Maśeršćina

Ako maśeršćinu wóznamjenja w ranem źiśetstwje bźez formalneje wucby nawuknjonu rěc, prědnu rěc. Toś ta zaśišća w jeje zukowej pódobje a gramatiskej strukturje tak dłymoko, až rěcnicy jich maśeršćina do dalokeje měry zawtomatěrizowanje wobkněže. W cełku njamóžo něźi wót pubertetnosći žedna druga rěc toś te městno wěcej wobsajźiś. Kuždy nic na wósebnje rěcnu słabosć śerpjecy cłowjek nawuknjo w toś tem casu w jogo wokolinje pśewažujucu rěc w samskej perfektnosći kaž zachadna generacija.

Psycholog Steven Pinker a linguist Noam Chomsky měnitej, až młody cłowjek nad pśinaroźonymi strukturami disponěrujo (Uniwersalna gramatika), kótarež rěcne pśiswójenje aktiwnje pódpěraju (pśirownaj Generatiwna gramatika). Toś ten pśistup rozšyri Jerome Bruner wó starjejšyny pódpěrowański system za rěcne pśiswójenje, kótaryž k tomu wjeźo, až interakcija z mjeńšymi źiśimi jich wuknjenje wósebnje pógnuwa. Nowše pśepytowanja pokazuju, až rěcne pśiswójenje teke bźez pśipušćenja pśinaroźonymi rěcospecifiskich mórzgowych strukturow jo wujasnjobne (konnektionizm, kulturne teorije); neokorteks pokaza wusoke plastiskosć w ranych lětach a źiśe jo regularnje wjelgin pógnujuce wuknjeńske wokoliny pśez dlejšy cas wustajone. Wažne jo pśi tom, až druge luźe nad pśirownajobnymi duchownymi strukturami (wótglědy, zaměry) disponěruju, kótarež źiśe z nimi pśez rěcu źěliś móžo („Theory of Mind“, kulturna teorija wót Tomasello). Zgromadne cynjenje we wětšych kupkach se zda teke z ewolucionarnego rozglěda psicyna k wutwórjenju rěcy był byś (Dunbar).

W Zjadnośonych statow Ameriki, ale teke w drugich źělach swěta, se góźi tendenca wobglědowaś, kuždu wósobu, kótaraž ma bejnje wužytne znajobnosći w cuzej rěcy, ako „bilingualna“ abo „multilingualna“ wóznamjeniś. Rěcopolitiski to se móžo ako wopyt wobglědaś, wopšawdnu wěcejrěcnosć wjelikich kupkow wobydlaŕstwa, kótarež mimo rěcy majority drugu maśeršćinu powědaju, w poměrje k ako idealizowanje zapśimjobnej a jano myslonej jadnorěcnosći pówušyś. W Nimskej to mjaz drugim na migrantowych kupkow pówójnskego casa pśitrjefi.

Bilingualnosć w eksaktnym wóznamje rěka, až se druga rěc z runje takej wusokej kompetencu kaž maśeršćina powěda.

Pó spóznaśach neurowědomostnego instituta w La Jolla daś muzika komponista rěcnu melodiju jogo maśeršćiny wótbłyšćujo. Maśeršćina da jeje charakteristiski raz pó toś tom slěźeńskem wuslědku toś teke muzice kraja. Jolic se rozeznawa na pśikład wusokosć tona jaden na drugi slědujuceju złožkow we pótrjefjonej rěcy mócnje, da pokaza teke muzika wurazne skoki tonow.