Γιούρτα

Παραδοσιακή γιούρτα του Καζακστάν το 1860 στην περιοχή Συρ Ντάρια. Έλλειψη δακτυλίου συμπίεσης στην κορυφή

Ξυλινου τύπου Καρακαλπάκ γιούρτα στη Χορασμία (ή Καρακαλπαστάν) του Ουζμπεκιστάν

Τουρκμένα στην είσοδο γιούρτας στο Τουρκεστάν. 1913, εικόνα του Σεργκέι Προκουντίν-Γκόρσκι

Μια παραδοσιακή γιούρτα (από τις τουρκικές γλώσσες) ή γ(κ)ερ (μογγολικά) είναι μια φορητή στρογγυλή σκηνή που καλύπτεται με δέρματα ή τσόχα και χρησιμοποιείται ως κατοικία από διάφορες νομαδικές ομάδες στις στέπες της κεντρικής Ασίας.

Ετυμολογία και μεταφράσεις

Μια γιούρτα στο Σιμκέντ τουΚαζακστάν, που χρησιμοποιείται ως καφετέρια.

Ο παλιός τουρκικός όρος yurt "σκηνή, κατοικία, περιοχή" εξελίχθηκε από τη λέξη. Μπορεί να προήλθε από την παλιά τουρκική λέξη ur - ρήμα με το επίθημα -Ut. Ωστόσο, αυτό δεν είναι σίγουρο. Στα σύγχρονα τουρκικά, η λέξη "yurt" χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της "πατρίδας" ή του "κοιτώνα". Στα ρωσικά, η δομή ονομάζεται "yurta" (юрта), απ' όπου και διεθνοποιήθηκε η χρήση της λέξης.

Μεταφράσεις

• alaçıq / alaçık / alasıq - χρησιμοποιείται στα αζέρικα, τουρκικά και μπασκίρ.
• гэр (ger, [ˈꞬɛr] ) - στα μογγολικά σημαίνει απλά "σπίτι".
• тирмә (tirmä) είναι ο όρος στη γλώσσα μπασκίρ.
• киіз үй (kıiz úy) - η λέξη στην καζακική γλώσσα, σημαίνει "τσόχινο σπίτι"
• боз үй (boz üy) - ο όρος στην κιργιζική γλώσσα σημαίνει "γκρίζο σπίτι", λόγω του χρώματος της τσόχας.
• ak öý και gara öý - στα τουρκμενικά ο όρος μεταφράζεται κυριολεκτικά "λευκός οίκος" και "μαύρος οίκος", ανάλογα με την πολυτέλεια και την κομψότητά του.
• qara uyy ή otaw - στη γλώσσα καρακαλπάκ, ο πρώτος όρος σημαίνει "μαύρο σπίτι", ενώ ο δεύτερος σημαίνει "μια νεογέννητη οικογένεια" και χρησιμοποιείται μόνο για να ονομάσει τη γιούρτα μιας νέας οικογένειας.
• Στα ουγγρικά ονομάζεται "jurta".
• Kherga / Jirga - η λέξη στα αφγανικά.
• Khema (خیمه / ख़ेमा) στην ινδουστανική γλώσσα είναι η λέξη για μια γιούρτα ή μια κατοικία που μοιάζει με σκηνή στην Ινδία και το Πακιστάν, από το αραβικό : خَيْمَة
• Στα περσικά, ονομάζεται چادر (châdor).
• Στα τατζικικά, οι όροι είναι "yurt", "khona-i siyoh", "khayma" (юрт, хонаи сиёҳ, хайма).
• өг (ög) είναι η τιβανική λέξη για τη γιούρτα.
• кереге (kerege) είναι η λέξη στη γλώσσα αλτάι για μια γιούρτα από τσόχα.

Ιστορία

Οι γιούρτες ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ζωής στην κεντρική Ασία για τουλάχιστον τρεις χιλιάδες χρόνια. Θεωρείται ότι οι Ινδοευρωπαίοι νομάδες (κυρίως Σλάβοι και Ινδοϊρανοί) ήταν οι πρώτοι, που χρησιμοποίησαν τη γιούρτα και παρόμοιες σκηνές στην κεντρική Ασία και σε μέρη της Ρωσίας και της Ουκρανίας.

Η πρώτη γραπτή περιγραφή μιας γιούρτας, που χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία, καταγράφηκε από τον αρχαίο Έλληνα ιστορικό Ηρόδοτο. Ο Ηρόδοτος περιέγραψε σκηνές, που έμοιαζαν με γιούρτες, ως τόπο κατοικίας των Σκυθών, ενός έφιππου νομαδικού έθνους, που ζούσε στη βόρεια περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και της κεντρικής Ασίας από περίπου το 600 π.Χ. έως το 300 μ.Χ.

Κατασκευή

Μογγολικό γκερ

Γιούρτες στο ανατολικό Αφγανιστάν

Οι παραδοσιακές γιούρτες αποτελούνται από ένα ξύλινο κυκλικό πλαίσιο, που φέρει ένα κάλυμμα από τσόχα. Η τσόχα είναι φτιαγμένη από μαλλί από κοπάδια προβάτων. Η ξυλεία για την κατασκευή της εξωτερικής δομής δεν βρίσκεται όμως στις άδενδρες στέπες και πρέπει να παραχθεί από το εμπόριο στις κοιλάδες.

Η κατασκευή αποτελείται από πλέγμα από ξύλο ή μπαμπού για τους τοίχους, μια κάσα για πόρτα, δοκάρια και έναν δακτύλιο συμπίεσης, πιθανώς λυγισμένο με ατμό. Η δομή της οροφής είναι συχνά αυτοϋποστηριζόμενη, αλλά οι μεγάλες γιούρτες μπορεί να έχουν εσωτερικούς στύλους, που υποστηρίζουν τον δακτύλιο. Η κορυφή του τοιχώματος των αυτοϋποστηριζόμενων σκηνών εμποδίζεται να εξαπλωθεί μέσω μιας ταινίας, που αντιτίθεται στη δύναμη των νευρώσεων της οροφής.

Οι σύγχρονες γιούρτες κατασκευάζονται και μόνιμα σε ξύλινη πλατφόρμα. Χρησιμοποιούνται σύγχρονα υλικά όπως ξύλινα ή μεταλλικά πλαίσια, καμβάς ή μουσαμάς, πλεξιγκλάς, συρματόσχοινο.

Μια γιούρτα σχεδιάζεται για αποσυναρμολόγηση και τα μέρη μεταφέρονται συμπαγή σε καμήλες ή γιακ για να ξαναχτιστούν σε άλλη τοποθεσία. Η πλήρης κατασκευή διαρκεί περίπου 2 ώρες.

Διακόσμηση και συμβολισμός

Η παραδοσιακή διακόσμηση σε μια γιούρτα βασίζεται κυρίως σε μοτίβα. Αυτά τα σχέδια γενικά δεν είναι σύμφωνα με το γούστο, αλλά προέρχονται από ιερές διακοσμήσεις με συγκεκριμένο συμβολισμό. Τα σύμβολα, που αντιπροσωπεύουν τη δύναμη, είναι από τα πιο συνηθισμένα, συμπεριλαμβανομένων των κα (σβάστικα) και τεσσάρων ισχυρών ζώων (λιοντάρι, τίγρη, γκαρούντα και δράκος), καθώς και στυλιζαρισμένες παραστάσεις των πέντε στοιχείων (φωτιά, νερό, γη, μέταλλο και ξύλο), που θεωρούνται τα θεμελιώδη, αμετάβλητα στοιχεία του σύμπαντος. Τέτοια μοτίβα χρησιμοποιούνται συνήθως, με την πεποίθηση ότι θα φέρουν δύναμη και θα προσφέρουν προστασία.

Χρησιμοποιούνται επίσης ευρέως επαναλαμβανόμενα γεωμετρικά σχέδια. Το πιο διαδεδομένο γεωμετρικό σχέδιο είναι το συνεχόμενο σφυρί ή το μοτίβο περπατήματος (alkhan khee). Αντιπροσωπεύει ατέλειωτη δύναμη και συνεχή κίνηση. Ένα άλλο κοινό μοτίβο είναι το ulzii, ένα σύμβολο μακράς διαρκείας και ευτυχίας. Το khamar ugalz (μοτίβο μύτης) και ποτέ ugalz (μοτίβο κέρατου) προέρχονται από το σχήμα της μύτης και των κέρατων του ζώου και είναι τα παλαιότερα παραδοσιακά μοτίβα. Όλα τα σχέδια βρίσκονται όχι μόνο στις γιούρτες, αλλά και σε κεντήματα, έπιπλα, βιβλία, ρούχα, πόρτες και άλλα αντικείμενα.

Στην Κεντρική Ασία

• 
  Σανγκράκ
• 
  Έμβλημα του Καζακστάν
• 
  Σημαία της Κιργιζίας

Το Ak Öýi (Λευκό Κτίριο), "Η μεγαλύτερη γιούρτα στον κόσμο", βρίσκεται 10 χλμ δυτικά του Μάρι στο Τουρκμενιστάν, αφιερωμένο στις 27 Νοεμβρίου 2015.

Το σανγκράκ ή "ξύλινο στέμμα" της γιούρτας (μογγολικά: тооно‎‎, καζακικά: шаңырақ‎‎ , κιργιζικά: түндүк‎‎ , τουρκμενικά: tüýnük‎‎) είναι το ίδιο εμβληματικό σε πολλούς πολιτισμούς της κεντρικής Ασίας. Στις παλιές κοινότητες του Καζακστάν, η ίδια η γιούρτα συχνά επισκευαζόταν και ξαναχτιζόταν, αλλά το σανγκράκ θα παρέμενε άθικτο και θα περνούσε από τον πατέρα στον γιο μετά το θάνατο του πατέρα. Η κληρονομιά μιας οικογένειας μπορούσε να μετρηθεί με τη συσσώρευση λεκέδων στο σανγκράκ από δεκαετίες, που περνούσε καπνός από μέσα του. Μια στυλιζαρισμένη εκδοχή του στέμματος βρίσκεται στο κέντρο του εθνόσημου του Καζακστάν και αποτελεί την κύρια εικόνα στη σημαία της Κιργιζίας.

Σήμερα η γιούρτα θεωρείται εθνικιστικό σύμβολο μεταξύ πολλών ομάδων της κεντρικής Ασίας και ως εκ τούτου, οι γιούρτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως καφετέριες (ειδικά όσες ειδικεύονται στο παραδοσιακό φαγητό), μουσεία (ειδικά όσα σχετίζονται με τον εθνικό πολιτισμό) και καταστήματα με σουβενίρ. Για τον εορτασμό της πόλης Μάρι ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας του Τουρκικού Κόσμου, η κυβέρνηση του Τουρκμενιστάν κατασκεύασε μια δομή σε σχήμα γιούρτας ονόματι Ak Öýi (Λευκό Κτίριο), η οποία χαρακτηρίζεται ως "η μεγαλύτερη γιούρτα στον κόσμο", από σκυρόδεμα, γρανίτη, αλουμίνιο και γυαλί. Αφιερωμένο στις 27 Νοεμβρίου 2015, η κατασκευή έχει ύψος 35 μέτρα και διάμετρο 70 μέτρα. Σύμφωνα με το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων του Τουρκμενιστάν, "μια λευκή γιούρτα είναι ένα σύμβολο μιας παλιάς, διακριτής ιστορικής-πολιτιστικής κληρονομιάς, ένα σημάδι διατήρησης των ριζών και της καταγωγής μας". Αυτή η τριώροφη δομή περιλαμβάνει μια καφετέρια, γραφεία και VIP διαμερίσματα, καθώς και ένα μεγάλο αμφιθέατρο με 3.000 θέσεις.

Βουδιστικός συμβολισμός στο μογγολικό γκερ

Το βουδιστικό σύμβολο ντάρμα-τσάκρα αντιπροσωπεύεται από το tohor khorlo (འཀོར་ ལོ །).

Ο σχεδιασμός του μογγολικού γκερ αναπτύχθηκε από τις αρχαίες απλές μορφές του για να ενσωματωθεί ενεργά με τον βουδιστικό πολιτισμό. Το στέμμα υιοθέτησε το σχήμα του νταρματσάκρα.

Επίσης, τα σχήματα, τα χρώματα και τα στολίδια των ξύλινων στοιχείων της μογγολικής γιούρτας είναι σύμφωνα με το καλλιτεχνικό ύφος, που βρέθηκε σε βουδιστικά μοναστήρια της Μογγολίας. Τέτοιες γιούρτες ονομάζονται "ουγιανγκιίν γκερ", που κυριολεκτικά σημαίνει "οικία στίχων" ή "οικία μελωδιών".

Δυτικές γιούρτες

Μια δομή που προέρχεται από τη γιούρτα στα βουνά του Κολοράντο στις ΗΠΑ

Οι λάτρεις σε άλλες χώρες έχουν προσαρμόσει την οπτική ιδέα της γιούρτας, μιας στρογγυλής, ημιμόνιμης σκηνής. Αν και αυτές οι δομές μπορούν να αντιγραφούν σε κάποιο βαθμό από τα πρωτότυπα, που βρέθηκαν στην κεντρική Ασία, συχνά έχουν κάποια διαφορετικά χαρακτηριστικά στο σχεδιασμό τους για να προσαρμοστούν σε διαφορετικό κλίμα και χρήση.

Στον Καναδά και τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι γιούρτες κατασκευάζονται με υλικά υψηλής τεχνολογίας και για ακραίες καιρικές συνθήκες. Επιπλέον, η ανέγερση μπορεί να διαρκέσει μέρες και δεν προορίζονται για συχνή μετακίνηση. Αυτές οι γιούρτες της βόρειας Αμερικής ονομάζονται παραλλαγές γιούρτας, καθώς δεν είναι πλέον στρογγυλά σπίτια, που είναι εύκολο να τοποθετηθούν, να αποσυναρμολογηθούν και να μεταφερθούν.

Αμερικανική γιούρτα με εξέδρα.

Στην Ευρώπη, μια πλησιέστερη προσέγγιση στη μογγολική και κεντροασιατική γιούρτα είναι σε παραγωγή σε πολλές χώρες. Αυτές οι σκηνές χρησιμοποιούν τοπική ξυλεία και συχνά προσαρμόζονται για ένα πιο υγρό κλίμα με πιο επικλινείς στέγες και αδιάβροχο καμβά. Στην ουσία είναι γιούρτες, αλλά στερούνται το τσόχινο κάλυμμα και τα περίτεχνα χαρακτηριστικά στο εξωτερικό. Υπάρχουν βρετανικές γιούρτες, που διαθέτουν μεταλλικό σκελετό σε χρήση σε τουλάχιστον δύο τοποθεσίες γκλάμπινγκ στο Σόμερσετ και στο Ντόρσετ.

Η παλότσα είναι παραδοσιακό κτήριο στη Σέρα ντος Ανκάρες στη Γαλικία (ΒΔ Ισπανία). Οι παλότσες έχουν πέτρινους τοίχους και κωνική οροφή από μίσχους σίκαλης.

Δείτε επίσης

Γιουρτ σε τουριστικό καταυλισμό. Μογγολία

• Αρχιτεκτονική της Μογγολίας
• Σημαία της Κιργιζίας
• Εθνόσημο του Καζακστάν
• Ιγκλού
• Μαυσωλείο Θεοδώριχου
• Σκηνή
• Τίπι
• Γιαράνγκα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πληροφορίες για το Γιουρτ 
• Yurt - Εγκυκλοπαίδεια Αρχαίας Ιστορίας
• Τι είναι το μογγολικό γκερ;
• Συμβουλές διαβίωσης από ειδικούς Αρχειοθετήθηκε 2022-01-15 στο Wayback Machine.
• Zoot, Digital (1 Ιουλίου 2016). «Ιστολόγιο βοηθός: Στην χώρα των Καζάχων - Τα γιουρτ». Ιστολόγιο βοηθός. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020.