Нухай чĕлхи

Нухай чĕлхи
Тăван ячĕ:	Ногай тили, Ногайша
Патшалăхсем:	Раççей
Регионсем:	Дагестан, Ставрополь Ен, Карачай-Черкеси, Аçтăрхан облаçĕ
Официаллă статус:	Дагестан, Карачай-Черкеси
Классификаци
Категори:	Еврази чĕлхисем
	Алтай чĕлхисем (тавлашуллă) Тюрк турачĕ Кăпчак группи Нухай-кăпчак кĕçĕн группи
Çырулăх:	кириллица (Нухай çырулăхĕ)
Чĕлхе кочĕсем
ГОСТ 7.75–97:	ног 505
ISO 639-1:
ISO 639-2:	nog
ISO 639-3:	nog
	Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика

Нухай чĕлхи (ногай тили, ногайша) — ытларах Ставрополь Еное, Дагестанра, Карачай-Черкесире, Аçтăрхан облаçĕнче пурăнакан нухай халăхĕн чĕлхи. Нухай чĕлхи Раççей Федерацинче 87,1 тыс. çын пуплет (2010, çырав), çав шутра 81851 нухай. Çурçĕр-анăç (кăпчак) чĕлхисен кăпчак-нухай кĕçĕн группине кĕрет. 3 диалекта палăртаççĕ: хăй нухай (Ставрополь Ен), каранухай (Дагестан) тата акнухай (Карачай-Черкеси). Уйрăмлă вырăн аçтăрхан-нухай диалекчĕ йышăнать.

Çырулăхĕ

Нухай литератури

Нухай прозăçисемпе сăвăçисем:

Абдулжалилов Фазиль Апасович (1913—1974)
Джанибеков Абдулхамид Шершенбиевич (1879—1955)
Капаев Суюн Имамалиевич (1927—2001)
Капаев Иса Суюнович (1949)
Кумратова Келдихан Исаевна (1944)
Темирбулатова Кадрия Оразбаевна (псевдоним Кадрия) (1949—1979)

Вуламалли

Баскаков Н. А. Ногайский язык и его диалекты: Грамматика, тексты и словарь / Н. А. Баскаков; Отв. ред. проф. Н. К. Дмитриев; Институт языка и письменности АН СССР. — М.; Л.: Издательство Академии наук СССР, 1940. — 1 000 экз.
Калмыкова С. А. Алфавит ногайского языка // Вопросы совершенствования алфавитов тюркских языков СССР / Отв. ред. д-р филол. наук Н. А. Баскаков; Институт языкознания АН СССР. — М.: Наука, 1972. — 2400 экз.

Асăрхавсем

Каçăсем

Ку тĕнче чĕлхисен пĕри пирки вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.

п • с • т РФ чĕлхисем
Федераци чĕлхи	вырăс

Федераци субъекчĕсен чĕлхисем	абазин • авар • агуль • адыг • азербайджан • алтай • пушкăрт • бурят • даргин • ингуш • кабарда-черкес • калмăк • карачай-балкар • коми • кумăк • лак • лезгин • нухай • мари • мăкшă • осетин • рутуль • табасаран • тутар • тат • тăва • удмурт • украин • хакас • цахур • чечен • чăваш • ирçе • якут

Официаллă статусри чĕлхесем	вепс • долган • казах • карел • коми-пермяк • манси • ненец • селькуп • финн • хантă • чукча • эвенк • эвен • юкагир

п • с • т Тĕрĕк чĕлхисем, чĕлхевĕсем, диалекчĕсем, калаçăвĕсем
пратĕрĕк †
Пăлхар ушкăнĕ	авар (тĕрĕк) †¹ \| пулхар † \| хун †¹ \| хасар †¹ \| чăваш

Авалхи тĕрĕк	авалхи кăркăс (енисей-кăркăс) † \| орхон-енисей (ватă тĕрĕк) \| уйгур рунă (орхон-уйгур) †

Туçи алтай (вар-хĕвелтухăç) ушкăнĕ¹	кăркăс-кăпчак³: кăркăс (çурçĕр кăркăс, ферган-кăпчак (†), кăнтăр кăркăс), кăнтăр алтай (диал.: хăй алтай (ойрот), теленгит, телеут) \| çурçĕр алтай¹: шор челхин кондом диалекчĕ², чулăм челхин анат чулăм диалекчĕ², çурçĕр алтай (диал.: кумандă, челкан) \| тапалар³

Карлук ушкăнĕ	карлук-уйгур: авалхи уйгур †, карахан (карахан-уйгур) †, халаджа (аргу)¹ \| карлук-хорезм: литература çыруллă ватă чĕлхесем — хорезм-тĕрĕк †, чагатай, тĕрĕк чĕлхи †, хальхи — айна ‡, или-тĕрĕк, лобнор ‡¹, узбек, уйгур (çĕнĕ уйгур), хотан², хотон (†) ‡¹, кăнтăр кăркăс — карлук диалекчĕсем²

Кăпчак ушкăнĕ	авалхи кăпчак † \| нухай-кăпчак: алабуга-нухай², аçтăрхан-нухай², казах, каракалпак, нухай, крым тутар чĕлхин çеçенхир диалекчĕ, узбек-нухай (узбек чĕлхин кăпчак диалекчĕсем) ‡², ферган-кăпчак — нухай-кăпчак диалекчĕсем², кăнтăр кăркăс — нухай-кăпчак диалекчĕсем², юртă-нухай² \| атăл-кăпчак: пушкăрт, çĕпĕр-тутар, тутар (диал.: мишер) \| половец-кăпчак: авалхи половец †, караим крым тутар¹ (караим, крым диалекчĕ², крым тутар (литература), крымчак², крым тутар чĕлхин вăтам диалекчĕ, урум (азовçум) — кăпчак пуплевĕсем²), кумăк-карачай-балкар¹ (эрмен-кăпчак †, карачай-балкар, кумăк), мамлюк-кăпчак †

Огуз ушкăнĕ	авалхи огуз † \| печенег †¹ \| салар \| çурçĕр узбек (икан-карабулак) \| хăй огуз: азербайджан (диалектсем) \| айналлу² \| афшар² \| балкан-гагауз \| гагауз \| кашкай² \| осман † \| салчук² \| сири-туркмен² \| сонкор-тĕрĕк \| турккă (диал.: кипр) \| туркмен (диал.: трухмен) \| урум (азовçум) — огуз пуплевĕсем \| хорасан-тĕрĕк (диал.: боджнурди) \| хорезм (ӳспек чĕлхин огуз диалекчĕсем)² \| цалк² \| крым тутар чĕлхин кăнтăр çыранĕн диалекчĕ

Саян (тобас) ушкăнĕ	çеçенхир: кёк-мончак (диал.: мончак, цэнгэл), тăва \| тайга: тухăç тăва, сойот-цатан (диал.: сойот, урянхай, цатан), тофалар

Хакас (кăркăс) ушкăнĕ	сарăк-югур (хара-йогур) \| фуюй-кăркăс \| хакас-алтай: шор чĕлхин мрас диалекчĕ², чулăм чĕлхин вăтам калаçăвĕ², хакас

Якут ушкăнĕ	ака теекен \| о-теекен, çав шутра долган², якут литератури

Çырулăх	орхон-ениçей рунисем \| пăлхар рунисем \| яналиф
Асăрхавсем: ¹ чĕлхе е чĕлхе ушкăнĕн классификацийĕ тавлашуллă, чĕлхе ушкăнĕ гипотезăллă (Терĕк чĕлхисен классификацийĕ пăхăр); ² «чĕлхе» термина уса курни йăнăш («чĕлхе е диалект» проблема пăхăр); ³ кăпчак, пулас; † çухалнă, уйрăлнă е улшăннă чĕлхесем; (†) çухалнă чĕлхесем, пулас; ‡ хутăш чĕлхесем