Τατζικιστάν

Δημοκρατία του Τατζικιστάν Ҷумҳурии Тоҷикистон Τζουμχουρίι Τοτζικιστόν Республика Таджикистан Ρισπούμπλικα Ταντζικιστάν
Σημαία Εθνόσημο
Εθνικός ύμνος: Суруди Миллӣ Σουρουντί μιλλί Εθνικός Ύμνος
Τοποθεσία της χώρας στον κόσμο Η θέση του Τατζικιστάν (πράσινο)
Πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη	Ντουσαμπέ 38°32′12″N 68°46′48″E
Επίσημες γλώσσες	Τατζικικά
Πολίτευμα	Προεδρική Δημοκρατία
Πρόεδρος Πρωθυπουργός	Ιμομάλι Ραχμόν Κοχίρ Ρασουλζόντα
Ανεξαρτησία Από την ΕΣΣΔ Ισχύον Σύνταγμα	9 Σεπτεμβρίου 1991 6 Νοεμβρίου 1994
Έκταση  • Σύνολο  • % Νερό  • Σύνορα	143.100 km2 (96η) 0,3 3.651 km
Πληθυσμός  • Εκτίμηση 2024   • Απογραφή 2000   • Πυκνότητα	10.277.100 (93η)  6.127.000   71,8 κατ./km2 (143η)
ΑΕΠ (ΙΑΔ)  • Ολικό  (2016)  • Κατά κεφαλή	26,030 δισ. $ (134η)   3.007 $ (145η)
ΑΕΠ (ονομαστικό)  • Ολικό  (2016)  • Κατά κεφαλή	6,922 δισ. $ (142η)   799 $ (152η)
ΔΑΑ (2021)	0,685 (122η) – μεσαίος
Νόμισμα	Σομόνι (TJS)
Ζώνη ώρας	TJT (UTC +5)
Internet TLD	.tj
Οδηγούν στα	δεξιά
Κωδικός κλήσης	+992

Η Δημοκρατία του Τατζικιστάν (περσικά: جمهوری تاجیکستان) είναι κράτος στην Κεντρική Ασία. Συνορεύει με το Αφγανιστάν, την Κίνα, το Κιργιστάν, το Πακιστάν και το Ουζμπεκιστάν. Το Τατζικιστάν ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης από το 1917 έως το 1991. Το Τατζικιστάν είναι περιοχή κυρίως ορεινή (το 93% είναι βουνά) κι οι κορυφές της είναι από τις ψηλότερες ολόκληρης της περιοχής (κορυφή Ισμοΐλ Σομόνι 7.495 μ.).

Οι κάτοικοι λέγονται Ταζίκ (Τατζίκοι), είναι ιρανική φυλή και έχουν θρήσκευμα το Ισλάμ (σουνίτες) και αποτελούν το 83% του πληθυσμού. 8% του πληθυσμού είναι Ρώσοι και οι άλλες μειονότητες είναι Ουκρανοί, Γερμανοί, Κιργίζιοι, Τουρκομάνοι κλπ. Έχει πληθυσμό 10.277.100 κατοίκους, σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2024.

Το κλίμα είναι ηπειρωτικό, οι βροχές ελάχιστες και οι θερμοκρασίες κυμαίνονται από +45 °C έως -63 °C.

Η περιοχή που τώρα αποτελεί το Τατζικιστάν υπήρξε κοιτίδα πολλών αρχαίων πολιτισμών, συμπεριλαμβανομένης της πόλης του Σαράζμ από τη Νεολιθική Εποχή και την Εποχή του Χαλκού, και αργότερα έδρα βασιλείων με διαφορετικές θρησκείες και πολιτισμούς, όπως του πολιτισμού του Ώξου, του πολιτισμού Αντρόνοβο, του Βουδισμό, των Νεστοριανών Χριστιανών, του Ζωροαστρισμού, του Μανιχαϊσμού, και του Ισλάμ. Η περιοχή έχει γίνει μέρος αρκετών αυτοκρατοριών στο πέρασμα των αιώνων, όπως των Αχαιμενιδών, των Σασσανιδών, των Εφθαλιτών, των Σαμανιδών, της Μογγολικής Αυτοκρατορίας, των Τιμουριδών και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Έγινε ανεξάρτητη το 1991 και ξεκίνησε εμφύλιος πόλεμος σχεδόν αμέσως μετά την ανεξαρτησία, με διάρκεια από το 1992 μέχρι το 1997.

Οι δυο μεγαλύτεροι ποταμοί που διασχίζουν το Τατζικιστάν είναι ο Συρ Ντάρια κι ο Αμού Ντάρια (γνωστοί και ως Ιαξάρτης και Ώξος αντίστοιχα).

Το Τατζικιστάν είναι προεδρική δημοκρατία που αποτελείται από τέσσερις περιφέρειες. Οι κάτοικοι ομιλούν τη Τατζίκ γλώσσα, μια διάλεκτο των Περσικών. Πολλοί Τατζίκοι μιλάνε τα ρώσικα ως δεύτερη γλώσσα, ενώ η τατζικική γράφεται με κυριλλικό αλφάβητο. Το Τατζικιστάν έχει μεταβατική οικονομία που στηρίζεται στα εμβάσματα, και στην παραγωγή αλουμινίου και βαμβακιού.

Ετυμολογία

Η ονομασία των Τατζίκων προέρχεται από τη μεσοπερσική λέξη ταζίκ, την τουρκική απόδοση του ονόματος της αραβικής φυλής των Ταϊί, μια φυλή Αράβων η οποία μετακινήθηκε από την Αραβία στην Υπερωξιανή τον 7ο αιώνα μ.Χ. Στα ελληνικά η ονομασία Τατζικιστάν προήλθε από την κατά γράμμα απόδοση της προφοράς από τα ρωσικά. Στα αγγλικά αποκαλείται Tajikistan. Η ονομασία προέρχεται από την απόδοση του όρου Таджикистан όπως γράφεται στα ρωσικά. Στα ρωσικά, δεν υπάρχει γράμμα το οποίο να αντιπροσωπεύει τον δίφθογγο [/ʤ/], και επομένως οι Ρώσοι χρησιμοποιούν το δίγραμμα дж για να γράψουν το όνομα αυτής της χώρας. Η ορθογραφία Tadzhikistan είναι η πιο κοινή εναλλακτική ορθογραφία στα αγγλικά, η οποία χρησιμοποιείται κυρίως από αγγλικά κείμενα μεταφρασμένα από τα ρωσικά. Στα γαλλικά το Τατζικιστάν λέγεται Tadjikistan και συναντάται λιγότερο συχνά στα αγγλικά. Σε περσοαραβική γραφή το Τατζικιστάν γράφεται κάπως έτσι: تاجیکستان‬.

Παρόλο που η Μελέτη Χώρας για το Τατζικιστάν, την οποία δημοσίευσε η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου το 1997, δυσκολεύτηκε να εντοπίσει την προέλευση της λέξης «Τατζίκ», επειδή ο όρος «εμπλέκεται στις πολιτικές διαφωνίες του εικοστού αιώνα σχετικά με το εάν οι Τούρκοι ή οι Ιρανοί ήταν οι αρχικοί κάτοικοι του Κεντρικής Ασίας», οι περισσότεροι μελετητές καταλήγουν στο γεγονός ότι οι Τατζίκοι του σήμερα είναι απόγονοι των αρχαίων Ανατολικών Ιρανών κατοίκων της Κεντρικής Ασίας (δηλαδή, των Σογδιανών και των Βακτριανών κατοίκων της περιοχής). Πιθανώς υπάρχει επιμειξία των ανατολικών ιρανών κατοίκων του σημερινού Τατζικιστάν με τους δυτικούς ιρανούς κατοίκους του Ιράν αλλά και λαούς μη ιρανικής καταγωγής. Σύμφωνα με τον Ρίτσαρντ Νέλσον Φράι, έναν από τους σπουδαιότερους ιστορικούς στον τομέα της ιστορίας του Ιράν και της Κεντρικής Ασίας, η περσική μετανάστευση στην Κεντρική Ασία μπορεί να θεωρηθεί ως η αρχή της ιστορικής πορείας του σημερινού τατζικικού έθνους. Παράλληλα, θεωρείται ότι οι Πέρσες, μαζί με ορισμένα στοιχεία (δηλαδή, ένα βαθμό επιμειξίας με άλλους συγγενείς λαούς) ανατολικοϊρανικών λαών όπως οι Σογδιανοί και οι Βακτριανοί, αποτελούν τους κύριους προγόνους του τατζικικού έθνους. Σε μεταγενέστερα έργα, ο Φράι επεκτείνει την πολυπλοκότητα της ιστορικής προέλευσης των Τατζίκων. Σε κείμενο του 1996, ο Φράι εξηγεί ότι πολλοί «παράγοντες πρέπει να ληφθούν υπόψη για να εξηγήσουμε την ιστορική εξέλιξη των λαών της Κεντρικής Ασίας των οποίων κατάλοιπο είναι οι Τατζίκοι» και ότι «οι λαοί της Κεντρικής Ασίας, είτε ιρανόφωνοι είτε τουρκόφωνοι, έχουν έναν πολιτισμό, μια θρησκεία, ένα σύνολο κοινωνικών αξιών και παραδόσεων και το μόνο πράγμα που τους χωρίζει είναι η γλώσσα».

Ιστορία

Αρχαιότητα

Το Τατζικιστάν κατοικήθηκε για πρώτη φορά από το 4000 π.Χ. Αποτέλεσε αργότερα τμήμα της Περσικής Αυτοκρατορίας, ενώ από τον 4ο μέχρι τον 2ο π.Χ. αιώνα ήταν τμήμα της Βακτριανής, μέχρι να περιέλθει στα χέρια των Μογγόλων και αργότερα σε αυτά του Εμιράτου της Μπουχάρας, που καθόρισε τα όρια που έχει το σημερινό κράτος.

Το Τατζικιστάν έχει καταγεγραμμένη παρουσία ανθρώπινων πολιτισμών τουλάχιστον από την τέταρτη χιλιετία π.Χ.. Στο Τατζικιστάν υπάρχει το Αρχαιολογικό Σύμπλεγμα Βακτρίας-Μαργιανής, το οποίο χρονολογείται από την Εποχή του Χαλκού. Ο πολιτισμός Αντρόνοβο ήταν παρών στο Τατζικιστάν σύμφωνα με έρευνες αρχαιολόγων. Το συγκρότημα Σαράζμ αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της Ουνέσκο.

Η καταγεγραμμένη ιστορία της περιοχής ξεκινά τουλάχιστον από το 500 π.Χ. (ίσως και νωρίτερα), όταν ένα μεγάλο μέρος, ίσως και ολόκληρο μάλιστα, του σημερινού Τατζικιστάν ήταν μέρος της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών. Ορισμένοι συγγραφείς θεωρούν ότι τον 8ο και 7ο αιώνα π.Χ., τμήματα του σύγχρονου Τατζικιστάν, συμπεριλαμβανομένης της κοιλάδας Ζαραφσόν, κατοικούνταν από τους Ινδουιστές Καμπότζους, πριν προσαρτηθεί στην Αχαιμενιδική Αυτοκρατορία. Μετά την κατάκτηση της αχαιμενιδικής αυτοκρατορίας από τον Μέγα Αλέξανδρο, η περιοχή έγινε αρχικά μέρος της Μακεδονικής αυτοκρατορίας και αργότερα εντάχθηκε στο Ελληνικό βασίλειο της Βακτριανής, διαδόχου κράτους της αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου. Το βόρειο Τατζικιστάν (οι πόλεις Χουτζάντ και Παντζακέντ) ήταν μέρος της Σογδιανής, μιας ομάδας πόλεων-κρατών η οποία κατελήφθη από τους Σκύθες και τους νομάδες Γιουετσί γύρω στο 150 π.Χ. Ο δρόμος του μεταξιού περνούσε από το σημερινό Τατζικιστάν μετά την αποστολή του Κινέζου εξερευνητή Τζαν Τσιάν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Γουντί (141-87 π.Χ.) Οι Σογδιανοί έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διευκόλυνση του εμπορίου στην περιοχή. Εργάζονταν επίσης ως γεωργοί, υφαντές χαλιών, υαλουργοί και ξυλογλύπτες.

Ο ηγεμόνας των Σαμανιδών Μανσούρ Α΄ (961–976)

Πίνακας του 19ου αιώνα της λίμνης Ζορκούλ και ενός Τατζίκου.

Η Αυτοκρατορία των Κοσσανών, ένα κράτος το οποίο συγκροτήθηκε από τις φυλές των Γιουετσί που ήταν εγκατεστημένες περιοχή, ανέλαβε τον έλεγχο της περιοχής τον πρώτο αιώνα μ.Χ. και κυβέρνησε μέχρι τον τέταρτο αιώνα μ.Χ. Μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. είχαν επεκταθεί πολλές θρησκείες στη περιοχή, όπως ο Βουδισμός, ο Νεστοριανός Χριστιανισμός, ο Ζωροαστρισμός και ο Μανιχαϊσμός. Σήμερα αυτές οι θρησκείες έχουν ουσιαστικά εξαφανιστεί από το Τατζικιστάν. Αργότερα η Αυτοκρατορία των Εφθαλιτών, υπό την ηγεσία διαφόρων νομαδικών φυλών, ανέλαβε τον έλεγχο της περιοχής. Στις αρχές του 8ου αιώνα οι Άραβες έφεραν το Ισλάμ στο έδαφος του σημερινού Τατζικιστάν και έτσι ξεκίνησε ο μαζικός εξισλαμισμός των κατοίκων. Η Κεντρική Ασία συνέχισε τον ρόλο της ως εμπορικό σταυροδρόμι. Αυτή τη φορά ήταν το εμπορικό κέντρο που συνέδεε την Κίνα με τις σιβηρικές στέπες και την Αραβική χερσόνησο, καρδιά του Ισλάμ.

Το σημερινό Τατζικιστάν ήταν υπό τον έλεγχο της αυτοκρατορίας του Θιβέτ και των Κινέζων από το 650 έως το 680 και στη συνέχεια υπό τον έλεγχο των Ομεγιαδών από το 710 και έπειτα.

Αυτοκρατορία των Σαμανιδών

Η Αυτοκρατορία των Σαμανιδών, η οποία υπήρξε από το 819 έως το 999, αποκατέστησε τον περσικό έλεγχο της περιοχής του Τατζικιστάν. Παράλληλα, οι Σαμανίδες επεξέτειναν τη θέση που είχαν η Σαμαρκάνδη και η Μπουχάρα (σήμερα οι δύο πόλεις ανήκουν στο Ουζμπεκιστάν), και οι δύο αυτές πόλεις έγιναν πολιτιστικά κέντρα του Ιράν και του Χορασάν. Η αυτοκρατορία είχε επίκεντρο το Χορασάν και την Υπερωξιανή. Στην ακμή της ήλεγχε όλο το σύγχρονο Αφγανιστάν, μεγάλα τμήματα του Ιράν, του Τατζικιστάν, του Τουρκμενιστάν, του Ουζμπεκιστάν, της Κιργιζίας, μέρη του Καζακστάν και του Πακιστάν. Οι αδερφεί Νουχ, Αχμάντ, Ιλιάς και Γιαχιά θεωρούνται ιδρυτές του κράτους των Σαμανιδών. Οι τέσσερις ηγεμόνες κυβερνούσαν εδάφη υπό την επικυριαρχία των Αββασιδών. Το 892, ο Ισμαήλ Σαμανί (βασίλευσε το 892–907) ένωσε το κράτος των Σαμανιδών υπό την ηγεσία του. Υπό τον Ισμαήλ Σαμανί το κράτος των Σαμανιδών έγινε πλήρως ανεξάρτητο από τους Αββασίδες. Οι Καραχανίδες κατέκτησε την Υπερωξιανή (η οποία ήλεγχε εδάφη στο σημερινό Ουζμπεκιστάν, το Τατζικιστάν, αλλά και τμήματα της νότιας Κιργιζίας και του νοτιοδυτικού Καζακστάν) και κυβέρνησε τα εδάφη της από το 999 μ.Χ. έως το 1211. Η άφιξή τους στην Υπερωξιανή σηματοδότησε τη γλωσσική μετατόπιση της Κεντρικής Ασίας από τις ιρανικές στις τουρκικές γλώσσες αλλά σταδιακά η άρχουσα τάξη των Καραχανιδών αφομοιώθηκε στον περσοαραβικό μουσουλμανικό πολιτισμό της περιοχής.

Τον 13ο αιώνα, η Μογγολική Αυτοκρατορία σάρωσε την Κεντρική Ασία, εισέβαλε στην Αυτοκρατορία της Χωρεσμίας και λεηλάτησε τις πόλεις. Τα μογγολικά στρατεύματα λεηλάτησαν περιοχές και σκότωσαν πολλούς ανθρώπους. Ο Τουρκομογγόλος κατακτητής Ταμερλάνος ίδρυσε την Αυτοκρατορία των Τιμουριδών μέσα και γύρω από το Τατζικιστάν και την Κεντρική Ασία. Έτσι ο Ταμερλάνος έγινε ο πρώτος ηγεμόνας της δυναστείας των Τιμουριδών.

Κατάκτηση από το εμιράτο της Μπουχάρας

Το σύγχρονο Τατζικιστάν προσαρτήθηκε στο Χανάτο της Μπουχάρας τον 16ο αιώνα. Μετά τον 18ο αιώνα το Χανάτο της Μπουχάρας κατέρρευσε και το κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε από την πτώση του καλύφθηκε από το Εμιράτο της Μπουχάρα και το Χανάτο της Κοκάνδης. Το Εμιράτο της Μπουχάρας παρέμεινε ανέπαφο μέχρι τον 20ο αιώνα (μέχρι το 1920 ήταν ρωσικό προτεκτοράτο), αλλά κατά τον 19ο αιώνα, για δεύτερη φορά στην παγκόσμια ιστορία (μετά τους Έλληνες) μια ευρωπαϊκή δύναμη (η Ρωσική Αυτοκρατορία) άρχισε να προσαρτά αρχικά το σημερινό Καζακστάν και σταδιακά έφτασε στο Τατζικιστάν.

Σύγχρονη εποχή

Ο Ρωσικός Ιμπεριαλισμός οδήγησε στην κατάκτηση της Κεντρικής Ασίας από τη Ρωσική Αυτοκρατορία στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Μεταξύ των ετών 1864 και 1885, η Ρωσία κατέλαβε ολόκληρη την περιοχή που πλέον είναι γνωστή ως Ρωσικό Τουρκεστάν. Η επικράτεια του Τατζικιστάν ανήκε στο Εμιράτο της Μπουχάρας και το Χανάτο της Κοκάνδης. Η Ρωσία ενδιαφερόταν να καλύψει τις ανάγκες της σε βαμβάκι και στη δεκαετία του 1870 προσπάθησε να αλλάξει τις προτιμήσεις των κατοίκων στις καλλιέργειες, ώστε η μεγάλη παραγωγή σιταριού να μεταβληθεί προς τη παραγωγή βαμβακιού (μια στρατηγική που αργότερα αντιγράφηκε και επεκτάθηκε από τους Σοβιετικούς). Μέχρι το 1885 η επικράτεια του Τατζικιστάν διοικούνταν είτε από τη Ρωσική Αυτοκρατορία είτε από το υποτελές κράτος της, το Εμιράτο της Μπουχάρας. Οι Τατζίκοι είχαν λίγες ρωσικές επιρροές.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι Τζαντιντιστές, ένα ισλαμικό κίνημα, εδραίωσε την επιρροή του σε όλη την Κεντρική Ασία. Αν και οι Τζαντιντιστές ήταν υπέρ του εκσυγχρονισμού και όχι απαραίτητα κατά του ρωσικού ελέγχου, οι Ρώσοι θεώρησαν το κίνημα σαν απειλή για τη κυριαρχία τους στην περιοχή επειδή η Ρωσική Αυτοκρατορία ήταν κατά κύριο λόγο χριστιανική. Τα ρωσικά στρατεύματα έπρεπε να αποκαταστήσουν την τάξη την περίοδο 1910-1913, όταν και ξέσπασαν εξεγέρσεις στο Χανάτο της Κοκάνδης. Τον Ιούλιο του 1916 διαδηλωτές επιτέθηκαν σε Ρώσους στρατιώτες στο Χουτζάντ λόγω της απειλής για υποχρεωτική επιστράτευση των κατοίκων της περιοχής κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Παρά το γεγονός ότι τα ρωσικά στρατεύματα απεκατέστησαν τον έλεγχο τους στο Χουτζάντ, οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν και στο υπόλοιπο του 1916 σε περιοχές του σημερινού Τατζικιστάν.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, το Τατζικιστάν καταλήφθηκε από τη Ρωσική Αυτοκρατορία. Η περιοχή που εκτείνεται σήμερα το Τατζικιστάν αποτέλεσε τμήμα του Ρωσικού Τουρκεστάν, δηλαδή μιας περιοχής που εκτείνεται από τα βόρεια σύνορα του Καζακστάν έως τα βόρεια σύνορα του Αφγανιστάν. Με την Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917, το Τατζικιστάν έγινε μέλος της Σοβιετικής Ένωσης. Την ίδια περίοδο, μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, αντάρτες σε όλη την Κεντρική Ασία, που είναι γνωστοί ως μπασμάτσι, κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον των Μπολσεβίκων σε μια μάταιη προσπάθεια να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους. Οι Μπολσεβίκοι επικράτησαν μετά από τέσσερα χρόνια πολέμου, κατά τα οποία χωριά και τζαμιά κάηκαν και ο πληθυσμός σε μεγάλο βαθμό εξολοθρεύθηκε από τους Μπολσεβίκους. Οι σοβιετικές αρχές ξεκίνησαν μια εκστρατεία εκκοσμίκευσης, με αποτέλεσμα το Ισλάμ, ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός να γίνουν λιγότερο δημοφιλή. Ως αποτέλεσμα, πολλά τζαμιά, εκκλησίες, συναγωγές έκλεισαν. Ως συνέπεια της σύγκρουσης και των σοβιετικών πολιτικών στη γεωργία στην Κεντρική Ασία, επήλθε λιμός που στοίχισε πολλές ζωές.

Το 1924, η Τατζικική ΑΣΣΔ δημιουργήθηκε ως μέρος του Ουζμπεκιστάν, αλλά το 1929 η Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Τατζικιστάν (τατζικική ΣΣΔ) έγινε ξεχωριστή δημοκρατία, ωστόσο οι εθνοτικά κυρίως τατζικικές πόλεις Σαμαρκάνδη και Μπουχάρα παρέμειναν στην Ουζμπεκική ΣΣΔ. Μεταξύ του 1927 και του 1934 έγινε κολεκτιβοποίηση της γεωργίας και ταχεία επέκταση της παραγωγής του βαμβακιού, ιδιαίτερα στη νότια περιοχή. Η σοβιετική πολιτική της κολεκτιβοποίησης άσκησε βία εναντίον των χωρικών και η αναγκαστική επανεγκατάσταση έλαβε χώρα σε ολόκληρο το Τατζικιστάν. Κατά συνέπεια, ορισμένοι χωρικοί πολέμησαν την κολεκτιβοποίηση και αναβίωσε το κίνημα των Μπασμάτσι. Σε ορισμένες περιοχές υπήρξε μικρής κλίμακας βιομηχανική ανάπτυξη, καθώς και επέκταση των αρδευτικών υποδομών.

Σοβιετική Ένωση

Το 1924 το Τατζικιστάν έγινε και επίσημα μέλος της Σοβιετικής Ένωσης. Έτσι, ο πληθυσμός των Ρώσων στην περιοχή αυξήθηκε από το 1% στο 13% το 1939, όμως σταδιακά μειώθηκε λόγω της υψηλότερης γεννητικότητας των Τατζίκων και των ντόπιων και του κύματος φυγής των Ρώσων από τις ανατολικές δημοκρατίες που ξεκίνησε σταδιακά από τη δεκαετία του 1970 και μέχρι το 1989 είχε φτάσει το 7,6%. Το 1991, με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, το Τατζικιστάν κήρυξε την ανεξαρτησία του. Όπως και άλλες δημοκρατίες της ΕΣΣΔ κήρυξε ανεξαρτησία στον απόηχο του πραξικοπήματος του 1991, γιατί αρχικά το Τατζικιστάν είχε ταχθεί υπέρ της παραμονής στη Σοβιετική Ένωση στο δημοψήφισμα του 1991 με συντριπτικό ποσοστό, συγκεκριμένα 96,85%.

Διαπραγματεύσεις Σοβιετικών με εκπροσώπους των μπασματσήδων, 1921.

Μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, αντάρτες σε όλη την Κεντρική Ασία, οι μπασματσήδες, διεξήγαγαν πόλεμο ενάντια στους μπολσεβίκικους στρατούς. Αυτό το κίνημα ήταν μέρος μιας προσπάθειας η οποία τελικά αποδείχθηκε μάταιη με στόχο τη διατήρηση της ανεξαρτησίας τους. Οι Μπολσεβίκοι επικράτησαν μετά από έναν τετραετή πόλεμο, στον οποίο κάηκαν τζαμιά και χωριά και ο πληθυσμός υπέστη πολλές και μεγάλες καταπιέσεις. Οι σοβιετικές αρχές ξεκίνησαν μια εκστρατεία εκκοσμίκευσης του πληθυσμού. Η άσκηση του Ισλάμ, του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού αποθαρρύνθηκε. Οι θρησκείες καταπιέστηκαν, ενώ πολλά τζαμιά, εκκλησίες και συναγωγές έκλεισαν. Ως συνέπεια της σύγκρουσης και των σοβιετικών γεωργικών πολιτικών, η Κεντρική Ασία, συμπεριλαμβανομένου του Τατζικιστάν, υπέφερε από ελλείψεις σε είδη διατροφής που οδήγησαν σε ένα θανατηφόρο λιμό.

Η καθημερινή ζωή στο Τατζικιστάν: Εικόνα από μια αγορά στην Ντουσαμπέ το 1964.

Το 1924, συστάθηκε η Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Τατζικιστάν, η οποία αρχικά απετέλεσε μέρος της σοβιετικής σοσιαλιστικής δημοκρατίας του Ουζμπεκιστάν, αλλά το 1929 η Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Τατζικιστάν αυτονομήθηκε από το Ουζμπεκιστάν και έγινε και αυτή Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία, μαζί με την περιφέρεια Χουτζάντ που εντάχθηκε στη σοβιετική δημοκρατία του Τατζικιστάν αν και ανήκε στο Ουζμπεκιστάν. Η Σαμαρκάνδη και η Μπουχάρα, πόλεις οι οποίες τότε (αλλά και σήμερα, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις) είχαν πλειοψηφία Τατζίκων, παρέμειναν μέρος της Ουζμπεκικής ΣΣΔ. Μεταξύ των ετών 1927 και 1934, το Τατζικιστάν βίωσε την κολεκτιβοποίηση της γεωργίας και την ταχεία επέκταση της παραγωγής βαμβακιού, ειδικά στο νότο. Η σοβιετική πολιτική κολεκτιβοποίησης οδήγησε σε εντάσεις στον αγροτικό χώρο και σε αναγκαστικές μετεγκαταστάσεις πολλών αγροτών σε άλλες περιοχές του Τατζικιστάν. Κατά συνέπεια, ορισμένοι αγρότες ήταν κατά της κολεκτιβοποίησης και λόγω αυτής της αντίθεσης το κίνημα των Μπασματσήδων αναβιώθηκε αλλά σε πολύ πιο περιορισμένη έκταση. Μαζί με την επέκταση της άρδευσης υπήρξε μια πρώτη άνθηση της βιομηχανίας, σε περιορισμένη έκταση όμως.

Υπήρξαν δύο γύροι σταλινικών διώξεων (1927–1934 και 1937–1938) οι οποίες οδήγησαν στη διαγραφή περίπου 10.000 μελών του Κομμουνιστικού Κόμματος του Τατζικιστάν σε όλους τους βαθμούς της ιεραρχίας του, από απλά μέλη έως και πρωταρχικά στελέχη. Το σταλινικό καθεστώς έστειλε Ρώσους για να αντικαταστήσουν αυτούς που εκδιώχθηκαν και στη συνέχεια οι Ρώσοι κυριάρχησαν στις κομματικές θέσεις σε όλα τα επίπεδα, ακόμη και στη θέση του γενικού γραμματέα. Μεταξύ των ετών 1926 και 1959 το ποσοστό των Ρώσων στον πληθυσμό του Τατζικιστάν αυξήθηκε από λιγότερο από 1% σε 13%. Ο Μπομποτζόν Γαφούροφ, Πρώτος Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος του Τατζικιστάν από το 1946 έως το 1956, ήταν ο μόνος αξιοσημείωτος σε πανσοβιετικό επίπεδο πολιτικός του Τατζικιστάν. Τον Γαφούροφ ακολούθησαν στην εξουσία οι Τουρσούν Ουλτζαμπάγιεφ (1956–61), Τζαμπόρ Ρασούλοφ (1961–1982) και Ραχμόν Ναμπίγιεφ (1982–1985, 1991–1992).

Οι Τατζίκοι άρχισαν να εντάσσονται στον Σοβιετικό Στρατό το 1939 και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου περίπου 260.000 Τατζίκοι πολέμησαν εναντίον της Γερμανίας, της Φινλανδίας και της Ιαπωνίας. Στον πόλεμο σκοτώθηκαν 60.000 (4%) με 120.000 στρατιώτες (8%), οι οποίοι αποτελούσαν ένα σεβαστό ποσοστό των 1.530.000 κατοίκων του Τατζικιστάν εκείνη την εποχή. Μετά τον πόλεμο και την εποχή του Στάλιν, έγιναν προσπάθειες για τη περαιτέρω επέκταση της γεωργίας και της βιομηχανίας του Τατζικιστάν. Κατά τη διάρκεια του 1957–58, η εκστρατεία Παρθένων Γαιών του Νικίτα Χρουστσόφ εστίασε την προσοχή της στο Τατζικιστάν, όπου οι συνθήκες διαβίωσης, η εκπαίδευση και η βιομηχανική ανάπτυξη υστερούσαν έναντι των άλλων Σοβιετικών Δημοκρατιών. Στη δεκαετία του 1980, το Τατζικιστάν είχε το χαμηλότερο ποσοστό νοικοκυριών με αποταμιεύσεις στην ΕΣΣΔ, το χαμηλότερο ποσοστό νοικοκυριών που ανήκαν στις δύο ανώτερες εισοδηματικές κατηγορίες και το χαμηλότερο ποσοστό αποφοίτων πανεπιστημίου ανά 1000 άτομα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 οι Τατζίκοι εθνικιστές ζητούσαν αυξημένα δικαιώματα για τους Τατζίκους. Οι πραγματικές κινητοποιήσεις και αναταραχές ξεκίνησαν το 1990. Το επόμενο έτος, η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε και το Τατζικιστάν κήρυξε την ανεξαρτησία του στις 9 Σεπτεμβρίου 1991, ημέρα που σήμερα γιορτάζεται ως Ημέρα Ανεξαρτησίας της χώρας.

Στον δρόμο για την ανεξαρτησία

Ταραχές στην Ντουσαμπέ (1990)

Τατζίκοι άνδρες και γυναίκες σε πορεία στην πλατεία Οζοντί στην Ντουσαμπέ τον Μάιο του 1992, αμέσως μετά την ανεξαρτησία.

Στη σοβιετική εποχή, οι υποστηρικτές της ανεξαρτησίας του Τατζικιστάν διώχθηκαν από την τοπική και εθνική Κα Γκε Μπε και οι περισσότεροι είτε εκτελέστηκαν είτε φυλακίστηκαν για πολλά χρόνια. Μετά την έναρξη της Περεστρόικας του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ σε ολόκληρη την ΕΣΣΔ, οι υποστηρικτές της ανεξαρτησίας των δημοκρατιών άρχισαν να μιλούν ανοιχτά και ελεύθερα για την αναγκαιότητα της απόσχισης από την ΕΣΣΔ ή έστω της αναβάθμισης της αυτονομίας τους. Στη ΣΣΔ του Τατζικιστάν, το κίνημα ανεξαρτησίας ήταν ενεργό από το 1987. Υποστηρικτές της ανεξαρτησίας ήταν το Ισλαμικό Κόμμα Αναγέννησης του Τατζικιστάν, το Δημοκρατικό Κόμμα του Τατζικιστάν και το εθνικό δημοκρατικό κίνημα Ραστοχέζ (Αναγέννηση). Την παραμονή της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ, ο πληθυσμός του Τατζικιστάν χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα. Οι υποστηρικτές του πρώτου υποστήριζαν την ανεξαρτησία του Τατζικιστάν, την αποκατάσταση του τατζικικού πολιτισμού και γλώσσας, την αποκατάσταση των πολιτικών και πολιτιστικών σχέσεων με το Ιράν, το Αφγανιστάν και άλλες χώρες, ενώ το δεύτερο μέρος του πληθυσμού υποστήριζε την παραμονή της χώρας του στην ΕΣΣΔ, θεωρώντας ότι η καλύτερη επιλογή για το Τατζικιστάν είναι να παραμείνει μέρος του ΕΣΣΔ. Κατά τη διάρκεια του σοβιετικού δημοψηφίσματος του 1991 (το πρώτο διεθνώς επιβλεπόμενο δημοψήφισμα στην ιστορία της χώρας) για τη συνέχιση του σοβιετικού συστήματος και της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης, σχεδόν το 97% των ψηφοφόρων στο Τατζικιστάν ενέκριναν την Ερώτηση 1: «Θεωρείτε απαραίτητο να διατηρηθεί η ΕΣΣΔ ως ανανεωμένη ομοσπονδία ίσων κυρίαρχων δημοκρατιών, που θα διασφαλίζονται πλήρως τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι ελευθερίες οποιασδήποτε εθνικότητας;». Ωστόσο, με τη διάλυση της Ένωσης τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού του Τατζικιστάν υποστήριξε αυτό που θεωρήθηκε ότι ήταν το τετελεσμένο γεγονός της ανεξαρτησίας για τις δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης, γιατί με το πραξικόπημα του Αυγούστου το 1991, ο φόβος ενός δεύτερου πραξικοπήματος οδήγησε στην ανακήρυξη ανεξαρτησίας από τις 9 δημοκρατίες που είχαν επιλέξει με μεγάλα ποσοστά να παραμείνουν στη Σοβιετική Ένωση.

Τον Φεβρουάριο του 1990 ξεκίνησαν ταραχές και απεργίες στην Ντουσαμπέ και σε άλλες πόλεις λόγω της δύσκολης κοινωνικοοικονομικής κατάστασης, της έλλειψης στέγης και της ανεργίας των νέων. Η εθνικιστική και δημοκρατική αντιπολίτευση και οι υποστηρικτές της ανεξαρτησίας συμμετείχαν στις απεργίες και άρχισαν να ζητούν την εισαγωγή δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων και την ανεξαρτησία του Τατζικιστάν. Οι ισλαμιστές άρχισαν να πραγματοποιούν απεργίες ζητώντας σεβασμό των δικαιωμάτων τους και ανεξαρτησία του Τατζικιστάν. Η σοβιετική ηγεσία απέστειλε στρατεύματα για να καταστείλει τις διαμαρτυρίες.

Ανεξαρτησία

Στρατιώτες της μονάδας Σπετσνάζ κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμουτο 1992.

Μετά την ανεξαρτησία της χώρας, στο Τατζικιστάν ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος. Τελικά, με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, πρόεδρος εξελέγη ο Ιμομάλι Ραχμόν, που διατηρεί την εξουσία του, αν και στις εκλογές του 1999 η αντιπολίτευση κατηγόρησε το κόμμα του Ραχμόν για νοθεία. Ο Ραχμόν έχει διατηρήσει την εξουσία του από το 1994. Στο Τατζικιστάν έχει υπάρξει μια προσπάθεια για τη βελτίωση της θέσης της τατζικικής γλώσσας, αν και τα ρωσικά αποτελούν ακόμη πολύ σημαντική γλώσσα.

Σχεδόν αμέσως μετά την ανεξαρτησία, το έθνος υπέκυψε σε εμφύλιο πόλεμο μεταξύ διαφόρων φατριών. Συχνά η ταύτιση με μια εμπόλεμη παράταξη υποδήλωνε την καταγωγή του μετέχοντα. Περισσότεροι από 500.000 κάτοικοι διέφυγαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου λόγω των διώξεων, της αυξημένης φτώχειας και των καλύτερων οικονομικών ευκαιριών στη Δύση ή σε άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, και έτσι οι περισσότεροι μετανάστες από άλλες δημοκρατίες έφυγαν. Ο Ιμομάλι Ραχμόν ήρθε στην εξουσία το 1992, νικώντας τον πρώην πρωθυπουργό Αμπντουμαλίκ Αμπντουλατζάνοφ σε προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου με 58% των ψήφων. Οι εκλογές έγιναν λίγο μετά το τέλος του πολέμου και το Τατζικιστάν βρισκόταν σε κατάσταση πλήρους καταστροφής. Πάνω από 100.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν. Περίπου 1.2 εκατομμύρια άνθρωποι έγιναν πρόσφυγες εντός και εκτός της χώρας. Το 1997, επετεύχθη εκεχειρία μεταξύ του Ραχμόν και των κομμάτων της αντιπολίτευσης υπό την καθοδήγηση του Γκερντ Ντ. Μέρεμ, Ειδικού Αντιπροσώπου στον Γενικό Γραμματέα, αποτέλεσμα που επαινέθηκε ευρέως σαν μια επιτυχημένη ειρηνευτική πρωτοβουλία των Ηνωμένων Εθνών. Η κατάπαυση του πυρός περιλάμβανε στους όρους την κράτηση του 30% των υπουργικών θέσεων για τους εκπροσώπους της αντιπολίτευσης. Οι εκλογές διεξήχθησαν το 1999, αν και επικρίθηκαν από κόμματα της αντιπολίτευσης και ξένους παρατηρητές ως άδικες. Ο Ραχμόν επανεξελέγη με το 98% των ψήφων. Στις εκλογές το 2006 κέρδισε ο Ραχμόν με το 79% των ψήφων και ξεκίνησε την τρίτη του θητεία στην εξουσία. Αρκετά κόμματα της αντιπολίτευσης μποϊκόταραν τις εκλογές του 2006 και ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) επέκρινε τη διεξαγωγή τους. Ωστόσο οι παρατηρητές που έστειλε η Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών ισχυρίστηκαν ότι οι εκλογές διενεργήθηκαν με νόμιμο και διαφανή τρόπο. Η κυβέρνηση του Ραχμόν επικρίθηκε περαιτέρω από τον ΟΑΣΕ τον Οκτώβριο του 2010, λόγω της λογοκρισίας και της καταστολής των ελευθεριών των ΜΜΕ. Ο ΟΑΣΕ ισχυρίστηκε ότι η κυβέρνηση του Τατζικιστάν λογοκρίνει ιστοτόπους στα τατζικικά και άλλες γλώσσες, ενώ οι φορολογικοί έλεγχοι που επιβλήθηκαν σε ανεξάρτητα τυπογραφεία οδήγησαν στη διακοπή της έντυπης έκδοσης για ορισμένες ανεξάρτητες εφημερίδες.

Τα ρωσικά συνοριακά στρατεύματα υπηρέτησαν στα σύνορα του Τατζικιστάν με το Αφγανιστάν μέχρι το καλοκαίρι του 2005. Από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 και για αρκετό καιρό, γαλλικά στρατεύματα στάθμευσαν στο αεροδρόμιο της Ντουσαμπέ για να υποστηρίξουν τις αεροπορικές επιχειρήσεις της Διεθνούς Δύναμης Αρωγής για την Ασφάλεια του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν. Προσωπικό από τις τάξεις του Στρατού των Ηνωμένων Πολιτειών και του Σώματος Πεζοναυτών των ΗΠΑ επισκέπτεται περιοδικά το Τατζικιστάν όπου διεξάγει μαζί με τατζικικά στρατεύματα εκπαιδευτικές ασκήσεις, οι οποίες μπορεί να διαρκέσουν και εβδομάδες. Η κυβέρνηση της Ινδίας ανοικοδόμησε την αεροπορική βάση του Αϊνί, ένα στρατιωτικό αεροδρόμιο το οποίο βρίσκεται 15 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Ντουσαμπέ, δαπανώντας 70 εκατομμύρια δολάρια για την ανοικοδόμηση της. Η ανοικοδόμηση της ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2010. Τώρα είναι η κύρια βάση της πολεμικής αεροπορίας του Τατζικιστάν. Έχουν γίνει συνομιλίες με τη Ρωσία σχετικά με τη χρήση της εγκατάστασης του Αϊνί από τον ρωσικό στρατό, ενώ η Ρωσία συνεχίζει να διατηρεί μια μεγάλη βάση στα περίχωρα του Ντουσαμπέ.

Το 2010, οι Τατζίκοι στρατιωτικοί ανησύχησαν ότι ο ισλαμικός μιλιταρισμός στα ανατολικά της χώρας ήταν σε άνοδο μετά την απόδραση 25 μαχητών από φυλακή στο Τατζικιστάν στον Αύγουστο. Η ανησυχία αυτή ενισχύθηκε από μια ενέδρα που σκότωσε 28 Τατζίκους στρατιώτες στην κοιλάδα Ραστ τον Σεπτέμβριο, αλλά και από μια δεύτερη ενέδρα στην ίδια κοιλάδα τον Οκτώβριο που οδήγησε στον θάνατο 30 στρατιωτών, ενώ έπειτα ακολούθησαν και μάχες έξω από το Γαρμ με 3 νεκρούς. Μέχρι σήμερα το Υπουργείο Εσωτερικών της χώρας ισχυρίζεται ότι η κεντρική κυβέρνηση διατηρεί τον πλήρη έλεγχο στο ανατολικό Τατζικιστάν και ότι η στρατιωτική επιχείρηση στην κοιλάδα Ραστ ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2010 Ωστόσο, μάχες ξέσπασαν ξανά τον Ιούλιο του 2012. Το 2015, η Ρωσία έστειλε περισσότερα στρατεύματα στο Τατζικιστάν.

Τον Μάιο του 2015, η εθνική ασφάλεια του Τατζικιστάν υπέστη σοβαρό πλήγμα όταν ο Γκουλμουρόντ Χαμίροφ, διοικητής της ειδικής αστυνομίας του Υπουργείου Εσωτερικών, αυτομόλησε στο Ισλαμικό Κράτος. Το 2021, μετά την Άλωση της Καμπούλ, το Τατζικιστάν φέρεται να ενεπλάκη στη σύγκρουση του Πάντζσιρ κατά των Ταλιμπάν στο πλευρό του Μετώπου Εθνικής Αντίστασης του Αφγανιστάν.

Συγκοινωνίες

Το συνολικό μήκος δρόμων είναι 27.800 χιλιόμετρα. Τα αυτοκίνητα έχουν μερίδιο πάνω από 90% στις συγκοινωνίες που γίνονται στη χώρα.

Στη δεκαετία μέχρι το 2013 το Τατζικιστάν, όπως και άλλες χώρες της Κεντρικής Ασίας, έχει γνωρίσει σημαντική ανάπτυξη στις υποδομές.

Καθώς το Τατζικιστάν είναι μεσόγεια χώρα και η κοντινότερη ανοιχτή θάλασσα βρίσκεται τουλάχιστον χίλια χιλιόμετρα μακριά, έτσι δεν έχει λιμάνια και η πλειονότητα των μεταφορών γίνεται με τραίνα, αυτοκίνητα και αεροπλάνα. Τα τελευταία χρόνια το Τατζικιστάν έχει συνάψει συμφωνίες με το Ιράν και το Πακιστάν για να αποκτήσει πρόσβαση σε λιμάνια των δύο χωρών, μέσω δρόμων που θα περνούν από το Αφγανιστάν. Το 2009, έγινε συμφωνία μεταξύ των τριών κρατών Τατζικιστάν, Πακιστάν και Αφγανιστάν για τη βελτίωση και την κατασκευή ενός αυτοκινητοδρόμου μήκους 1.300 χιλιομέτρων και ενός σιδηροδρόμου, οι οποίοι θα συνδέουν τις δύο χώρες με τα λιμάνια του Πακιστάν. Η προτεινόμενη διαδρομή του προτεινόμενου αυτοκινητοδρόμου θα διασχίζει την αυτόνομη επαρχία Γκόρνο-Μπανταχσάν στο ανατολικό τμήμα της χώρας. Το 2012, οι πρόεδροι του Τατζικιστάν, του Αφγανιστάν και του Ιράν υπέγραψαν συμφωνία για την κατασκευή δρόμων, σιδηροδρόμων και αγωγών πετρελαίου, φυσικού αερίου και νερού, οι οποίες αναμένεται να συμβάλλουν στη διασύνδεση και ανάπτυξη των χωρών.

Σιδηροδρομικές μεταφορές

Το σιδηροδρομικό δίκτυο του Τατζικιστάν έχει μέγεθος 680 χιλιομέτρων, ενώ το εύρος των ραγών στους τατζικικούς σιδηροδρόμους είναι τα 1.520 χιλιοστόμετρα και είναι το ρωσικό εύρος. Το μεγαλύτερο μέρος του σιδηροδρόμου στη χώρα βρίσκεται στο νότο και συνδέει τη πρωτεύουσα με τις βιομηχανικές περιοχές στις κοιλάδες Χισόρ και Βαχς, ενώ συνδέεται σιδηροδρομικά με το Ουζμπεκιστάν, τη Ρωσία και μέσω αυτών και άλλες χώρες. Το περισσότερο διεθνές εμπόριο στη χώρα γίνεται με τραίνα. Ο σιδηρόδρομος Μποχτάρ-Κουλόμπ, ο οποίος ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του 2010 συνδέει την επαρχία Κουλόμπ με την κεντρική περιοχή του Τατζικιστάν.

Αερομεταφορές

Το 2009 το Τατζικιστάν είχε 26 αεροδρόμια. Δεκαοχτώ από τα αεροδρόμια του Τατζικιστάν το 2009 είχαν ασφαλτοστρωμένους διαδρόμους. Από αυτά δύο είχαν αεροδιαδρόμους μεγαλύτερους των 3.000 μέτρων. Το κύριο αεροδρόμιο της χώρας είναι το Διεθνές Αεροδρόμιο της Ντουσαμπέ. Τον Απρίλιο του 2015 το αεροδρόμιο είχε τακτικές πτήσεις με προορισμούς πόλεις της Ρωσίας, της Κεντρικής Ασίας, το Δελχί, το Ντουμπάι, τη Φρανκφούρτη, την Κωνσταντινούπολη, την Καμπούλ, την Τεχεράνη και το Ουρούμτσι, μεταξύ άλλων. Το αεροδρόμιο του Χουτζάντ εξυπηρετεί επίσης ορισμένες διεθνείς πτήσεις, κυρίως προς τη Ρωσία. Το Χουτζάντ βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της χώρας, ενώ το αεροδρόμιο του Κουλόμπ και το διεθνές αεροδρόμιο Μποχτάρ εξυπηρετούν λίγες πτήσεις εξωτερικού. Το αεροδρόμιο του Χορόγκ είναι ένα αεροδρόμιο με πτήσεις προς άλλες περιοχές του Τατζικιστάν και επίσης το μόνο αεροδρόμιο στο αραιοκατοικημένο ανατολικό μισό της χώρας.

Το Τατζικιστάν έχει μια μεγάλη αεροπορική εταιρεία (Somon Air) και εξυπηρετείται επίσης από περισσότερες από δώδεκα ξένες αεροπορικές εταιρείες. Δεν υπάρχουν άμεσες πτήσεις από το Τατζικιστάν προς την Αθήνα ή τη Λευκωσία.

Οδικό δίκτυο

Το συνολικό μήκος των δρόμων στη χώρα φτάνει τα 27.800 χιλιόμετρα. Τα αυτοκίνητα αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 90% της επιβατικής κίνησης και περισσότερο από το 80% του εμπορίου προϊόντων στο εσωτερικό της χώρας. Η δημοφιλέστερη μάρκα αυτοκινήτων είναι η Opel.

Το 2004 κατασκευάστηκε η Γέφυρα Αφγανο-Τατζικικής Φιλίας, από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 2014 υπάρχουν αρκετοί δρόμοι που είναι προς κατασκευή ή πρόσφατα ολοκληρωμένοι. Υπάρχουν δρόμοι που συνδέουν την Ντουσαμπέ με το Τσανάκ στα ουζμπεκικά σύνορα, με το Κούλμα στα σύνορα με την Κίνα και το Κουργκάν-Τομπέ με το Νίζνι Πιαντζ στα σύνορα με το Αφγανιστάν. Η οδήγηση γίνεται στα δεξιά.

Γεωγραφία

Δορυφορική φωτογραφία του Τατζικιστάν

Χάρτης του Τατζικιστάν σύμφωνα με την κλιματική ταξινόμηση Κέππεν

Το Τατζικιστάν είναι μεσόγειο κράτος, και το μικρότερο έθνος της Κεντρικής Ασίας με βάση την έκταση. Βρίσκεται μεταξύ του 36ου και 41ου βόρειου παράλληλου (μια μικρή περιοχή βρίσκεται βόρεια του 41ου παράλληλου), και ανάμεσα στον 67ο και 75ο μεσημβρινό ανατολικά (μια μικρή περιοχή βρίσκεται ανατολικότερα του 75ου μεσημβρινού). Καλύπτεται από τα βουνά της οροσειράς Παμίρ, ενώ μεγάλο μέρος της χώρας βρίσκεται σε υψόμετρο άνω των 3.000 μέτρων. Οι κύριες πεδινές περιοχές βρίσκονται στα βόρεια (τμήμα της κοιλάδας Φεργκάνα), και στις κοιλάδες των ποταμών Κοφαρνιχόν και Βαχς, που σχηματίζουν τον Αμού Ντάρια. Η Ντουσαμπέ βρίσκεται στις νότιες πλαγιές πάνω από την κοιλάδα Κοφαρνιχόν.

Όρος	Ύψος		Τοποθεσία
Κορυφή Ισμοΐλ Σομόνι (υψηλότερη)	7.495 μέτρα	24.590 πόδια	Βορειοδυτική οροσειρά του Γκόρνο-Μπανταχσάν, νότια των κιργιζικών συνόρων
Κορυφή Ιμπν Σίνα (Κορυφή Λένιν)	7.134 μέτρα	23.537 πόδια	Βόρεια σύνορα στην Οροσειρά Τρανς-Αλάι, βορειοανατολικά του Ισμοΐλ Σομόνι Πικ
Κορυφή Κορζενέφσκαγια	7.105 μέτρα	23.310 πόδια	Βόρεια του Ισμοΐλ Σομόνι Πικ, στη νότια όχθη του ποταμού Μούκσου
Κορυφή Ανεξαρτησίας (Κορυφή της Επανάστασης)	6.974 μέτρα	22.881 πόδια	Κεντρικό Γκόρνο-Μπανταχσάν, νοτιοανατολικά του Ισμοΐλ Σομόνι Πικ
Κορυφή της Ακαδημίας των Επιστημών	6.785 μέτρα	22.260 πόδια	Βορειοδυτικό Γκόρνο-Μπανταχσάν, ανακλαδίζεται σε κατεύθυνση βορρά-νότου
Κορυφή Καρλ Μαρξ	6.726 μέτρα	22.067 πόδια	Αυτόνομη Επαρχία Γκόρνο-Μπανταχσάν, κοντά στα σύνορα με το Αφγανιστάν, στο βόρειο μέρος της Οροσειράς Καρακορούμ
Κορυφή Γκάρμο	6.595 μέτρα	21.637 πόδια	Βορειοδυτικό Γκόρνο-Μπανταχσάν.
Κορυφή Μαγιακόφσκι	6.096 μέτρα	20.000 πόδια	Στο ακραίο νοτιοδυτικό σημείο της Αυτόνομης Επαρχίας Γκόρνο-Μπανταχσάν, κοντά στα σύνορα με το Αφγανιστάν.
Κορυφή Κονκόρντ	5.469 μέτρα	17.943 πόδια	Νότιο σύνορο στο βόρειο μέρος της Οροσειράς Καρακορούμ
Πέρασμα Κιζιλάρτ	4.280 μέτρα	14.042 πόδια	Βόρειο σύνορο στην Οροσειρά Τρανς-Αλάι

Οι ποταμοί Αμού Ντάρια και Παντζ σχηματίζουν τα σύνορα με το Αφγανιστάν, ενώ οι παγετώνες στα βουνά του Τατζικιστάν είναι η κύρια πηγή απορροής για τη λίμνη Αράλη. Στο Τατζικιστάν, υπάρχουν πάνω από 900 ποταμοί.

Διοικητικές διαιρέσεις

Βουνά στο Τατζικιστάν

Το Τατζικιστάν χωρίζεται σε 4 περιφέρειες. Αυτές είναι οι επαρχίες (βιλάγια) Σουγντ και Χάτλον, η αυτόνομη επαρχία Γκόρνο-Μπανταχσάν (συντομογραφία GBAO), και οι Περιφέρειες υπό τη Δικαιοδοσία της Κεντρικής Κυβέρνησης (στα ρωσικά: РРП – Районы республиканского подчинения, μεταγραφή ΡΡΠ - Ραϊόνι ρεσπουμπλικάνσκογκο ποντσινιένιγια, Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ στα τατζικικά, παλαιότερα γνωστή ως Περιφέρεια Καροτεγκίν). Κάθε περιφέρεια διαιρείται σε αρκετές επαρχίες, (τατζικικά: Ноҳия, νοχίγια ή ραγιόν), οι οποίες με τη σειρά τους υποδιαιρούνται σε τζαμοάτς (χωριό με επίπεδο αυτοδιοίκησης) και, στη συνέχεια, χωριά (κισλόκς). Το 2006 υπήρχαν 58 επαρχίες και 367 τζαμοάτς στη χώρα. 

Διαίρεση	ISO 3166-2	Αρ.	Πρωτεύουσα	Έκταση (km²)	Πληθυσμός (απογραφή 2010)	Χάρτης
Σουγντ	TJ-SU	1	Χουτζάντ	25.400	2.233.500
Περιφέρειες υπό τη Δικαιοδοσία της Κεντρικής Κυβέρνησης	TJ-RR	2	Ντουσαμπέ	28.600	1.722.900
Χάτλον	TJ-KT	3	Μποχτάρ	24.800	2.677.300
Γκόρνο-Μπανταχσάν	TJ-BG	4	Χορούγ	64.200	206.000
Ντουσαμπέ			Ντουσαμπέ	10	724.800

Λίμνες

Η λίμνη Καρακούλ

Περίπου το 2% της έκτασης της χώρας καλύπτεται από λίμνες. Στις πιο γνωστές περιλαμβάνονται οι ακόλουθες:

• Λίμνη Καϋρακούμ (Καϊροκκούμ) (Σουγντ)
• Ισκαντερκούλ (Όρη Φανν)
• Κουλικαλόν (Κουλ-ι Καλόν) (Όρη Φανν)
• Λίμνη Νουρέκ (Χατλόν)
• Καρακούλ (κιργιζικά: Кара-Көл, ανατολικά όρη Παμίρ)
• Σαρέζ (Παμίρ)
• Λίμνη Σαντάου (Παμίρ)
• Ζορκούλ (Παμίρ)

Δημογραφία

Τατζίκοι γιορτάζουν το Νεβρόζ.

Τατζίκες γυναίκες

Μεταβολή του δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης στο Τατζικιστάν την περίοδο 1970–2010.

Το Τατζικιστάν έχει πληθυσμό 9.275.832 κατοίκων. Από αυτούς, το 70% είναι κάτω των 30 ετών και ένα 35% είναι μεταξύ 14 και 30 ετών. Οι Τατζίκοι μιλούν τα τατζικικά (μια διάλεκτο των περσικών η οποία διαφοροποιείται από αυτά με το κυριλλικό αλφάβητο και κάποια ρωσικά δάνεια) και είναι η κύρια εθνότητα της χώρας. Υπάρχουν μειονότητες Ουζμπέκων και Ρώσων. Ο αριθμός των Ρώσων μειώνεται σταθερά λόγω της μετανάστευσης. Οι Παμίρι, ιθαγενείς στο Μπανταχσάν, οι Γιαγνομπί και η μειονότητα Ισμαηλιτών θεωρείται ότι ανήκουν στο ευρύτερο σύνολο της εθνότητας των Τατζίκων. Όλοι οι πολίτες του Τατζικιστάν ονομάζονται Τατζικιστανοί.

Το 1989, οι Ρώσοι αποτελούσαν το 7,6% του πληθυσμού του Τατζικιστάν. Μέχρι το 1998 το ποσοστό τους είχε συρρικνωθεί σε περίπου 0,5% μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο στο Τατζικιστάν, ο οποίος οδήγησε στη φυγή των περισσότερων Ρώσων και των άλλων εσωτερικών μεταναστών από άλλες δημοκρατίες στο Τατζικιστάν. Ο γερμανικός πληθυσμός του Τατζικιστάν έχει επίσης συρρικνωθεί λόγω της μετανάστευσης μετά το 1992: έχοντας φτάσει τους 38.853 ανθρώπους το 1979, έχει σχεδόν εκμηδενιστεί λόγω της μετανάστευσης και της υπογεννητικότητας. Οι Ρώσοι συνεχίζουν να μεταναστεύουν από τη χώρα και μετά τον εμφύλιο.

Οι Τατζίκοι είναι η κύρια εθνότητα στο μεγαλύτερο μέρος του Τατζικιστάν, καθώς και στο βόρειο και δυτικό Αφγανιστάν, ενώ παράλληλα οι Τατζίκοι που ζουν στο Αφγανιστάν ξεπερνούν αριθμητικά αυτούς στο Τατζικιστάν. Οι Τατζίκοι του Αφγανιστάν, σε αντίθεση με τους Τατζίκους στο Τατζικιστάν, δεν θεωρούν τη γλώσσα τους τατζικική. Οι Τατζίκοι είναι μια σημαντική μειονότητα στο Ουζμπεκιστάν (κάποιες εκτιμήσεις μιλούν και για 7 εκατομμύρια, στα επίσημα στοιχεία είναι 1.5 εκατομμύριο). Περισσότεροι από 3 εκατομμύρια πολίτες του Τατζικιστάν ήταν επίσημα εγγεγραμμένοι κάτοικοι στη Ρωσία το 2021.

Το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2019 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ήταν 69,5 χρόνια (67,6 χρόνια οι άνδρες και 71,5 οι γυναίκες).

Γλώσσες

Οι δύο επίσημες γλώσσες του Τατζικιστάν είναι τα τατζικικά (η γλώσσα του κράτους) και τα ρωσικά (γλώσσα επικοινωνίας μεταξύ των εθνοτήτων, χρησιμοποιείται εκτεταμένα στη χώρα), όπως δηλώνεται στο άρθρο 2 του Συντάγματος της χώρας: «Η κρατική γλώσσα του Τατζικιστάν είναι τα τατζικικά. Τα ρωσικά είναι η γλώσσα της επικοινωνίας μεταξύ των εθνών.»

Η κρατική (εθνική) γλώσσα της Δημοκρατίας του Τατζικιστάν είναι τα τατζικικά, μια γλώσσα η οποία γράφεται σε ένα ελαφρώς τροποποιημένο κυριλλικό αλφάβητο. Αρκετοί γλωσσολόγοι αναγνωρίζουν το γεγονός ότι τα τατζικικά είναι παραλλαγή της περσικής γλώσσας. Ως εκ τούτου, οι ομιλητές της τατζικικής μπορούν να κατανοήσουν άνετα τα περσικά που θα τους μιλήσει ένας άνθρωπος από το Ιράν και τα νταρί που θα τους έλεγε ένας άνθρωπος από το Αφγανιστάν. Εκατομμύρια ομιλητές της τατζικικής (ακόμη και 7 εκατομμύρια σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία) ζουν στο Ουζμπεκιστάν και στη Ρωσία.

Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Συντάγματος της Δημοκρατίας του Τατζικιστάν, τα ρωσικά αναγνωρίζονται ως η δεύτερη επίσημη γλώσσα του Τατζικιστάν, έχοντας το καθεστώς της γλώσσας επικοινωνίας μεταξύ των εθνών. Η ρωσική είχε χάσει προηγουμένως το επίσημο καθεστώς της μετά την ανεξαρτησία του Τατζικιστάν στα τέλη του 1991, αλλά μετά το 1997 η θέση της αποκαταστάθηκε. Η ρωσική γλώσσα είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στη χώρα.

Περίπου το 90% του πληθυσμού του Τατζικιστάν γνωρίζει έστω σε βασικό βαθμό τα ρωσικά. Οι διάλεκτοι της ρωσικής γλώσσας που ομιλούνται στο Τατζικιστάν αναφέρονται από τους μελετητές ως τατζικικά ρωσικά και μοιράζονται ορισμένα κοινά στοιχεία με τα ουζμπεκικά ρωσικά (π.χ. μορφολογικές και λεξιλογικές διαφορές, χρήση της λέξης урюк για το άγριο βερίκοκο και της λέξης кислушка για το ραβέντι, κ.ά.) Προηγουμένως, από την ίδρυση της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Τατζικιστάν έως τις 22 Ιουλίου 1989, η μόνη επίσημη γλώσσα του σοβιετικού Τατζικιστάν ήταν η ρωσική γλώσσα. Τα τατζικικά είχαν το καθεστώς της εθνικής γλώσσας.

Στα τατζικικά και στη τοπική ρωσική διάλεκτο στο Τατζικιστάν οι λέξεις που αναφέρονται σε άγνωστα άτομα και απλούς γνωστούς χρησιμοποιούνται οι ίδιες λέξεις, οι οποίες στη περίπτωση της ρωσικής διαφέρουν από τους επίσημους ρωσικούς όρους.

Οι μορφωμένοι Τατζίκοι, καθώς και οι διανοούμενοι, προτιμούν να μιλούν ρωσικά και περσικά. Στο Τατζικιστάν η περσική προφορά λέγεται και "ιρανικό στυλ".

Εκτός από τα ρωσικά, τα ουζμπεκικά είναι στην πραγματικότητα η δεύτερη πιο ομιλούμενη γλώσσα μεταξύ των κατοίκων του Τατζικιστάν, μετά τα ίδια τα τατζικικά. Ουζμπεκόφωνοι ζουν στο βόρειο και το δυτικό Τατζικιστάν. Στην τέταρτη θέση (μετά τα τατζικικά, τα ρωσικά και τα ουζμπεκικά) ως προς τον αριθμό των φυσικών ομιλητών βρίσκονται διάφορες γλώσσες του Παμίρ. Οι γλώσσες του Παμίρ ομιλούνται κατά κύριο λόγο στην περιοχή Γκόρνο-Μπανταχσάν. Η πλειονότητα των Ζωροαστρών στο Τατζικιστάν μιλάει μία από τις γλώσσες του Παμίρ. Οι γηγενείς ομιλητές της κιργιζικής γλώσσας ζουν στο βόρειο Γκόρνο-Μπανταχσάν ή Κουχιστόνι Μπανταχσόν στα τατζικικά. Οι ομιλητές της γλώσσας Γιαγκνομπί ζουν στα δυτικά της χώρας. Η γλώσσα Πάρια των ντόπιων Ρομά (Τσιγγάνοι της Κεντρικής Ασίας) ομιλείται επίσης από αρκετούς κατοίκους στο Τατζικιστάν. Το Τατζικιστάν έχει επίσης μικρές κοινότητες οι οποίες μιλούν μια από τις παρακάτω γλώσσες: περσικά, αραβικά, παστού, ανατολικά αρμενικά (τα επίσημα αρμενικά που χρησιμοποιούνται στην Αρμενία), αζερικά, ταταρικά, τουρκμενικά, καζακικά, κινεζικά και ουκρανικά.

Μεταξύ των ξένων γλωσσών, δημοφιλέστερη είναι η αγγλική, η οποία διδάσκεται στα σχολεία στο Τατζικιστάν ως μία από τις ξένες γλώσσες. Μερικοί νέοι, καθώς και εκείνοι που εργάζονται στον τουριστικό τομέα του Τατζικιστάν, μιλούν έστω βασικά αγγλικά. Από τις ευρωπαϊκές γλώσσες, υπάρχει επίσης ένας αριθμός φυσικών ομιλητών της γερμανικής και της γαλλικής. Πολλοί Ουζμπέκοι μαθαίνουν και τουρκικά, πέρα από τα ρωσικά.

Θρησκεία

Θρησκεία στο Τατζικιστάν, 2010
Θρησκεία			Percent
Ισλάμ			96.7%
Χριστιανισμός			1.6%
Χωρίς θρησκεία			1.5%
Άλλες θρησκείες			0.2%

Ένα τζαμί στην Ισφάρα στο Τατζικιστάν.

Το Τατζικιστάν, σύμφωνα με το σύνταγμά του, είναι κοσμικό κράτος και το σύνταγμα προβλέπει ελευθερία της θρησκείας. Το σουνιτικό Ισλάμ της σχολής Χαναφί είναι η επίσημα αναγνωρισμένη ισλαμική σχολή από την κυβέρνηση, σύμφωνα με νόμο του 2009. Εθνικές αργίες είναι και δύο ισλαμικές γιορτές, το Ιντ αλ-φιτρ και το Ιντ αλ-Αντχά. Σύμφωνα με μια ανακοίνωση του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ και την ερευνητική ομάδα Πιου, το 98% των κατοίκων είναι μουσουλμάνοι. Περίπου το 87–95% των Τατζίκων είναι Σουνίτες. Ένα 3% περίπου είναι Σιίτες και άλλο ένα 7% είναι μουσουλμάνοι που δηλώνουν ότι είναι απλά μουσουλμάνοι και δεν θεωρούν ότι ανήκουν σε κάποιο από τα ισλαμικά δόγματα. Οι Τατζίκοι Σιίτες ζουν κατά κύριο λόγο στην Αυτόνομη Περιφέρεια Γκόρνο-Μπανταχσάν και είναι οπαδοί του ισμαηλισμού, κλάδου του σιιτικού Ισλάμ. Το υπόλοιπο 2% των κατοίκων είναι Ρώσοι Ορθόδξοι, Προτεστάντες, Ζωροάστρες και Βουδιστές. Πολλοί μουσουλμάνοι νηστεύουν κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού. Μόνο το ένα τρίτο των κατοίκων στην ύπαιθρο και το 10% των κατοίκων στις πόλεις προσεύχονται πέντε φορές την ημέρα, όπως προστάζει το έθιμο του Ισλάμ, και τηρούν τους διατροφικούς περιορισμούς που προστάζει το Ισλάμ.

Οι Εβραίοι της Μπουχάρας έχουν συνεχή παρουσία από τον δεύτερο αιώνα π.Χ. στη χώρα, αλλά μετά τη δεκαετία του 1990 έχουν φύγει σχεδόν όλοι για οικονομικούς και πολιτικούς (λόγω Εμφυλίου Πολέμου) λόγους και πλέον ζουν στο Ισραήλ, και λιγότεροι στη Γερμανία και τις ΗΠΑ. Στη δεκαετία του 1940, η εβραϊκή κοινότητα του Τατζικιστάν αριθμούσε σχεδόν 30.000 μέλη. Οι περισσότεροι ήταν Περσόφωνοι Εβραίοι της Μπουχάρας, οι οποίοι ζούσαν από την ελληνιστική εποχή στο έδαφος του σημερινού Τατζικιστάν. Από τη δεκαετία του 1920 εγκαταστάθηκαν πολλοί Εβραίοι Ασκεναζί στο Τατζικιστάν, μαζί με Ρώσους και άλλες εθνότητες. Σήμερα οι Εβραίοι στο Τατζικιστάν αριθμούν περίπου 500 άτομα, εκ των οποίων περίπου οι μισοί ζουν στην Ντουσαμπέ.

Οι σχέσεις μεταξύ των Μουσουλμάνων και των άλλων θρησκευτικών ομάδων είναι γενικά φιλικές, αν και κάποιοι αρχηγοί μεγάλων ισλαμικών οργανώσεων ανησυχούν ότι οι θρησκευτικές μειονότητες υπονομεύουν την εθνική συνοχή. Παράλληλα στο Τατζικιστάν υπάρχει μια ανησυχία για την ενεργοποίηση των θρησκευτικών οργανώσεων και την εμπλοκή τους στα πολιτικά πράγματα. Το Ισλαμικό Κόμμα Αναγέννησης ήταν βασικός συμμέτοχος στον Εμφύλιο Πόλεμο του 1992-1997, ήταν ο κύριος υποστηρικτής της πρότασης για τη συγκρότηση ισλαμικού κράτους στο Τατζικιστάν και την επιστροφή στο περσοαραβικό αλφάβητο. Σήμερα τα στελέχη του Ισλαμικού Κόμματος Αναγέννησης δεν επιτρέπεται να καταλαμβάνουν πάνω από το 30% των κυβερνητικών θέσεων βάσει της συμφωνίας του 1997. Η συμμετοχή στο Χιζμπ ουτ Ταχρίρ, ένα ριζοσπαστικό-μαχητικό ισλαμικό κόμμα το οποίο στοχεύει στην αναροπή των κοσμικών κυβερνήσεων της χώρας και την ενοποίηση των Τατζίκων κάτω από ένα ισλαμικό κράτος, είναι παράνομη. Η συμμετοχή σε αυτό το κόμμα μπορεί να επιφέρει συλλήψεις και φυλακίσεις. Ο αριθμός των μεγάλων τζαμιών που είναι κατάλληλα για να στεγάσουν τις προσευχές της Παρασκευής είναι περιορισμένος και μερικοί θεωρούν ότι αυτό αποτελεί διάκριση.

Σύμφωνα με τον νόμο, οι θρησκευτικές κοινότητες πρέπει να εγγραφούν στην Κρατική Επιτροπή Θρησκευτικών Υποθέσεων και στις τοπικές αρχές. Η εγγραφή στην Επιτροπή αυτή απαιτεί τη συγκρότηση καταστατικού χάρτη εκ μέρους της κοινότητας που κάνει την αίτηση, απόδειξη ότι υπάρχουν 10 ή περισσότερα μέλη και αποδεικτικά στοιχεία ότι ο τόπος προσευχής της κοινότητας έχει λάβει την έγκριση της κυβέρνησης. Οι θρησκευτικές ομάδες που δεν έχουν φυσική δομή δεν έχουν νομικά το δικαίωμα να συγκεντρωθούν δημόσια σε ένα χώρο λατρείας και να κάνουν τη λειτουργία τους. Η μη εγγραφή μιας κοινότητας μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλα πρόστιμα και κλείσιμο ενός τόπου λατρείας. Υπάρχουν αναφορές ότι η εγγραφή μιας κοινότητας σε τοπικό έστω επίπεδο είναι μια δύσκολη διαδικασία. Τα άτομα κάτω των 18 ετών δεν επιτρέπεται να βρεθούν σε ένα χώρο λατρείας όπως ένα τζαμί, για να μην ριζοσπαστικοποιηθούν.

Από τον Ιανουάριο του 2016 και έπειτα, στο πλαίσιο μιας «εκστρατείας κατά της ριζοσπαστικοποίησης των κατοίκων», η αστυνομία στην περιφέρεια Χατλόν φέρεται να ξύρισε τα γένια 13.000 ανδρών και να έκλεισε 160 καταστήματα που πουλούσαν χιτζάμπ. Το ξύρισμα των γενειάδων και η αποτροπή της χρήσης της χιτζάμπ (μαντίλας) από τις γυναίκες είναι μέρος μιας κυβερνητικής εκστρατείας η οποία στοχοποιεί όποιες συνήθειες θεωρούνται από την κυβέρνηση «ξένες και ασυνεπείς με την κουλτούρα των Τατζίκων», ενώ παράλληλα αυτή η εκστρατεία στοχεύει στη «διατήρηση των κοσμικών παραδόσεων».

Σήμερα, περίπου το 1,6% του πληθυσμού στο Τατζικιστάν είναι χριστιανοί, κυρίως Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Η επικράτεια του Τατζικιστάν αποτελεί τμήμα της Μητρόπολης Ντουσαμπέ και Τατζικιστάν της Μητροπολιτικής Περιφέρειας Κεντρικής Ασίας του Ρωσικού Ορθόδοξου Πατριαρχείου Μόσχας. Η χώρα φιλοξενεί κοινότητες Καθολικών, Αρμενίων Χριστιανών, Προτεσταντών, Λουθηρανών, Μαρτύρων του Ιεχωβά, Βαπτιστών, Μορμόνων και Αντβεντιστών σε μικρά ποσοστά.

Διακυβέρνηση

Πολίτευμα της χώρας είναι η προεδρική δημοκρατία. Ο Πρόεδρος της δημοκρατίας είναι ταυτόχρονα αρχηγός κράτους και κυβέρνησης ενώ υπάρχει και το αξίωμα του πρωθυπουργού ο οποίος όμως δεν είναι επικεφαλής της κυβέρνησης αλλά ασκεί τις αρμοδιότητες που του αναθέτει ο πρόεδρος και τον συνεπικουρεί κατά την άσκηση των καθηκόντων του.Πρόεδρος της χώρας είναι από το 1994 ο Ιμομάλι Ραχμόν. Η ελευθερία του Τύπου είναι φαινομενικά εγγυημένη από την κυβέρνηση, αλλά τα ανεξάρτητα μέσα Τύπου παραμένουν ελάχιστα και σημαντικός αριθμός ιστοσελίδων παραμένει αποκλεισμένος από την κυβέρνηση του Τατζικιστάν. Σύμφωνα με το Institute for War & Peace Reporting, η πρόσβαση σε τοπικούς και ξένους ιστότοπους, συμπεριλαμβανομένων των avesta.tj, Tjknews.com, ferghana.ru, centrasia.org, είναι αποκλεισμένη και οι δημοσιογράφοι συχνά εμποδίζονται να αναφέρουν αμφιλεγόμενα γεγονότα. Στην πράξη, καμία δημόσια κριτική του καθεστώτος δεν γίνεται ανεκτή και κάθε άμεση διαμαρτυρία καταστέλλεται αυστηρά και δεν καλύπτεται από τα τοπικά μέσα.

Στην έκθεση του δείκτη δημοκρατίας του Economist για το 2020, το Τατζικιστάν τοποθετείται στην 160η θέση, αμέσως μετά τη Σαουδική Αραβία, και χαρακτηρίζεται ως «αυταρχικό καθεστώς».

Τον Οκτώβριο του 2020, ο αυταρχικός Πρόεδρος του Τατζικιστάν Ιμομάλι Ραχμόν επανεξελέγη για την επόμενη επταετία με το 90 τοις εκατό των ψήφων, μετά από αυστηρά ελεγχόμενες και σε μεγάλο βαθμό εθιμοτυπικές εκλογές.

Στα τέλη Απριλίου 2021, μια σύγκρουση για τους υδάτινους πόρους κλιμακώθηκε σε μια από τις πιο σοβαρές συνοριακές συγκρούσεις μεταξύ Τατζικιστάν και Κιργιζίας από την ανεξαρτησία τους.

Τον Ιούλιο του 2021, το Τατζικιστάν απηύθυνε έκκληση στα μέλη του Οργανισμού Συλλογικής Συνθήκης Ασφάλειας (CSTO) των πρώην Σοβιετικών κρατών για βοήθεια στην αντιμετώπιση των προκλήσεων ασφαλείας που αναδύονται από το γειτονικό Αφγανιστάν.Οι ανησυχίες για την ασφάλεια προέκυψαν καθώς ξένα στρατεύματα όπως ο αμερικανικός και ο βρετανικός στρατός αποχώρησαν από τη χώρα, προκαλώντας πάνω από 1.000 Αφγανούς πολίτες και στρατιωτικούς να καταφύγουν στο γειτονικό Τατζικιστάν αφού οι αντάρτες των Ταλιμπάν ανέλαβαν τον έλεγχο πολλών περιοχών του Αφγανιστάν.

Επισκόπηση

Ο πρόεδρος του Τατζικιστάν Ιμομάλι Ραχμόν κυβερνά τη χώρα από το 1994.

Στους πρώτους μήνες μετά την ανεξαρτησία, το Τατζικιστάν βυθίστηκε σε εμφύλιο πόλεμο με διάφορες φατρίες να πολεμούν ή μία εναντίον της άλλης. Αυτές οι φατρίες υποστηρίχθηκαν από γειτονικές χώρες, όπως το Αφγανιστάν, το Ιράν, το Πακιστάν, το Ουζμπεκιστάν και η Ρωσία. Η Ρωσία και το Ιράν επικεντρώθηκαν στη ειρήνευση του Τατζικιστάν με στόχο να μειώσουν τις πιθανότητες εμπλοκής εθνών όπως η ΗΠΑ ή η Τουρκία. Πιο συγκεκριμένα, η Ρωσία υποστήριξε τη φιλοκυβερνητική παράταξη και ανέπτυξε στρατεύματα προερχόμενα από την ίδια αλλά και άλλα μέλη της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών για τη φύλαξη των συνόρων Τατζικιστάν-Αφγανιστάν. Η εμπλοκή της Ρωσίας και του Ιράν μπορεί να υποστηριχθεί από την ανάγκη διατήρησης της ηγετικής θέσης της πρώτης στον Σοβιετικό χώρο και τη σύσφιγξη των σχέσεων της δεύτερης με το ομόγλωσσο ιρανικό κράτος στο βορρά. Όλοι εκτός από 25.000 από τους πάνω από 400.000 Ρώσους, οι οποίοι εργάζονταν κυρίως στη βιομηχανία του Τατζικιστάν, κατέφυγαν στη Ρωσία. Μέχρι το 1997, ο πόλεμος έληξε με μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης υπό την ηγεσία των Ισλαμιστών. Μια κεντρική κυβέρνηση σχηματίστηκε και το 1999 έγιναν με ειρηνικό τρόπο οι εκλογές.

Η Ανώτατη Συνέλευση του Τατζικιστάν στην Ντουσαμπέ.

Το Τατζικιστάν είναι κατ'όνομα δημοκρατία και διεξάγει εκλογές για την προεδρία και το κοινοβούλιο. Το Τατζικιστάν είναι προεδρική δημοκρατία. Είναι, ωστόσο, ένα κράτος, του οποίου η πολιτική πραγματικότητα είναι δεμένη γύρω από το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Τατζικιστάν το οποίο έχει τεράστια ποσοστά στο Κοινοβούλιο. Ο Ιμομάλι Ραχμόν είναι Πρόεδρος του Τατζικιστάν από τον Νοέμβριο του 1994. Πρωθυπουργός είναι ο Κοχίρ Ρασουλζοντά, πρώτος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης είναι ο Ματλουμπχόν Νταβλάτοφ και οι δύο αντιπρόεδροι της κυβέρνησης είναι ο Μουρονταλί Αλιμαρντόν και η Ρουκιγιά Κουρμπάνοβα.

Οι βουλευτικές εκλογές του 2005 χαρακτηρίστηκαν από πολλές καταγγελίες από διεθνείς φορείς και κόμματα και εκπροσώπους της αντιπολίτευσης ότι ο Ιμομάλι Ραχμόν χειραγωγεί με διεφθαρμένο τρόπο σημαντική ζητήματα όπως η εκλογική διαδικασία ανεργία. Στις πιο πρόσφατες εκλογές, τον Φεβρουάριο του 2010, το κυβερνών Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα έχασε τέσσερις έδρες στο Κοινοβούλιο, ωστόσο εξακολουθεί να διατηρεί μια άνετη πλειοψηφία. Οι παρατηρητές των εκλογών του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη δήλωσαν ότι οι εκλογές του 2010 "απέτυχαν να εκπληρώσουν πολλές βασικές δεσμεύσεις του ΟΑΣΕ [για την ανεξαρτησία των εκλογών]" και ότι "αυτές οι εκλογές απέτυχαν να επιτύχουν πολλά βασικά στοιχεία μιας δημοκρατικής εκλογικής διαδικασίας". Η κυβέρνηση επέμεινε ότι είχαν σημειωθεί μικρές παραβιάσεις, οι οποίες δεν θα επηρέαζαν τη βούληση του τατζικικού λαού.

Ο πρόεδρος του Τατζικιστάν Ιμομάλι Ραχμόν με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.

Η κυβέρνηση του Τατζικιστάν φέρεται να έχει θέσει περιορισμούς στο μέγιστο μέγεθος που μπορεί να φτάσει μια γενειάδα του προσώπου. Αυτή η απόφαση αποτελεί μέρος μιας προσπάθειας της τατζικικής κυβέρνησης να περιστείλει την ισλαμική επιρροή στην κοινωνία, η οποία φαίνεται να έχει σχέση με τον ισλαμικό εξτρεμισμό, ο οποίος είναι διαδεδομένος στο γειτονικό Αφγανιστάν.

Οι προεδρικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 6 Νοεμβρίου 2006 χαρακτηρίστηκαν από την αποχή όλων των μεγάλων αντιπολιτευόμενων κομμάτων. Μεταξύ άλλων απείχε και το Ισλαμικό Κόμμα Αναγέννησης το οποίο εκείνη την εποχή είχε 23.000 μέλη. Οι τέσσερις υποψήφιοι που είχαν μείνει εξέφρασαν την υποστήριξη τους στον Ραχμόν.

Εκλογές

Η χώρα είναι από τις ελάχιστες στην Κεντρική Ασία στην οποία επιτρέπεται και η ενεργός αντιπολίτευση στην κυβέρνηση. Δικαίωμα ψήφου στις εκλογές έχουν όσες και όσοι είναι ηλικίας 18 ετών και άνω.

Οικονομία

Το εργοστάσιο τήξης αλουμινίου TadAZ, στην Τουρσουνζοντά, είναι το μεγαλύτερο εργοστάσιο παραγωγής αλουμινίου στην Κεντρική Ασία και βασική πηγή εσόδων για τη τατζικική οικονομία.

Παρουσίαση των κύριων προϊόντων τα οποία εξάγει το Τατζικιστάν, 2019

Νεαρός Τατζίκος πωλητής ξηρών φρούτων.

Το 2019, σχεδόν το 29% του ΑΕΠ του Τατζικιστάν προήλθε από εμβάσματα τα οποία έστειλαν Τατζίκοι μετανάστες σε συγγενείς στην πατρίδα τους (αυτά τα εμβάσματα προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από τους τατζίκους εργάτες στη Ρωσία). Το Τατζικιστάν είναι μια από τις χώρες με τη μεγαλύτερη εξάρτηση από τα εμβάσματα σε όλο τον κόσμο, μαζί με λατινοαμερικάνικες χώρες και άλλες Σοβιετικές δημοκρατίες. Η τρέχουσα οικονομική κατάσταση στο Τατζικιστάν παραμένει εύθραυστη, σε μεγάλο βαθμό λόγω της διαφθοράς, των οικονομικών μεταρρυθμίσεων οι οποίες είναι άνισες. Άλλο ένα πρόβλημα είναι κακοδιαχείριση της οικονομίας. Με τα έσοδα της χώρας από το εξωτερικό να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα εμβάσματα που στέλνουν οι Τατζίκοι εργάτες στη Ρωσία και αλλού, αλλά και τις εξαγωγές αλουμινίου και βαμβακιού, η οικονομία του Τατζικιστάν είναι εξαιρετικά ευάλωτη σε διεθνείς οικονομικές πιέσεις. Το 2000, η διεθνής βοήθεια ήταν η βασική πηγή χρηματοδότησης για τα προγράμματα αποκατάστασης με στόχο την επανένταξη των μαχητών του εμφυλίου πολέμου (1992-97) στην πολιτική οικονομία, γεγονός που συνέβαλε στη διατήρηση της ειρήνης. Η διεθνής βοήθεια ήταν επίσης απαραίτητη για την αντιμετώπιση μιας σοβαρής ξηρασίας (η οποία είχε ξεκινήσει από το 1999) που είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της απόδοσης των καλλιεργειών. Στις 21 Αυγούστου 2001, ο Ερυθρός Σταυρός ανακοίνωσε ότι το Τατζικιστάν αντιμετώπιζε πρόβλημα λιμού και ζήτησε διεθνή βοήθεια για να καλυφθούν οι ανάγκες στο Τατζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν. Ωστόσο, η πρόσβαση σε τρόφιμα παραμένει πρόβλημα στο σημερινό Τατζικιστάν. Τον Ιανουάριο του 2012, 680.152 κάτοικοι του Τατζικιστάν ζούσαν σε καθεστώς επισιτιστικής ανασφάλειας. Από αυτούς, 676.852 κινδύνευαν από επισιτιστική ανασφάλεια Φάσης 3 (Οξεία Επισιτιστική Κρίση) και 3.300 κινδύνευαν από επισιτιστική ασφάλεια φάσης 4 (Ανθρωπιστική Έκτακτη Ανάγκη). Δηλαδή, αυτοί που βρίσκονταν στη φάση 3 κατάφερναν με δυσκολία να βρουν φαγητό, ενώ αυτή στη φάση 4 δυσκολεύονταν ακόμη πιο πολύ. Οι περιοχές με τον υψηλότερο κίνδυνο επισιτιστικής ανασφάλειας βρίσκονται στην απομακρυσμένη επαρχία Μουργόμπ της αυτόνομης επαρχίας Γκόρνο-Μπανταχσάν.

Η μεταβολή του πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ του Τατζικιστάν (1973-2018).

Η οικονομία του Τατζικιστάν χαρακτηρίστηκε από σημαντική ανάκαμψη μετά τον πόλεμο. Το ΑΕΠ του Τατζικιστάν αυξήθηκε με μέσο ρυθμό 9.6% κατά την περίοδο 2000–2007 σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας. Αυτό βελτίωσε τη θέση του Τατζικιστάν μεταξύ άλλων χωρών της Κεντρικής Ασίας (δηλαδή του Τουρκμενιστάν και του Ουζμπεκιστάν), οι οποίες όπως φαίνεται την ίδια περίοδο αντιμετώπισαν οικονομικά προβλήματα και η θέση τους απέναντι στο Τατζικιστάν επιδεινώθηκε. Οι κύριες πηγές εισοδήματος στο Τατζικιστάν είναι η παραγωγή αλουμινίου, η καλλιέργεια βαμβακιού και τα εμβάσματα που στέλνουν οι Τατζίκοι μετανάστες στο εξωτερικό. Οι καλλιέργεις βαμβακιού αντιπροσωπεύουν το 60% της γεωργικής παραγωγής του Τατζικιστάν, υποστηρίζει στην κάλυψη των εσόδων διαβίωσης το 75% του αγροτικού πληθυσμού και συνιστά το 45% της αρδευόμενης αρόσιμης γης. Η βιομηχανία αλουμινίου αντιπροσωπεύεται από την κρατική Τατζικική Εταιρεία Αλουμινίου, η οποία είναι ιδιοκτήτρια του μεγαλύτερου εργοστάσιου αλουμινίου στην Κεντρική Ασία και ενός εκ των μεγαλύτερων στον κόσμο.

Οι ποταμοί του Τατζικιστάν, όπως ο Βαχς και ο Παντζ, έχουν δυνατότητα, εάν αξιοποιηθούν πλήρως, να παράξουν μεγάλες ποσότητες υδροηλεκτρικής ενέργειας για το Τατζικιστάν. Παράλληλα, η κυβέρνηση έχει επικεντρωθεί στην προσέλκυση επενδύσεων για την πραγμάτωση έργων κατασκευής μονάδων ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες θα καλύπτουν τις εσωτερικές ανάγκες και θα κάνουν το Τατζικιστάν εξαγωγέα ρεύματος. Το Τατζικιστάν φιλοξενεί το φράγμα Νούρεκ, το δεύτερο υψηλότερο φράγμα στον κόσμο. Ο ρωσικός ενεργειακός γίγαντας RAO UES εργάστηκε στον υδροηλεκτρικό σταθμό Σανγκτουντά-1 (με χωρητικότητα παραγωγής 670 μεγαβάτ) ο οποίος άρχισε να λειτουργεί στις 18 Ιανουαρίου 2008. Άλλα έργα στο στάδιο ανάπτυξης περιλαμβάνουν το Σανγκτουντά-2 από το Ιράν, το έργο Ζαραφσάν της κινεζικής εταιρείας SinoHydro και το εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής Ρογκούν, με προβλεπόμενο ύψος που θα φτάνει τα 335 μέτρα (δηλαδή, η υψομετρική διαφορά της ροής νερού πριν και μετά το φράγμα θα φτάνει τα 335 μέτρα) και έτσι θα γίνει το υψηλότερο φράγμα στο κόσμο αν ολοκληρωθεί. Ένα προγραμματισμένο έργο, το CASA-1000, θα εξάγει 1000 μεγαβάτ ηλεκτρικής ενέργειας παραγόμενη στο Τατζικιστάν στο Πακιστάν μέσω του Αφγανιστάν. Το συνολικό μήκος της γραμμής μεταφοράς είναι 750 χιλιόμετρα ενώ το έργο σχεδιάζεται να είναι Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα με την υποστήριξη της Παγκόσμιας Τράπεζας, της Ασιατικής Αναπτυξιακής Τράπεζας και άλλων φορέων. Το κόστος του εγχειρήματος εκτιμάται ότι είναι περίπου 865 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Το Τατζικιστάν έχει σημαντικά κοιτάσματα άνθρακα και μικρότερα, σχετικά ανεξερεύνητα αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου.

Το 2014 το Τατζικιστάν ήταν η οικονομία με τη μεγαλύτερη εξάρτηση από τα εμβάσματα στον κόσμο. Το 2014 τα εμβάσματα χρηματοδοτούσαν το 49% του ΑΕΠ του Τατζικιστάν και εκτιμόταν να μειωθεί το ποσοστό τους σε 40% το 2015, επειδή η Ρωσία περνούσε την εποχή εκείνη οικονομική κρίση. Οι Τατζίκοι μετανάστες, οι οποίοι εργάζονται στο εξωτερικό (κυρίως στη Ρωσία), έχουν γίνει η κύρια πηγή εισοδήματος για εκατομμύρια Τατζίκους. Με την ύφεση που πέρασε η Ρωσία το 2014-2015 (η οποία επηρέασε την ανάπτυξη όλων των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών), η Παγκόσμια Τράπεζα εκτίμησε ότι πολλοί νέοι Τατζίκοι θα επιστρέψουν στη πατρίδα τους, σε μια χώρα με λίγες οικονομικές προοπτικές. Σύμφωνα με στοιχεία του Νοεμβρίου 2021, 1.6 εκατομμύριο μετανάστες εργάτες από το Τατζικιστάν εισήλθαν στη Ρωσία.

Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, περίπου το 20% του πληθυσμού ζει με λιγότερα από 1.25 δολάρια ΗΠΑ την ημέρα. Η μετανάστευση από το Τατζικιστάν με κατεύθυνση κυρίως τη Ρωσία, αλλά και τα συνακόλουθα εμβάσματα που έστελναν πίσω στη πατρίδα οι εργάτες είχαν άνευ προηγουμένου έκταση και οικονομικό αντίκτυπο. Το 2010, η αξία των εμβασμάτων που εστάλησαν στο Τατζικιστάν από Τατζίκους μετανάστες εργάτες ανήλθαν σε 2.1 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, σημειώνοντας αύξηση από το αντίστοιχο ποσό του 2009. Το Τατζικιστάν πέτυχε χάρη στα εμβάσματα τη μετάβαση από μια σχεδιασμένη οικονομία σε μια οικονομία της αγοράς χωρίς ουσιαστική και παρατεταμένη εξάρτηση σε εξωτερική βοήθεια (από την οποία σήμερα λαμβάνει αμελητέα ποσά). Η τατζικική οικονομία πέτυχε να εξασφαλίσει την ανάπτυξη της με καθαρά μέσα βασισμένα στην αγορά, εξάγοντας το κύριο συγκριτικό πλεονέκτημά του, τα φθηνά και άφθονα εργατικά χέρια (το Τατζικιστάν έχει υψηλό ποσοστό γεννητικότητας). Το Σημείωμα Πολιτικής της Παγκόσμιας Τράπεζας για το Τατζικιστάν που δημοσιεύτηκε το 2006 καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα εμβάσματα διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο σαν μοχλός της οικονομικής ανάπτυξης του Τατζικιστάν μετά το 1997, αυξάνοντας τα εισοδήματα και ως αποτέλεσμα συνέβαλαν σημαντικά στη μείωση της φτώχειας.

Η διακίνηση ναρκωτικών είναι μια πολύ σημαντική παράνομη πηγή εισοδήματος στο Τατζικιστάν καθώς είναι σημαντική χώρα διέλευσης για τα ναρκωτικά που παράγονται στο Αφγανιστάν και έχουν προορισμό τις ρωσικές και, σε μικρότερο βαθμό, τις αγορές της Δυτικής Ευρώπης. Μια μικρή ποσότητα οπίου παράγεται για την κάλυψη εγχώριων αναγκών. Ωστόσο, με την αυξανόμενη βοήθεια από διεθνείς οργανισμούς, αλλά και χάρη στη συνεργασία με τις αρχές των ΗΠΑ, της Ρωσίας, της ΕΕ και του Αφγανιστάν, επιτυγχάνεται μια πρόοδος στην καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών στο Τατζικιστάν. Το Τατζικιστάν κατέχει την τρίτη θέση στον κόσμο στις κατασχέσεις ηρωίνης και ακατέργαστου οπίου (το πρώτο εξάμηνο του 2006 κατασχέθηκαν 1216.3 κιλά ηρωίνης και 267.8 κιλά ακατέργαστου οπίου). Τα έσοδα από την παραγωγή ναρκωτικών διαφθείρουν την κυβέρνηση της χώρας. Σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, γνωστές προσωπικότητες που πολέμησαν και στα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα του εμφυλίου (τα ίδια πρόσωπα, αξίζει να σημειωθεί, κατέλαβαν κυβερνητικά αξιώματα μετά τη σύναψη ανακωχής το 1997, η οποία έληξε το πόλεμο) εμπλέκονται στο εμπόριο ναρκωτικών. Το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών συνεργάζεται με το Τατζικιστάν για την ενίσχυση των συνοριακών διελεύσεων, την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών, την παροχή εκπαίδευσης για την κατάσχεση των ναρκωτικών και τη σύσταση κοινών ομάδων κατάσχεσης ναρκωτικών ουσιών. Το Γραφείο συνέβαλε στη δημιουργία της Υπηρεσίας Ελέγχου της Διακίνησης Ναρκωτικών του Τατζικιστάν. Το Τατζικιστάν είναι επίσης ενεργό μέλος του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας.

Εκτός από τη Ρωσία, η Κίνα είναι άλλος ένας σημαντικός οικονομικός εταίρος για την κυβέρνηση του Τατζικιστάν. Το Τατζικιστάν ανήκει στην ομάδα των χωρών οι οποίες κινδυνεύουν περισσότερο από τις παγίδες χρέους που δημιουργούν οι κινεζικές επενδύσεις στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Μια Ζώνη, Ένας Δρόμος. Αυτό σημαίνει ότι η υπερβολική εξάρτηση από τα κινεζικά δάνεια μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα της χώρας να διαχειρίζεται το εξωτερικό της χρέος με βιώσιμο τρόπο.

Υγεία

Ένα νοσοκομείο στην Ντουσαμπέ.

Παρά τις συνεχείς προσπάθειες της κυβέρνησης του Τατζικιστάν να βελτιώσει και να επεκτείνει την υγειονομική περίθαλψη για να καλύπτει περισσότερους πολίτες και να είναι ποιοτικότερη, το σύστημα υγείας του Τατζικιστάν είναι ένα από τα λιγότερο αναπτυγμένα και ελλιπή στον πλανήτη, με σοβαρές ελλείψεις σε ιατρικές προμήθειες. Το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Πρόνοιας της χώρας ανέφερε ότι 104.272 άτομα στο Τατζικιστάν, το 2000, είχαν κάποια μορφή ή ποσοστό αναπηρίας. Τα άτομα με αναπηρία είναι τα μεγαλύτερα θύματα της φτώχειας στο Τατζικιστάν. Η κυβέρνηση του Τατζικιστάν και η Παγκόσμια Τράπεζα εξέτασαν τρόπους με τους οποίους μπορούν να στηρίξουν αυτό το τμήμα του πληθυσμού. Οι προτάσεις αυτές περιγράφονται στο Έγγραφο Στρατηγικής της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη μείωση της φτώχειας. Οι δημόσιες δαπάνες για την υγεία έφταναν το 1% του ΑΕΠ το 2004, αρκετά κάτω από τα διεθνή πρότυπα και συστάσεις.

Το προσδόκιμο ζωής του Τατζικιστάν για το 2020 υπολογίστηκε στα 69 έτη. Το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας ήταν περίπου 30.42 θάνατοι ανά 1.000 παιδιά το 2018. Το 2014, υπήρχαν 2,1 γιατροί για κάθε 1.000 άτομα. Αυτό το ποσοστό είναι το υψηλότερο στα κράτη με χαμηλό εισόδημα, μετά τη Βόρεια Κορέα.

Το Τατζικιστάν έχει υποστεί απότομη μείωση στις διαθέσιμες νοσοκομειακές κλίνες μετά την πτώση της ΕΣΣΔ (από το 1992), παρόλο που ο αριθμός των διαθέσιμων κλινών ανά 1.000 άτομα βρίσκεται σχετικά στις 4,8 κλίνες ανά 1.000 άτομα, πολύ πάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο των 2,7 κλινών. Παράλληλα ο μέσος όρος του Τατζικιστάν είναι ένας από τους υψηλότερους μεταξύ άλλων χωρών χαμηλού εισοδήματος.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το 96% των γεννήσεων στο Τατζικιστάν λαμβάνουν χώρα υπό την επίβλεψη ειδικά εκπαιδευμένου ιατρικού προσωπικού ποσοστό το οποίο έχει αυξηθεί από το 66,6% που κατεγράφη το 1999.

Το 2010 η χώρα γνώρισε ξέσπασμα πολιομυελίτιδας. Οι υγειονομικές αρχές κατέγραψαν 457 κρούσματα πολιομυελίτιδας σε παιδιά και ενήλικες και 29 θανάτους προτού η επιδημία τεθεί υπό έλεγχο.

Το καλοκαίρι του 2021 υπήρξε επιδημικό κύμα του κορονοϊού με χιλιάδες κρούσματα. Αναφορές υποστηρίζουν ότι η κόρη του προέδρου του Τατζικιστάν πέθανε σε νοσοκομείο εξαιτίας των επιπλοκών της COVID-19. Σύμφωνα με τοπικά μέσα ενημέρωσης, οι γιοι των αδελφών του προέδρου επιτέθηκαν σωματικά στον υπουργό Υγείας της χώρας και έναν ανώτερο γιατρό.

Εκπαίδευση

Εθνικό Πανεπιστήμιο του Τατζικιστάν στην Ντουσαμπέ

Παρά τη φτώχεια του, το Τατζικιστάν έχει υψηλό ποσοστό αλφαβητισμού. Ο υψηλός αλφαβητισμός που φτάνει το 99,8% οφείλεται στο σοβιετικό σύστημα εκπαίδευσης και τη σοβιετική διακυβέρνηση της χώρας. Το 99,8% πληθυσμού έχει την ικανότητα ανάγνωσης και γραφής.

Η δημόσια εκπαίδευση στο Τατζικιστάν διαρκεί 11 χρόνια όπου οι μαθητές φοιτούν αρχικά στην πρωτοβάθμια και έπειτα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αλλά η κυβέρνηση σχεδίαζε να αυξήσει το 2016 τη διάρκεια της εκπαίδευσης στα 12 χρόνια. Υπάρχει ένας σχετικά μεγάλος αριθμός ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένου του Κρατικού Πανεπιστημίου του Χουτζάντ το οποίο διαθέτει 76 τμήματα σε 15 σχολές, το Κρατικό Πανεπιστήμιο Νομικής, Επιχειρήσεων και Πολιτικής του Τατζικιστάν, το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Χορούγκ, το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο του Τατζικιστάν, το Εθνικό Πανεπιστήμιο του Τατζικιστάν και πολλά άλλα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Τα περισσότερα πανεπιστήμια ιδρύθηκαν όταν το Τατζικιστάν ήταν σοβιετική δημοκρατία. Το 2008 το 17% των κατοίκων φοιτούσε ή είχε φοιτήσει σε πανεπιστήμιο, ποσοστό κατώτερο από τον κεντρασιατικό μέσο όρο του 37%, αν και αυτό το ποσοστό είναι το δεύτερο μεγαλύτερο στο κόσμο στην ομάδα των χωρών χαμηλού εισοδήματος μετά τη Συρία. Πολλοί Τατζίκοι εγκατέλειψαν το εκπαιδευτικό σύστημα επειδή η αγορά εργασίας χρειάζεται λίγα εργατικά χέρια με εκτεταμένη εκπαιδευτική κατάρτιση ή επαγγελματικές δεξιότητες.

Οι δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση την περίοδο 2005–2012 ήταν σταθερές ως προς το ποσοστό. Οι δαπάνες για την εκπαίδευση την ίδια περίοδο κυμάνθηκαν στο εύρος από 3,5% έως 4,1% του ΑΕΠ σημαντικά κάτω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, ο οποίος βρίσκεται στο ποσοστό του 6%. Τα Ηνωμένα Έθνη αναφέρουν ότι το επίπεδο των δαπανών για τη παιδεία είναι «σοβαρά ανεπαρκές για να καλύψει τις απαιτήσεις του (το οποίο έχει υψηλό επίπεδο αναγκών) εκπαιδευτικό σύστημα».

Σύμφωνα με έρευνα η οποία έγινε με τη στήριξη της Γιούνισεφ, περίπου το 25 τοις εκατό των κοριτσιών στο Τατζικιστάν αποτυγχάνουν να ολοκληρώσουν το δημοτικό. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της φτώχειας αλλά και των φυλετικών προκαταλήψεων, αν και το επίπεδο αλφαβητισμού είναι γενικά υψηλό στο Τατζικιστάν. Οι εκτιμήσεις για τα παιδιά που βρίσκονται εκτός σχολείου βρίσκονται στο 4,6% με 19,4% των παιδιών της χώρας, με τη συντριπτική πλειοψηφία να είναι κορίτσια.

Τον Σεπτέμβριο του 2017, το Πανεπιστήμιο της Κεντρικής Ασίας εγκαινίασε τη δεύτερη πανεπιστημιούπολη του στο Χορούγκ του Τατζικιστάν. Το παράρτημα του πανεπιστημίου στο Χορούγκ προσφέρει σπουδές στα αντικείμενα των επιστημών περιβάλλοντος και γης, αλλά και στα οικονομικά. Το Τατζικιστάν κατατάχθηκε στην 103η θέση στον Παγκόσμιο Δείκτη Καινοτομίας το 2021 πέφτοντας τρεις θέσεις από το 2019.

Η επιστήμη στην επικράτεια του Τατζικιστάν σημείωσε μεγάλες επιτυχίες και έργα κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, αλλά οι σημερινοί επιστημονικοί θεσμοί δημιουργήθηκαν στη Σοβιετική περίοδο. Κατά την περίοδο της ανεξαρτησίας, η επιστημονική κοινότητα του Τατζικιστάν γνώρισε μια σοβαρή κρίση: ο ετήσιος αριθμός αιτήσεων για την κατοχύρωση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας μειώθηκαν από 193 το 1994 σε μόλις 5 το 2011. Σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη της τατζικικής επιστήμης έχουν τα πανεπιστήμια, όπου το 2011 εργάζονταν εκεί 6707 ερευνητές, εκ των οποίων οι 2450 είχαν ακαδημαϊκούς τίτλους.

Τιμώντας τη συμβολή των Τατζίκων επιστημόνων στην ανάπτυξη της παγκόσμιας αστροφυσικής, ένας από τους μικρότερους πλανήτες του ηλιακού συστήματος ονομάστηκε Τατζικιστάν.

Πολιτισμός

Τατζίκοι με παραδοσιακές ενδυμασίες.

Η τατζικική γλώσσα είναι η μητρική γλώσσα περίπου του 80% των πολιτών του Τατζικιστάν. Τα κύρια αστικά κέντρα στο σημερινό Τατζικιστάν περιλαμβάνουν την Ντουσαμπέ (πρωτεύουσα), το Χουτζάντ, το Κουλάμπ, την Μποχτάρ και το Ισταραβσάν. Υπάρχουν επίσης μειονότητες Ουζμπέκων, Κιργίζιων και Ρώσων.

Οι Παμίρι ζουν στην αυτόνομη επαρχία του Γκόρνο-Μπανταχσάν (ή Κουχιστόνι Μπανταχσόν) στα νοτιοανατολικά. Το Μπανταχσάν συνορεύει με το Αφγανιστάν και την Κίνα. Οι Παμίρι θεωρούνται μέρος της εθνότητας των Τατζίκων, ωστόσο διαφέρουν γλωσσικά και πολιτιστικά από τους περισσότερους Τατζίκους. Σε αντίθεση με τη σουνιτική πλειοψηφία που υπάρχει στο υπόλοιπο Τατζικιστάν, οι Παμίρι είναι Ισμαηλίτες Σιίτες και μιλούν διάφορες ανατολικές ιρανικές γλώσσες (π.χ. Σουγνί, Ρουσανί, Χουφί και Ουαχί). Επειδή ζουν απομονωμένοι στις περιοχές των βουνών Παμίρ, έχουν διατηρήσει πολλές αρχαίες πολιτιστικές παραδόσεις και λαϊκές τέχνες οι οποίες έχουν εκλείψει στην υπόλοιπη χώρα.

Οι Γιαγνομπί ζουν στο βόρειο Τατζικιστάν, συγκεκριμένα σε ορεινές περιοχές στο βόρειο Τατζικιστάν. Υπάρχουν περίπου 25.000 Γιαγνομπί στο σημερινό Τατζικιστάν. Οι αναγκαστικές μεταναστεύσεις επί σοβιετικής εποχής τον 20ό αιώνα οδήγησαν σε μείωση του αριθμού τους. Μιλούν τη γλώσσα Γιαγνομπί, τον μόνο άμεσο απόγονο της αρχαίας Σογδιανής γλώσσας, η οποία εξέλειψε σαν ζωντανή γλώσσα από την επέκταση των Τούρκων στη Σογδιανή.

Τατζίκοι τεχνίτες δημιούργησαν τον Οίκο Τσαγιού της Ντουσαμπέ. Το 1988 αυτό το κτίριο παρουσιάστηκε σαν δώρο στο Μπόλντερ του Κολοράντο, στις μεσοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες.

Στη χώρα, ιδίως μεταξύ των γυναικών τατζικικής εθνότητας, συνεχίζεται η χρήση των εθνικών ενδυμασιών. Οι μοδίστρες και οι κεντήτριες που ζουν σε διάφορες περιοχές του Τατζικιστάν χρησιμοποιούν μοντέρνα εργοστασιακά υφάσματα αλλά και κεντήματα που παράγονται στο Τατζικιστάν τα οποία χρησιμοποιούνται για την ύφανση γυναικείων ρούχων και τη διακόσμηση σπιτιών. Η πρακτική του κεντήματος Τσακάν διατηρείται μεταξύ των γυναικών σε ορισμένες περιοχές, μεταβιβάζοντας τη γνώση για το Τσακάν στις επόμενες γενιές. Οι άνδρες φορούν κυρίως έτοιμα ρούχα ευρωπαϊκού τύπου. Μερικοί άνδρες φορούν εθνικές ενδυμασίες, π.χ. την ενδυμασία τζομ και το τουμπετσέι, καπέλο που χηρισμοποιείται ευρέως στη περιοχή.

Αθλητισμός

Το Τατζικιστάν είναι ένας δημοφιλής προορισμός για τους ορειβάτες. Φωτογραφία από αποστολή στο όρος Ταρτού Ούλικοολ 350 το 1982, το οποίο ονομάστηκε έτσι από τους εορτασμούς για τα 350 χρόνια της λειτουργίας του πανεπιστημίου της Ταρτού στην τότε Εσθονική ΣΣΔ.

Το εθνικό άθλημα του Τατζικιστάν είναι το γκουστιγκίρι, μια μορφή παραδοσιακής πάλης. Ένα άλλο δημοφιλές άθλημα είναι το μπουζκάσι. Το μπουζκάσι παίζεται με τη βοήθεια ενός αλόγου, όπως για παράδειγμα το πόλο. Το μπουζκάσι μπορεί να παιχτεί τόσο από ένα άτομο όσο και από πολλά άτομα. Ο στόχος του παιχνιδιού είναι οι αντίπαλοι να πάρουν μια νεκρή κατσίκα 50 κιλών, να ξεφύγουν από τους αντίπαλους παίκτες, να επιστρέψουν έπειτα στο σημείο εκκίνησης και να τη ρίξουν μέσα σε ένα κύκλο ο οποίος έχει οριοθετηθεί, και έτσι η ομάδα νικά. Παίζεται επίσης στο Αφγανιστάν, την Κιργιζία, το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν. Είναι δημοφιλές παιχνίδι στους εορτασμούς του Νορούζ.

Τα βουνά του Τατζικιστάν είναι πολυάριθμα και παρέχουν πολλές ευκαιρίες για την άσκηση ορεινών αθλημάτων (π.χ. ορειβασία, ορεινή ποδηλασία, αναρρίχηση σε βράχους, σκι, σνόουμπορντ, πεζοπορία και ορειβασία). Ωστόσο, οι εγκαταστάσεις για τη στήριξη αυτών των αθλημάτων είναι περιορισμένες. Τοπικοί και διεθνείς αλπικοί οργανισμοί οργανώνουν κατά καιρούς πεζοπορίες στα όρη Φαν και Παμίρ, συμπεριλαμβανομένων των κορυφών στη περιοχή με πάνω από 7.000 μέτρα.

Το ποδόσφαιρο είναι το δημοφιλέστερο άθλημα στο Τατζικιστάν. Το ποδόσφαιρο στο Τατζικιστάν διέπεται από την Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία του Τατζικιστάν. Η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου του Τατζικιστάν αγωνίζεται σε διοργανώσεις της ΦΙΦΑ και της ΑΦΚ. Οι κορυφαίοι σύλλογοι στο Τατζικιστάν αγωνίζονται στο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου του Τατζικιστάν.

Η Ομοσπονδία Κρίκετ του Τατζικιστάν ιδρύθηκε το 2012 και αποτελεί το διοικητικό όργανο το οποίο διέπει το άθλημα του κρίκετ στο Τατζικιστάν. Την ίδια χρονιά έγινε μέλος του Ασιατικού Συμβουλίου Κρίκετ. Το ράγκμπι γιούνιον στο Τατζικιστάν είναι έχει μικρή βάση αλλά είναι αναπτυσσόμενο άθλημα στο Τατζικιστάν. Το 2008, το άθλημα εγγράφηκε επίσημα στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και σήμερα υπάρχουν 3 ανδρικοί σύλλογοι ράγκμπι γιούνιον στο Τατζικιστάν.

Από την εποχή της ανεξαρτησίας έχουν υπάρξει τέσσερις ολυμπιονίκες για το Τατζικιστάν. Αυτοί είναι: ο παλαιστής Γιουσούπ Αμπντουσαλόμοφ (ασημένιο μετάλλιο στους ολυμπιακούς του Πεκίνου 2008), ο τζουντόκα Ρασούλ Μποκίγιεφ (χάλκινο μετάλλιο στους Ολυμπιακούς του 2008), η πυγμάχος Μαβζούνα Τσορίγιεβα (χάλκινο μετάλλιο στους ολυμπιακούς του Λονδίνου το 2012) και ο σφαιροβόλος Ντιλσόντ Ναζάροφ (χρυσό μετάλλιο στους ολυμπιακούς του Ρίο ντε Τζανέιρο το 2016).

Το Χορούγ, πρωτεύουσα της Αυτόνομης Περιφέρειας Γκόρνο-Μπανταχσάν, είναι η ορεινότερη περιοχή που έχει παιχτεί ποτέ αγώνας μπάντι. Το Τατζικιστάν διαθέτει επίσης ένα χιονοδρομικό κέντρο, το Σαφέντ Ταρά (πρώην Τακόμπ) στο Βαρζόμπ.

Περαιτέρω ανάγνωση

• Kamoludin Abdullaev and Shahram Akbarzadeh, Historical Dictionary of Tajikistan, 3rd. ed., Rowman & Littlefield, 2018.
• Shirin Akiner, Mohammad-Reza Djalili and Frederic Grare, eds., Tajikistan: The Trials of Independence, Routledge, 1998.
• Richard Foltz, A History of the Tajiks: Iranians of the East, London: Bloomsbury Publishing, 2019.
• Robert Middleton, Huw Thomas and Markus Hauser, Tajikistan and the High Pamirs, Hong Kong: Odyssey Books, 2008 ((ISBN 978-9-622177-73-4)).
• Nahaylo, Bohdan and Victor Swoboda. Soviet Disunion: A History of the Nationalities problem in the USSR (1990) excerpt
• Kirill Nourdhzanov and Christian Blauer, Tajikistan: A Political and Social History, Canberra: ANU E-Press, 2013.
• Rashid, Ahmed. The Resurgence of Central Asia: Islam or Nationalism? (2017)
• Smith, Graham, ed. The Nationalities Question in the Soviet Union (2nd ed. 1995)
• Monica Whitlock, Land Beyond the River: The Untold Story of Central Asia, New York: St. Martin's Press, 2003.
• Poopak NikTalab. Sarve Samarghand (Cedar of Samarkand), continuous interpretation of Rudaki's poems, Tehran 2020, Faradid Publications {Introduction}
• Sharma, Raj Kumar, "Food Security and Political Stability in Tajikistan", New Delhi, Vij Books, 2018.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Τατζικιστάν στο Curlie