Табольск

Горад Табольск руск.: Тобольск Герб Сцяг Краіна Расія Суб’ект федэрацыі Цюменская вобласць Каардынаты 58°11′43″ пн. ш. 68°15′29″ у. д. Заснаваны каля ліпень 1587 Плошча 222 км² Вышыня цэнтра 90 м Насельніцтва ▲99 877 чал. (2023) Часавы пояс UTC+5 Тэлефонны код 3456 Паштовыя індэксы 626128 • 626150 • 626159 Код АКАТП 71410000000 Афіцыйны сайт tobolsk.admtyumen.ru (руск.) Табольск на карце Расіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Табо́льск (руск.: Тобо́льск) — горад (з 1590 года) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Табольскага раёна Цюменскай вобласці.

Геаграфія

Табольск знаходзіцца за 247 (254) км на паўночны ўсход ад Цюмені ў месцы ўпадзення ракі Табол у Іртыш, за 14 км ад чыгуначнай станцыі Табольск. Па ўсходняй ускраіне горада пралягае аўтамабільная дарога Р404 Цюмень—Ханты-Мансійск. Дзейнічаюць аэрапорт і рачны порт.

Гісторыя

Выгляд са званіцы Праабражэнскай царквы. Фота С. М. Пракудзіна-горскага. 1912 год

Табольск заснаваны ў 1587 годзе атрадам казакоў Д. Чулкова на Траецкім мысе як Табольскі астрог. Да 1590 года быў адміністрацыйна падпарадкаваны гораду Цюмень. У 1600 годзе перанесены з Траецкага мыса на мыс Чукман. У 1606—1609 гадах быў пабудаваны драўляны горад, які быў знішчаны пажарамі 1643, 1677 і 1680 гадоў. У XVII—XVIII стагоддзях Табольск быў ваенна-адміністрацыйным, палітычным і культурным цэнтрам Сібіры. Тут пісаліся летапісы, адкрыліся першыя ў Сібіры школы, драматычны тэатр (заснаваны ў 1705 годзе), друкарня, збройны завод, гасціны двор, шклозавод (заснаваны ў 1751 годзе), палатняная і шаўкаткацкая мануфактуры. Выдаваўся часопіс «Тобольск, превращающийся в Ипокрену». З 1620 года цэнтр Сібірскай епархіі. У канцы 1680-х — 1720-х гадах на Траецкім мысе узведзены адзіны ў Сібіры каменны крэмль. З 1708 года горад Табольск, адміністрацыйны цэнтр Сібірскай губерні, з 1782 года — Табольскага намесніцтва, у 1796—1917 — Табольскай губерні (у 1822—1839 гадах — Заходне-Сібірскага генерал-губернатарства). У 1773—1774 гадах горад быў апорным пунктам урада пры задушэнні сялянскай вайны Емяльяна Пугачова.

Савецкая ўлада ў Табольску ўсталявана 9 красавіка 1918 года. У чэрвені 1918 — кастрычніку 1919 года горад быў пад кантролем белых войскаў. 21 кастрычніка 1919 года заняты часткамі Чырвонай Арміі і чырвонымі партызанамі. У 1919—1920 гадах павятовы горад Табольскай губерні, у 1920—1923 гадах — Цюменскай губерні. З 21 лютага па 8 красавіка 1921 года Табольск пад кантролем удзельнікаў Заходнесібірскага паўстання. Адміністрацыйны цэнт акругі (1923—1932, 1935—1944) і раёна (з 1924) Уральскай, Обска-Іртышскай (1934), Омскай (1934—1944), Цюменскай (з 1944 года) абласцей.

Насельніцтва

Статыстыка колькасці насельніцтва з 1782 па 2023 Год Колькасць 1782 13 279 1825 16 994 1833 17 558 1840 14 246 1847 14 211 1856 16 120 1863 18 361 1867 20 330 1870 18 481 1885 20 175 1897 20 425 1912 23 221 1913 24 500 1920 14 798 Год Колькасць 1923 15 001 1926 18 519 1931 23 500 1939 32 244 1959 39 034 1967 47 000 1970 49 260 1976 51 000 1979 61 969 1982 66 000 1986 78 000 1987 82 000 1989 94 143 1992 97 600 Год Колькасць 1996 98 000 1998 97 200 1999 97 000 2000 97 200 2001 96 400 2002 92 880 2003 92 900 2004 92 000 2005 101 100 2006 100 600 2007 100 000 2008 99 800 2009 99 247 2010 99 694 Год Колькасць 2011 99 700 2012 98 287 2013 98 169 2014 98 052 2015 98 162 2016 98 434 2017 98 886 2018 98 998 2019 98 857 2020 98 932 2021 100 352 2022 98 155 2023 99 877

Гарады-пабрацімы

•  /  Печ, Рэспубліка Косава / Сербія
•  Сургут, Расія

Вядомыя ураджэнцы і жыхары

• Аляксандр Гаўрылавіч Абдулаў (1953—2008) — савецкі і расійскі акцёр тэатра і кіно.
• Мікалай Іназемцаў (1889—1948) — беларускі мітрапаліт.
• Карусь Каганец (1868—1918) — беларускі паэт, драматург, мовазнавец, мастак, скульптар, грамадскі дзеяч.
• Дзмітрый Іванавіч Мендзялееў (1834—1907) — рускі вучоны.
• Васіль Рыгоравіч Пяроў (1834—1882) — рускі жывапісец і графік.
• Пётр Паўлавіч Яршоў (1815—1869) — рускі пісьменнік.

Літаратура

• Лаўрэцкі Г. А. (архітэктура), Ярмоленка В. А. (беларусы ў Табольску). Табо́льск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 367—368. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Тобо́льск / Кириллов В. В. (архитектура) // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 17. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Тобо́льск // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 481. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Тобо́льск // Географические названия Росии: Топонимический словарь: более 4000 единиц / Е. М. Поспелов. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 441. — 523 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5 (Аст), ISBN 978-5-271-20728-0 (Астрель). (руск.)
• Тобо́льск // Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц (руск.) / Е. М. Поспелов; Отв. ред. P. A. Агеева. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские сло­вари: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство ACT», 2002. — С. 418. — 512 с. — ISBN 5-17-001389-2 (ООО «Издательство ACT»), ISBN 5-271-00446-5 (ООО «Издательство Астрель»), ISBN 5-93259-014-9 (Издательство «Русские словари»).
• Тобольск // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

Спасылкі

• Информационный портал города Тобольска (руск.)
• История города Тобольска // Тюменскаяобласть.рф (руск.)
• Диана Тесленко Культурный гид по Тобольбску // Культура. РФ (руск.)
• Город радости и боли: почему непременно нужно поехать в Тобольск // «Известия» (руск.)