Карлуш I

Карлуш I
парт.: Carlos I o Martirizado
манарх Партугаліі 19 кастрычніка 1889 — 1 лютага 1908
Папярэднік	Луіш I
Пераемнік	Мануэл II
Нараджэнне	28 верасня 1863(1863-09-28)[…] Палац Ажуда, Лісабон
Смерць	1 лютага 1908(1908-02-01)[…] (44 гады) Praça do Comércio[d], Лісабон
Месца пахавання	Сан-Вісенты-ды-Фора[d]
Род	Браганса
Імя пры нараджэнні	парт.: Carlos Fernando Luís Maria Victor Miguel Rafael Gabriel Gonzaga Xavier Francisco de Assis José Simão
Бацька	Луіш I
Маці	Марыя Піа Савойская[d]
Жонка	Амелія Арлеанская
Дзеці	Луіш Філіпэ, герцаг Браганса, Мануэл II, Maria Pia of Saxe-Coburg and Gotha Braganza[d] і Марыя Ганна Партугальская[d]
Веравызнанне	каталіцтва
Аўтограф
Манаграма
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Карлуш (Карл) I Пакутнік (парт.: Carlos I o Martirizado, 28 верасня 1863, Лісабон — 1 лютага 1908, Лісабон) — кароль Партугаліі з 19 кастрычніка 1889 года па 1 лютага 1908 года. Належаў да дому Саксен-Кобург-Гота, афіцыйна лічачыся прадстаўніком дынастыі Браганса.

1 лютага 1908 года ў Лісабоне адкрыты экіпаж, у якім ехала Каралеўская сям’я, быў абстраляны двума забойцамі. Жонцы Карлуша I, каралеве Амеліі, і іх малодшаму сыну Мануэлу атрымалася выратавацца, а сам Кароль і яго старэйшы сын Луіш Філіпэ загінулі. Карлуш I стаў першым партугальскім Каралём, які памёр гвалтоўнай смерцю, з часоў Себасцьяна I, які кіраваў яшчэ ў XVI стагоддзі.

Сям’я. Раннія гады

Карлуш I нарадзіўся 28 верасня 1863 года ў Лісабоне ў сям’і караля Партугаліі Луіша I і яго жонкі, Марыі Піі Савойскай, дачцэ першага караля аб’яднанай Італіі Віктара Эмануіла II.

Стрыечнымі братамі Карлуша па бацькаўскай лініі былі такія будучыя еўрапейскія манархі, як саксонскі кароль Фрыдрых Аўгуст III, румынскі кароль Фердынанд I і германскі кайзер Вільгельм II, а па матчынай — кароль Італіі Віктар Эмануіл III. Было ў будучага караля і двое родных малодшых братоў: Афонсу, герцаг Порта (1865—1920) і яшчэ адзін брат, які нарадзіўся 27 лістапада 1866 года і памёр на наступны дзень.

Быўшы старэйшым сынам караля, а значыць і спадчыннікам прастола, Карлуш выхоўваўся як будучы манарх. З ранніх гадоў ён атрымліваў узмоцненую адукацыю і шмат падарожнічаў па краіне, а ў 1883 годзе па ініцыятыве бацькі паехаў у Італію, Англію, Францыю і Германію, каб пазнаёміцца з еўрапейскімі звычаямі і павялічыць узровень сваіх ведаў у розных абласцях.

Карлуш I з жонкай і старэйшым сынам

Гэта было абумоўлена тым, што кароль Луіш I рэгулярна адпраўляўся ў падарожжы па Еўропе і зрабіў іх традыцыяй для партугальскіх канстытуцыйных манархаў. Падчас трох такіх працяглых паездак (у 1883, 1886 і 1888 гадах) Карлуш выконваў абавязкі рэгента пры адсутным бацьку. А 19 кастрычніка 1889 года, калі Луіш I сканаў, ён узышоў на трон і стаў яго пераемнікам, каранаваўшыся як Карлуш I.

Асабістае жыццё

Першай прэтэндэнткай на шлюб з Карлушам была яго далёкая сваячка, адна з дочак кайзера Фрыдрыха III, але шлюб не ўдаўся з-за розніцы ў веравызнаннях: партугальскі прынц быў набожным, дбайным каталіком, а яго меркаваная жонка вызнавала пратэстантызм. У выніку Карлуш ажаніўся з Амеліі Арлеанскай (1865—1951), якая належала да Арлеанскаму дому, дачкой Філіпа Арлеанскага, прэтэндэнта на французскі трон. Амелія нарадзіла яму дваіх сыноў: Луіша Філіпэ (1887—1908) і Мануэла (1889—1932). Апроч таго, у 1888 годзе ў мужоў на святло з’явілася дачка інфанта Марыя, але яна пражыла зусім нядоўга і памерла ў тым жа годзе.

Палітыка і асаблівасці кіравання

Каланіяльная палітыка

«Ружовая карта» — нерэалізаваны праект партугальскай каланіяльнай адміністрацыі

Асноўныя артыкулы: Берлінская канферэнцыя, 1884 і Ружовая карта

Падчас Берлінскай канферэнцыі 1884 года, падчас якой вырашаўся лёс каланіяльнай Афрыкі, партугальская дэлегацыя адстойвала праект т. з. «Ружовай карты», па якім Англіі прапанавалася саступіць на карысць Партугаліі шэраг унутракантынентальных афрыканскіх тэрыторый (сёння — часці Зімбабвэ, Замбіі і Малаві) з мэтай стварэння «Другой Бразіліі» — транскантынентальнага моста партугальскіх уладанняў у Афрыцы. У абмен на перададзены, хоць бы вузкі, «калідор» паміж Анголай і Мазамбікам Партугалія прапанавала англічанам шэраг даследаваных партугальцамі тэрыторый у Афрыцы і Азіі. Але ў гэтым выпадку лінія Каір-Кейптаўн заставалася бы залежнай ад Партугаліі, а Англію гэта ніяк не задавольвала. Перамовы замарожваліся і зацягваліся.

Парадны партрэт Карлуша I (1891, Жазэ Малёа)

Пасля прыходу да ўлады Карлуша I Брытанская імперыя, якая напярэдадні развярнула сапраўдную інфармацыйную вайну супраць Партугаліі, абвясціла ёй зневажальны ўльтыматум, якому малады кароль быў вымушаны падпарадкавацца: у жніўні 1890 года былі падпісаны зневажальныя для краіны англа-партугальскія пагадненні, якія канчаткова вызначылі межы афрыканскіх калоній каралеўства. З гэтага моманту мяжа паміж партугальскімі Усходняй Афрыкай і Заходняй Афрыкай, а таксама брытанскай Радэзіяй, праходзілі па рэках Замбезі і Конга. Іншы каланіяльны дагавор, які ў сутнасці стаў замацаваннем становішчаў першага, быў падпісаны 14 кастрычніка 1899 года. Абодва акты подпісу пагадненняў адбыліся пад ціскам Англіі і былі вельмі непапулярныя сярод партугальцаў. Аўтарытэт і рэпутацыя манарха пахіснуліся, а сама дзяржава паступова пачала губляць сваю самастойнасць, упадаючы ў эканамічную і палітычную залежнасць ад Англіі.

Становішча ўнутры краіны

На ўнутрыпалітычнай ніве ў перыяд кіравання Карлуша I манархічная ўлада двойчы паказала сваю безгрунтоўнасць: 14 чэрвеня 1892 года, а пасля 10 мая 1902 года, краіна аб’яўлялася банкрутам, што выклікала збоі ў прамысловасці, рост сацыяльнага антаганізму і антыманархічных настрояў у Партугаліі. Банкруцтва было выклікана не толькі эканамічнай непаўнавартаснасцю дзяржавы, але і празмернай марнатраўнасцю караля.

Пейзаж у Кашкайшы (1906). Карціна, напісаная Карлушам I

У адказ на беспарадкі ў краіне Карлуш прыняў роспуск парламента, а 19 мая 1906 года прызначыў на пост прэм’ер-міністра Партугаліі Жоаа Франка, па ініцыятыве якога было сфарміраваны новы, антырэспубліканскі ўрад, а ў дзяржаве ўсталявалася цвёрдая аўтарытарная ваенная дыктатура, што яшчэ больш пагоршыла становішча манарха.

У той жа час, Карлуш I выступаў як заступнік навукі і мастацтваў. У 1894 годзе ён прыняў удзел ва ўрачыстых мерапрыемствах, прымеркаваных да 500-й гадавіны з дня нараджэння Генрыха Мараплаўца. Акрамя таго, кароль выказваў цікавасць да глыбакаводных і марскіх даследаванняў, якія неаднаразова праводзіў сам, і пісаў даволі выдатныя карціны.

Забойства

Асноўны артыкул: Партугальскі рэгіцыд

Ілюстрацыя падзей 1 лютага 1908 года

1 лютага 1908 года кароль, каралева і іх сыны вярталіся з адпачынку ў Лісабон. Калі адкрыты экіпаж, дзе знаходзілася каралеўская сям’я, выехаў на плошчу Тэрэйру-ду-Пасу, тэрарысты-рэспубліканцы Альфрэда Коста і Мануэль Буіса адкрылі па іх агонь. Коста страляў у караля з рэвальвера, а Буіса, які быў ваенны і снайпер, зрабіў пяць выстралаў з вінтоўкі, схаванай пад яго доўгім паліто: кароль быў забіты на месцы, а яго старэйшы сын, спадчыннік прастола Луіш Філіпэ сканаў праз 20 хвілін, не прыходзячы ў свядомасць. Прынц Мануэл быў лёгка паранены ў руку. Адзіным членам сям’і, які не атрымаў раненняў, была жонка Карлуша I, Амелія Арлеанская, якая адбівалася ад тэрарыстаў з дапамогай вялікага букета, каб выратаваць жыццё малодшага сына.

Абодва царазабойцы былі забіты на месцы: Коста — затаптаны натоўпам, а Буіса — застрэлены гвардзейскім афіцэрам. Наступным каралём Партугаліі стаў Мануэл II, але ён быў занадта малады і безыніцыятыўны, што прывяло да Партугальскай рэвалюцыі ў 1910 годзе і канчатковага звяржэння манархіі ў краіне.

Памяць

Помнік Карлушу I у Кашкайшы

У 2006 годзе ў горадзе Кашкайшы Карлушу I быў пастаўлены бронзавы помнік. Скульптар Луіш Валадарэш выявіў караля, які стаячым на борце судна ў марской уніформе з біноклем у руках і глядзяць на заліў Кашкайша, на беразе якога манумент і быў пастаўлены. У цырымоніі адкрыцця помніка ўдзельнічаў прэзідэнт Партугаліі Анібал Каваку Сілва, які назваў караля «больш, чым культурным чалавекам, знатаком мастацтва і заступнікам навукі».

У 2008 годзе, у дзень стагоддзя з дня Лісабонскага царазабойства, на плошчы Камерцыі, дзе нядаўна была ўстаноўлена памятная дошка, сабралася некалькі сотняў партугальскіх манархістаў. Маніфестацыя завяршылася ўскладаннем ля дошкі вянка і жалобнай хвілінай маўчання. У цырымоніі прыняў удзел і прэтэндэнт на партугальскі прастол герцаг Браганскі, з жонкай і сынам.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Карлуш I
• Карл I Португальский // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.