ရုဲန်ဖယ် တနတ်
ရုဲန်ဖယ်နောဝ်ꩻ ထွာနေး တနတ်တစား၊ ပါတွမ်ႏအမွောန်(မန်း: သေနတ်ဒင်) ယင်း ပြောင်ႏထို၊ အွောန်ႏမွောန်နေး ပြေင်ဆငါ ခꩻဗာႏသွူ။ ထူႏစူꩻလွေꩻ တနတ်ပြောင်ႏအိုကို ကပါဒါႏ ပြောင်ႏဗဲန် ပြောင်ႏလေပ်တွော့ꩻ ဟဲ့ꩻအမဉ်ꩻ ရုဲန်ဖယ် (အဉ်းဂလစ်: Rifle)။ ရုဲန်ဖယ်တနတ်ယို မာꩻခါꩻ ခꩻညာꩻလွေꩻစွို့ꩻစွို့ꩻစဲင်းစဲင်းအီထာꩻတာႏ။ ရပ်ကိုနောဝ်ꩻ ရုဲန်ဖယ်ယို ဟဲ့ꩻတနတ်သားတဲ့အောဝ်ႏ၊ တနတ် အမွောန်ကအောဝ်ႏဖုံႏယို ဟဲ့ꩻတငီႏတငါဝင်ꩻ ရုဲန်ဖယ်သားတဲ့အောဝ်ႏသွူ။ ရုဲန်ဖယ် တနတ်ဖုံႏယို မာꩻအီဝင်ꩻ စဲ့ꩻဖဲ့ꩻ၊ လော်ခꩻအီ ထာꩻသားဖဲ့ꩻ၊ အုံလွူꩻအီအာႏရဲင်ꩻ ခꩻတနတ်ဖဲ့ꩻဖုံကို။
အမာꩻထာꩻမာꩻနယ်ꩻ အထျꩻထျꩻ
[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
အဆူမဉ်ႏတွဲႏဗာႏ တနတ်ရာႏခင်ႏလမ်းဆချာဖဲ့ꩻနောဝ်ꩻ ယမ်ꩻပꩻထွူ တနတ်ရာႏနမ်း တွိုႏလွေꩻ တနတ်ပြောင်ႏအိုကို။ ပြောင်ႏအို အကိုဖဲ့ꩻနောဝ်ꩻ အခြောင်ꩻလေမ်ꩻဖုံႏအောဝ်ႏနောဝ်ꩻမꩻ ယမ်ꩻအာႏ ကထွာႏငါဒါႏ တနတ်ရာႏယို အခြောင်ꩻလေမ်ꩻဖုံႏ ပန်ႏဝေတ်ꩻဆုမ်ႏထွူ ပသာထန်ႏလွေꩻ ကမဲင်ꩻသေꩻခါꩻကို။ တနတ်ရာႏ ကဝေတ်ꩻထန်ႏနေးဒါႏ နုဲင်းယိုစားနောဝ်ꩻ ကောပ် ကဟဲ့ꩻဒါႏ Angular Momentum ရူပဗေဒ နိယာမအွောန်တဲင် အရဲးခါꩻပါ အရျာႏထာꩻ ယွိုးယွထိုꩻ၊ အတွိုႏစဲင်းပါ ကမဉ်ခꩻဒါႏ ထာꩻကို။ စခါနောဝ်ꩻ ယမ်ꩻ ကသော့ꩻတနတ်ရာႏကိုတာႏ သော့ꩻဝင်ꩻ ယမ်ꩻဖွန်ႏဖြီင်း ယင်း ယမ်ꩻကော်ဒုဲက်ဖုံႏ၊ ဆချာယို သော့ꩻခါꩻ ပꩻဖောင်းအာႏ ကသန်ထဲင်းဒါႏ နုဲက်ထရိုသဲးလူးလို့ ဒြတ်ခြွောန်းသွူ။
ကအောဝ်ႏလွောန်ဗာႏ
[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]ရုဲန်ဖယ် ကအောဝ်ႏလွောန်နောဝ်ꩻ သမဲင်ꩻ အထွာလွောန်ခြောင်ꩻ စဲင်းစဲ့ တအောဝ်ႏကုဲင်တောဝ်းသွူ။ ကွဲးတွော့ꩻ ၁၅ ရျာꩻဗူႏကိုခါ ဥရေားပကို ကအောဝ်ႏပီꩻအာဒါႏ ကဟဲ့ꩻဒါႏ Musket တနတ် ထောင်းသော့ꩻနေးယမ်ꩻ ကိုကထွာဒါႏဒါႏ ထာꩻတယမ်တောဝ်းဖုံႏနောဝ်ꩻ ဝင်ꩻမာꩻဟောဝ် မာꩻယမ်တွော့ꩻ ကဟဲ့ꩻ ရုဲန်ဖယ်လဉ်း (rifling) ထာꩻမာꩻ စီꩻဗဲန်တနတ်ပြောင်ႏအကိုဖဲ့ꩻ ခေတ်ထွိုင်ႏလွောန်အီ။ နပိုလီယံ စဲ့ꩻပွယ်ꩻအောဝ်ႏထွာခါ ဗြိတိဆျ စဲ့ꩻသားဖဲ့ꩻကို အောဝ်ႏထုမ်ႏကြမ်ꩻမာꩻ ရုဲန်ဖယ် ကမဉ်ꩻဒါႏ Baker ထွူတွော့ꩻ ခꩻအီစလွေꩻ သပိန်တွမ်ႏ ပေါ်တူဂဲ စဲ့ꩻပွယ်ꩻဖုံႏရာကို။ ရုဲန်ဖယ်နောဝ်ꩻစားနောဝ်ꩻ ခꩻ အလွေꩻညာꩻထဲင်းက Musket တနတ်ဖုံႏ၊ သမ်းစွို့ꩻထဲင်းပါကတွော့ꩻ အငိုꩻအခန်အောဝ်ႏထဲင်းဝင်ꩻသွူ။
ထွိုင်ႏတွိုႏ ၁၉ ရျာꩻဗူႏကို မာꩻအီလွောန်ဝင်ꩻ သုဲန်လဉ်ဒါ ပြောင်ႏအိုတဲင် တနတ်ရာႏယောင်ꩻကယ်ႏ ပြောင်ꩻလုဲင်ႏထိုꩻ။ ၁၉ ရျာꩻဗူႏကအီးလို့ကိုခါ ဇျာမန်လိုꩻခွိုꩻ ထေမာꩻတနတ်သား Paul Mauser ကမာꩻဒါႏ Mauser ရုဲန်ဖယ် ထန်ႏလွောန်စ၊ မာꩻခါꩻ တနတ်ရာႏ ငတ်ꩻဖြုံႏ ကတောမ်ႏဒါႏ တနတ်ရာႏပွီ (မန်း- ကျည်အိမ်၊ ကျည်ကတ်)။ အောဝ်ႏနောဝ်ꩻထွူ ဗြိတိဆျ စဲ့ꩻဖဲ့ꩻကို ထေမာꩻ တနတ်ႏရာႏ အဖြုံႏတဆီ ကတောမ်ႏဒါႏ Lee-Enfield ရုဲန်ဖယ်ဖုံႏရာ။ ၁၉၀၃ ဗာႏနေင်ႏကို အမေꩻရိကန် ကထေမာꩻဒါႏ Springfield ရုဲန်ဖယ်ဖုံႏ အောဝ်ႏလွောန် ပငါပရင်ꩻ။ ပထမ ကမ္ဘာႏစဲ့ꩻပွယ်ꩻယို ထွာ ခုမ်ပီꩻအာ ရုဲန်ဖယ်၊ တနတ်ခꩻတရွꩻဝင်ꩻစား တွမ်ႏယင်း တနတ်တန် အမျောက်ဖုံႏ၊ ကောပ်စူခုမ်နောဝ်ꩻစား ထာꩻမာꩻထွာငါႏတွော့ꩻ ထွာလွောန် စူဖုံ အောဝ်ႏတောဝ်းထွူတောဝ်းသွူ။ ကမော့ꩻဖို ပထမ ကမ္ဘာႏစဲ့ꩻပွယ်ꩻခါနောဝ်ꩻ အဗော့ꩻထဲင်း မီတာ ၃၀၀ မာꩻလကို ကထွာဒါႏ ခꩻဝင်ꩻပွယ်ꩻဖုံႏကို သေလွောန် ခꩻအီခုဲင်ႏတွော့ꩻ နက်မာꩻထဲင်းယင်းဝင်ꩻ ကဖွီထဲင်း၊ ခꩻအီကဒါႏစုမ်ႏထဲင်းဒါႏ ရုဲန်ဖယ်ဖုံႏသွူ။ တယ်ႏဒုတိယကမ္ဘာႏစဲ့ꩻပွယ်ꩻမာꩻငါနောဝ်ꩻ ရုဲန်ဖယ်အစွန်ꩻယို တဲးဝါးမွေးတွော့ꩻ ငမ်းဗာႏလွဝင်ꩻဖုံႏ။