Holen
An holen a zo ur maenad kloridenn sodiom (NaCl) dreist-holl hag a zo ret evit ma vefe buhez war an douar, met a-nebeudadoù. Fall e teu da vezañ d'al loened ha d'ar plant pa vez re anezhañ.
Un temz-boued eo ivez, unan eus ar re goshañ hag ar re voutinañ er bed. Implijet e vez ivez evit ar salerezh, a zo un doare da virout ar boued.
Meur a stumm zo d'an holen a lakaer er boued : holen-taol puraet pe get, e meur a vent, blaz ha liv. Eztennet eo gant an den eus ar mor pe an douar, abaoe pell.
Istor
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Pa'z eo gouest an den a-vremañ da virout e voued e boestoù pe dre ar yenijenn abaoe ur c'hant vloaz bennak nemetken, an holen a oa bet an doare da virout ar boued abaoe miliadoù a vloavezhioù. Kavet eo bet war ul lec'hienn henoniel e Roumania e veze dija implijet gant tud eus an Neolitik eus sevenadur Cucuteni-Trypillia war-dro 6050 kent JK[1]. Ul lec'hienn broduiñ all a zo bet kavet e rannvro Shanxi, e Sina, a zo ker kozh all.
Eus ar Grennamzer d'an Dispac'h gall e oa un tailh war an holen e Bro-C'hall anvet an dell-holen (gabelle e galleg). Ne oa ket anezhi e Breizh avat, neuze e oa kalz floderien etre an div vro, da skouer war Marzoù Breizh.
Rummoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Holen naturel
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Pa n'eo ket bet puraet an holen e chom gant holl e vaenadoù naturel, ha yac'hoc'h eo eta, pinvidikoc'h e magneziom hag e louc'helfennoù. Menegomp ar flour-holen a zo dornzastumet e paludoù. Brudet eo hini Gwenrann da skouer.
Holen puraet
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Puraat an holen a ro un holen gwenn-kann ha munut, met kollet gantañ e berzhioù boued hag ouzhpennet ennañ harperioù ha danvez fluoret ha iodet. Implijet e vez ar muiañ gant an dud er bed avat. Implijet e vez ivez evit produiñ paper, gwiadoù, soavon ha skarzherioù.
Holenn-taol
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]An holen-taol a zo un holenn puraet, 95% pe ouzhpenn kloridenn sodiom ennañ. Graet e vez gantañ e keginerezh broioù ar c'hornôg. Kavet e vez alies war an taolioù gant ar pebr.
Pa'z eo bras ar greunioù e vez kaoz eus holen kras, holen glas, holen gros, pe holen rous. A-hend-all eo "holen fin". Gallout a ra bezañ holen gwenn pe holen gris.
Teknikoù produiñ
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Holenn-maen : ur gwiskad maenad kalz holen ennañ eo, graet pell-pell zo dre ziaezhennadur lennoù pe morioù diabarzh. Eztennet e vez eus ur vengleuz pe dre ensinklañ dour.
- Holen-mor : produet eo dre ziaezhennañ an dour mor en ur palud.
- Gallout a reer tennañ an holen end-eeun eus ar mor dre an hili, da lâret eo dour gant kalz holen ennañ.
Evit keginañ hag all
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Implijet e vez an holen evit temzañ ar meuzioù ha mirout ar boued : an irvin, ar c'hig (kaoz vez neuze eus "kig-sezon"), ar pesked (harink, moru...). Evit dierc'hañ pe diskornañ an hentoùevez implijet holen ivez.
Skouerioù meuzioù ma vez graet gant holen : braog pe glazenn pobet en holen...
A bep seurt
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- 35 g/l eo holenegezh an dour mor well-wazh, met ar morioù serr pe peuzserr a zo kalz nebeutoc'h pe muioc'h a holen enno, evel ar Mor Baltel (10 g/l) pe er c'hontrol ar Mor Marv (330 g/l) hag ar Mor Ruz, sallañ mor ar bed.
- En Testamant Nevez, Jezuz a gomz eus "holen ar bed" evit an Iliz pe ar Gristenien.
- Bagad Holen Mor, eus Gwenrann.
Troioù-lavar
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Ali hag holen / A roer d'an hini a c'houlenn.
Gwelit ivez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Notennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ Antiquity.ac.uk Olivier Weller & Gheorghe Dumitroaia : The earliest salt production in the world: an early Neolithic exploitation in Poiana Slatinei-Lunca, Romania.