua: INSEE |
Politika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Alkateak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Agintaldia | Auzapezak | Alderdia |
|---|---|---|
| 1935-1954 | Ambroise Bethular | |
| 1954-1989 | Jean Baptiste Jauregiberri | |
| 1989-1995 | François Uturri | |
| 1995-2001 | Jean Barneix | |
| 2001-2014 | Jean-Marc Baranthol |
Azpiegiturak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Udalerriak haur-eskola bat du Barkoxe auzoan.
Kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2009an Barkoxek maskarada[9] antolatu zuen. Eta baita 2021eko udan ere.
Euskara
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Barkoxen[13] Basabürüako euskara[14] mintzatzen da, zuberotarra.
Ondasun nabarmenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Lamiñen ziloa: leizea.
- Jasokundearen elizak Erdi Aroan du jatorria, nahiz eta XIX. mendean berreraikia eta XX. mendean berriztatua izan zen.[15]
Barkoxtar ospetsuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Beñat Mardo (XVIII. mendea), idazle eta bertsolaria.
- Pierre Topet, Etxahun (1786-1862), idazlea.
- Alexis Etxekopar, Attuli (1924-2005), kantugilea.
- Léon Urthuburu, Frantziako kontsulorde Guayaquilen. Honek 1860ean Galapagoetako Floreana uhartearen jabetza utzi zion jaioterriari. Hala eta guztiz ere, herriak ez zuen inoiz uharteaz jabetu[16]
- Jean Michel Larrasket (1950-2018), ingeniari eta irakasiea, Parisen jaioa.
- Pantxika Urruti (1955-), abeslaria.
- Maddi Oihenart (1956-), abeslaria.
- Patrick Keheille (1964-), idazlea, Oloroe-Donamarian jaioa.
- Polo Garat (1967-), argazkilaria.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ a b c d Paul Raymond: Dictionnaire topographique Béarn-Pays Basque.
- ↑ Nabarrengoseko notarioek - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
- ↑ Oloroeko notarioak. Archives Départementales des Pyrénées-Atlantiques.
- ↑ XV. mendeko Zuberoako notarioa zen Ohixen kontratuak. Archives Départementales des Pyrénées-Atlantiques.
- ↑ a b "Coutume de Soule de 1520", 1760an Pauen argitaratua.
- ↑ Lüküzeko paperak. Archives Départementales des Pyrénées-Atlantiques.
- ↑ (Frantsesez)Dominique Ebrard (Koor.).- 50 ans d'archéologie en Soule: Hommage à Pierre Boucher (1909-1997).-Arg. Association Ikerzaleak, Maule, s.d.
- ↑ «Abian dira Xiberoko maskaradak», Euskal Kulturaren Ataria, 2009-02-01.
- ↑ «Sagardoi, Battitta - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-23).
- ↑ «Kukuaren joan-etorriak - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-23).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-23).
- ↑ «Barkoxe - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-23).
- ↑ «Basabürüa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-23).
- ↑ Mérimée datu-basea
- ↑ Philippe Veyrin, Les Basques, 76. orr. - Arthaud, 1975. ISBN 2-7003-0038-6
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q839436
Multimedia: Barcus / Q839436
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Barkoxe