Перайсьці да зьместу

Дэжа вю

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Дэжа вю (неадназначнасьць).

Дэжа вю, таксама дэжавю, таксама дэжа-вю[1] (па-француску: déjà vu, МФА (фр.): [de.ʒa.vy] Інфармацыя пра файл слухаць — «ужо бачанае»[2]) — псыхічны стан, пры якім чалавек адчувае, што калісьці ўжо быў у падобнай сытуацыі ці ў падобным месцы, аднак, выпрабоўваючы такое пачуцьцё, звычайна ня можа, нягледзячы на ягоную сілу, зьвязаць гэты «ўспамін» з канкрэтным момантам зь мінулага[3][4][5].

Навука распазнае два тыпы дэжа-вю: паталягічны тып, звычайна асацыяваны з эпілепсіяй[6], і непаталягічны тып, характэрны для здаровых людзей, зь якіх прыкладна дзьве траціны мелі досьвед дэжа-вю[7][8][9][10][11]. Людзі, якія больш падарожнічаюць ці часта глядзяць фільмы, адчуваюць дэжавю часьцей, чым іншыя[12]. Частата ўзьнікненьня дэжавю памяншаецца з узростам[13].

Тэрмін упершыню выкарыстаны псыхолягам Эмілем Буаракам у 1876 году ў кнізе LʼAvenir des sciences psychiques[14][15][16].

Праявы дэжавю

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дэжавю нагадвае стан, які ўзьнікае пры перачытваньні даўно прачытанай кнігі ці паўторным праглядзе фільма, які вы раней глядзелі, але ўжо зусім забыліся, пра што ён. Чалавек, які знаходзіцца ў такім стане, ня можа ўспомніць, што адбудзецца ў наступнае імгненьне, але па ходзе падзеяў разумее, што ў дэталях бачыў гэтыя некалькі сэкунд у якасьці рэакцыі на некалькі пасьлядоўных падзеяў. Уся сіла перажываньня дэжавю складаецца ў адчуваньні, нібы былі сотні варыянтаў, як мог прайсьці гэты момант, аднак чалавек які знаходзіцца ў стане дэжавю палічыў за лепшае ўсе папярэднія дзеяньні (правільныя або няправільныя для яго), у выніку якіх яму было «наканавана» апынуцца менавіта ў гэтай сытуацыі й у гэтым месцы.

Уражаньне ад дэжавю часам бывае такім моцным, што ўспаміны аб ім могуць захоўвацца гадамі. Аднак, як правіла, чалавеку не ўдаецца аднавіць у памяці ніякіх падрабязнасьцяў аб тых падзеях, аб якіх, як яму здаецца, ён памятаў, калі адчуваў дэжавю.

Стан дэжавю суправаджаецца дэпэрсаналізацыяй: рэальнасьць становіцца расплывістай і смутнай. Карыстаючыся тэрміналёгіяй Фройда, можна сказаць, што наступае «дэрэалізацыя» асобы — быццам бы адмаўленьне яе рэальнасьці.

Паколькі дэжавю не атрымоўваецца выклікаць штучна, яго навуковы дасьледаваньні абцяжараныя.

Навуковыя тлумачэньні

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Для тлумачэньня фэномэну дэжавю навукоўцы вылучалі розныя гіпотэзы, некаторыя зь іх адхілены, але ні адна яшчэ не даказаная[17]

Расшчапленьне ўспрыманьня

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Адчуваньне дэжавю можа паўстаць пры двайной спробе мозгу апрацаваць ўваходныя сыгналы ад органаў пачуцьцяў. Першае ўспрыманьне не дэталізавана, расьсеяна або пагоршана, закрыта для сьвядомасьці. Другая спроба, наступная адразу ж пасьля першай, і выклікае пачуцьцё пазнаваньня, паколькі мозгам імгненьне таму ўжо часткова атрыманы гэты кавалак інфармацыі[18].

Памылка кадаваньня

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Існуе меркаваньне, што магчымай прычынай зьявы дэжавю можа быць зьмена спосабу кадаваньня часу галаўным мозгам. Пры гэтым працэс прасьцей за ўсё ўявіць у выглядзе адначасовага кадаваньня інфармацыі як «сучаснасьці» і як «мінулага» з адначасовым перажываньнем гэтых працэсаў. У выніку адчуваецца адрыў ад рэчаіснасьці.

Дэжавю — гэта памылка мозгу, які перабудоўвае кароткачасовую памяць у доўгатэрміновую й з-за гэтага прайгравае момант, які вы толькі што бачылі, у момант, які быў калісьці. Але ў рэальнасьці гэты момант быў цяпер, і вы не ведаеце, што будзе далей.

Сны

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Сном таксама можна растлумачыць тое, што адбываецца з чалавекам падчас дэжавю; сувязь паміж гэтымі станамі мае тры адрозныя паміж сабой аспэкты. Па-першае, у некаторых адчуваньні падчас дэжавю прайграваюць сытуацыю, якая адбывалася ў сьне[19], а не ў стане няспаньня. Так, 20% рэспандэнтаў паведамілі, што іх вопыт дэжавю зьвязаны са снамі, а 40% — пра сувязь як з сытуацыяй са сноў, так і з гіпатэтычнага мінулага. Па-другое, людзі могуць адчуваць дэжавю, таму што ім сустрэліся некаторыя элемэнты зь іх сноў[20][21]. Па-трэцяе, людзі могуць адчуваць дэжавю падчас сну, што зьвязвае дэжавю зь яго частатой.

Фармакалёгія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Некаторыя лекі павялічваюць верагоднасьць ўзьнікненьня дэжавю. У прыватнасьці, такі эфэкт можа назірацца пры сумесным прыёме амантадына й фэнілпрапаналяміна (лекі ад прастуды). У ходзе дасьледаваньняў навукоўцы прыйшлі да высновы, што такое магчыма дзякуючы гіпэр-дафамінэргічнаму ўзьдзеяньню ў мэдыяльных скроневых абласьцях мозгу[22].

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Юрась Бушлякоў, Вінцук Вячорка, Зьміцер Санько, Зьміцер Саўка Перадаваньне ü (§85a) // Беларускі Клясычны Правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя. — Knihi.com. — Беларусь: 2005.
  2. ^ Морозов В.И. , Полянский Ю.П. Бессудорожная эпилепсия. — Менск: Вышэйшая школа, 1988. — 173,1 с. — ISBN 5-339-00045-1 (рас.)
  3. ^ Anne Manning (01.03.2018) Déjà vu and feelings of prediction: They’re just feelings. Colorado state university. Архіўная копія ад 2019-06-24 г. (анг.)
  4. ^ Eli Marcovitz, M.D. The Meaning of Déjà Vu // Psychoanalytic Quarterly. — 1952. — Vol. 21. — P. 481—489. (анг.)
  5. ^ Brown, 2004, с. 1.
  6. ^ Edward Wild. Déjà vu in neurology // Journal of Neurology : журнал. — 2005. — Сьнежань (vol. 252). — P. 1-7. — doi:10.1007/s00415-005-0677-3. — PMID 15654548. (анг.)
  7. ^ Brown, A. S. The déjà vu illusion // Current Directions in Psychological Science : журнал. — 2004. — Vol. 13. — P. 256—259. — doi:10.1111/j.0963-7214.2004.00320.x. (анг.)
  8. ^ Warren-Gash, Charlotte; Zeman, Adam. Déjà vu // Practical Neurology. — 2003. — Vol. 3. — P. 106—109. — doi:10.1046/j.1474-7766.2003.11136.x. (анг.)
  9. ^ Illman N. A., Butler C. R., Souchay C., Moulin C. J. Déjà experiences in temporal lobe epilepsy // Epilepsy Research and Treatment : журнал. — 2012. — ISSN 2090-1356. — doi:10.1155/2012/539567. — PMID 22957231. (анг.)
  10. ^ Власов П. Н., Червяков А. В., Гнездитский В. В. Déjà vu phenomenon-related EEG pattern. Case report // Epilepsy & Behavior Case Reports : журнал. — 2013. — No. 1. — P. 136—141. — ISSN 2213-3232. — doi:10.1016/j.ebcr.2013.08.001. — PMID 25667847. (анг.)
  11. ^ Labate A, Cerasa A, Mumoli L, Ferlazzo E, Aguglia U, Quattrone A, Gambardella A. Neuro-anatomical differences among epileptic and non-epileptic déjà-vu (англ.) // Cortex : журнал. — 2015. — (vol. 64). — P. 1-7. — ISSN 1973-8102. — doi:10.1016/j.cortex.2014.09.020. — PMID 25461702. (анг.)
  12. ^ Cleary, Anne M. Recognition Memory, Familiarity, and Déjà vu Experiences (англ.) // Current Directions in Psychological Science : журнал. — 2008. — 1 October (vol. 17). — P. 353—357. — ISSN 0963-7214. — doi:10.1111/j.1467-8721.2008.00605.x. (анг.)
  13. ^ Ross, Brian H. The psychology of learning and motivation. — London: Academic, 2010. — Vol. 53. — P. 33-62. — ISBN 9780123809063. (анг.)
  14. ^ Brown, 2004, с. 11.
  15. ^ The psychology of the future («L’avenir des sciences psychiques»); : Boirac, Émile, 1851–1917 : Бясплатная спампоўка Праверана 2020-08-19 г. (анг.)
  16. ^ The Psychology of the Future: («L’avenir Des Sciences Psychiques») : Émile Boirac, Willie Wendt de Kerlor : Бясплатная спампоўка Праверана 2020-08-19 г. (анг.)
  17. ^ Stierwalt, 2019
  18. ^ Ross, Brian H The psychology of learning and motivation. — L.: Academic, 2010. — Т. 53. — ISBN 9780123809063
  19. ^ Курган А. А., 2010
  20. ^ Наталья Александрова (02.07.2008) Воспоминания из непрожитых жизьней Архіўная копія ад 2008-07-21 г. (рас.)
  21. ^ Bernard Zuger The time of dreaming and the Déjà Vu  (анг.) // Comprehensive Psychiatry : журнал. — 1966. — Vol. 7. — P. 191—196. — DOI:10.1016/S0010-440X(66)80014-7
  22. ^ Taiminen T., Jääskeläinen S. Intense and recurrent déjà vu experiences related to amantadine and phenylpropanolamine in a healthy male  (анг.). — 2001. — Vol. 8. — P. 460–462. — DOI:10.1054/jocn.2000.0810

Літаратура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Курган А. А. Феномен дежа вю. — СПб.: Дмитрий Буланин, 2010. — 240 с — ISBN 978-5-86007-653-2.
  • Brown A. S. The Deja Vu Experience / Alan S. Brown. — Psychology Press, 2004. — 244 p. — ISBN 1-84169-0-759.
  • Stierwalt S. Can Science Explain Deja Vu? / Sabrina Stierwalt (PhD) // Quick & Dirty Tips. — 2019. — 15 October.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Дэжа_вю&oldid=2412065»