Τοποτηρητής

Ο τοποτηρητής είναι όρος ο οποίος όριζε τον υποδιοικητή ή τον υπαρχηγό εντός του Βυζαντινού Στρατού.

Ιστορία

Ο συγκεκριμένος όρος χρησιμοποιήθηκε υπό διάφορους τρόπους στην διάρκεια της ιστορίας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στην διάρκεια του 9ου και 10ου αιώνα, ο τοποτηρητής ήταν υποδιοικητής των στρατιωτικών διοικητών των θεμάτων, των διοικητών των ταγμάτων και του Βυζαντινού Ναυτικού. Ο τοποτηρητής ηγείτο, συνήθως, του μισού της στρατιωτικής μονάδας της οποίας ο ανώτερός του ήταν διοικητής^[1]. Λόγω των εμφυλίων πολέμων κατά την διάρκεια της περιόδου μεταξύ του 1070 και του 1080, καθώς και στην εισβολή μεγάλου τμήματος της Μικράς Ασίας από τους Σελτζούκους, ορισμένοι τοποτηρητές βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του πολέμου, ενώ οι ανώτεροί τους είχαν αναχωρήσει προκειμένου να πολεμήσουν στο πλευρό των διαφόρων παρατάξεων που μάχονταν για την κατάληψη του βυζαντινού θρόνου. Ως αποτέλεσμα, πρόσωπα όπως ο Θεόδωρος Γαβράς, ο οποίος κατείχε το αξίωμα του τοποτηρητή, βρέθηκαν απομονωμένοι και επιχείρησαν να υπερασπιστούν τις περιοχές τους με τα εναπομείναντα στρατεύματά τους^[2].

Εκκλησία

Στις αρχές του 12ου αιώνα, οι τοποτηρητές αναφέρονται ως διοικητές μικρού μεγέθους περιοχών και φρουρίων, ενώ στα τέλη της περιόδου των Παλαιολόγων, ο όρος άρχισε να χρησιμοποιείται για τον ορισμό των εκπροσώπων του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως ενώπιον των επισκοπών οι οποίες ευρίσκονταν εκτός των συνόρων της αυτοκρατορίας^[1].

Στη σημερινή εποχή, Τοποτηρητής είναι ένας Μητροπολίτης που ορίζεται από την Ιερά Σύνοδο για ποιμάνει για ένα μικρό χρονικό διάστημα μια άλλη χηρεύουσα Μητρόπολη (για λόγους θανάτου, κωλύματος ή παραιτήσεως του εν ενεργεία Μητροπολίτη) μέχρι την εκλογή του νέου Μητροπολίτη. Ο Τοποτηρητής μιας Μητροπόλεως έχει διοικητικά καθήκοντα, αλλά επειδή έχει την διοίκηση και της δικής του Μητροπόλεως τα μοιράζεται με τους ιερείς της χηρεύουσας Μητροπόλεως. Τοποτηρητές σε μια χηρεύουσα Μητρόπολη ορίζονται συνήθως Μητροπολίτες από Όμορες (συνορεύουσες εκκλησιαστικά Μητροπόλεις). Ακόμη, ο Τοποτηρητής μνημονεύεται κανονικά σε όλα τα Άγια και Ιερά Μυστήρια και τις Άγιες και Ιερές Ακολουθίες της χηρεύουσας Μητροπόλεως.