Sesamoid sümük

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Sesamoid sümük
Ayağın birinci metatarsal sümüyünün distal ucunda sesamoid sümüklər.
Ayağın birinci metatarsal sümüyünün distal ucunda sesamoid sümüklər.
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sesamoid sümük (/ˈsɛsəmɔɪd/)[1][2] — anatomiyada vətər və ya əzələ içərisində yerləşmiş sümük.[3]

Adı yunanca "küncüt toxumu" sözündən götürülmüşdür və sesamoidlerin əksəriyyətinin kiçik ölçüsünü göstərir. Çox vaxt bu sümüklər gərginliyə cavab olaraq əmələ gəlir,[4] lakin anatomik quruluş kimi də mövcud ola bilərlər.

Diz qapağı bədəndəki ən böyük sesamoid sümükdür. Sesamoid əzələlər vətərlərin sürüşməsi üçün hamar bir səth təmin edir, vətərlərin əzələ qüvvələrini ötürmə qabiliyyətini artırır.[3]

Strukturu

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əlin sesamoid sümüklərinin yayılması, quruluşu və yerləri.[5][6]

Sesamoid sümükləri insan bədəninin bütün oynaqlarında tapıla bilər, o cümlədən:

  • Dizdə —- diz qapağı (budun dördbaşlı əzələsinin içərisində). O, ən böyük sesamoid sümükdür.
  • Əldə — 2 səsamoid sümük adətən birinci metakarpal sümüyün distal hissələrində baş barmağın adduktor əzələsi və fleksor pollicis brevisin vətərlərində) olur. İkinci metakarpal sümüyün distal hissələrində də adətən səsamoid sümük olur.
  • Biləkdə — biləyin noxudabənzər sümük hissəsi küncütvari sümükdür (biləyi bükən dirsək əzələsi vətərinin daxilində).[7] 9–12 yaşlı uşaqlarda sümükləşməyə başlayır.[8]
  • Ayaqda — birinci metatarsal sümük adətən baş barmağı ilə birləşən iki küncütvari sümükdən ibarətdir. Biri birinci metatarsalın yan tərəfində, digəri isə ortada yerləşir. Bəzi insanlarda birinci metatarsal sümükdə[9] yalnız bir səsamoid var.

Ümumi variantları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ayağın rentgenoqrafiyası. Sesamoid sümükləri göstərir.[10]
  • Birinci metatarsofalangeal oynağın (baş barmağın) altındakı sesamoid sümüklərdən biri və ya hər ikisi çoxhissəli ola bilər — 2 və ya 3 hissəli (əsasən iki hissəli)[11]
  • Fabella[12] — bəzi məməlilərdə tapılan kiçik səsamoid sümükdür, bud sümüyünün lateral kondilinin arxasında qastroknemius əzələsinin yan başının vətərinə yapışdırılır. Normal anatomiyanın bir variantıdır və insanlarda 10% -dən 30% -ə qədər mövcuddur. Fabella həm də çoxtərəfli və ya ikitərəfli ola bilər.[13]
  • Siamella — dizaltı vətərinə yerləşdirilən kiçik sesamoid sümükdür. Bu normal anatomiyanın bir variantıdır. İnsanlarda nadir hallarda müşahidə olunur, daha çox digər primatlar və bəzi digər heyvanlarda olur.[14]
  • Yan görünüş.
    Yan görünüş.
  • Yetkin bir qadının sol ayağının baş barmağının birinci metatarsofalangeal birləşməsinin altındakı ikitərəfli medial sesamoid sümük.
    Yetkin bir qadının sol ayağının baş barmağının birinci metatarsofalangeal birləşməsinin altındakı ikitərəfli medial sesamoid sümük.

Klinik əhəmiyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Rəqqaslarda tez-tez rast gəlinən ayaq xəstəliyi sesamoiditdir (baş barmağın birinci metatarsofalangeal oynağının altında səsamoid sümüklərin iltihabı). Bu, sesamoidi əhatə edən vətərənin iltihabı və ya qıcıqlanması nəticəsində yaranan tendinitin bir formasıdır.[3]
  • Sesamoid sümükləri ümumiyyətlə çox məhdud qan tədarükünə malikdir, bu da onları müalicə etmək çox çətin olan avaskulyar nekroza (qan təchizatı çatışmazlığından sümük ölümü) meyilli edir.[15]

Heyvanlarda

[redaktə | mənbəni redaktə et]

At anatomiyasında sesamoid termini adətən arxa və ön ayaqların metakarpofalangeal və metatarsofalangeal oynaqlarının arxasında yerləşən iki səsamoid sümüyünə aiddir. Onları proksimal sesamoid sümüklər, navikulyar isə distal sesamoid sümükləri adlandırmaq lazımdır.

Bir çox ətyeyən heyvanların radial sesamoid sümükləri olmasına baxmayaraq,[16] nəhəng panda və qırmızı panda müstəqil olaraq genişlənmiş radial sesamoid sümüyə sahib olmaq üçün evolyusiya keçirmişlər.[16][17] Qırmızı panda bambuk yeməyə keçdikdə, böyüdülmüş sümük bambuku tutmağa kömək etdi.[18][16][19][17]

Bu yaxınlarda pambıq siçovullarının genişlənmiş radial sesamoid sümüyü tədqiq edilmişdir.[20] Onların böyüdülmüş radial sesamoid sümüyü və nəhəng panda sümüyü əlin qalan hissəsi ilə müqayisədə oxşar morfologiyaya və ölçüyə malikdir.[20] Bu dəyişikliyinin səbəbi hələ də məlum deyil, lakin kiçik əşyaları və nazik budaqları tutmağa kömək etmək üçün ola bilər.[20]

Fillərin həm ön, həm də arxa ayaqlarında oxşar şəkildə böyüdülmüş səsamoid sümükləri var, bunlar müvafiq olaraq prepolleks və prehalluks adlanır. Bu sesamoid sümükləri heyvanların çəkisini bölüşdürməyə kömək etmək üçün "altıncı barmaqlar" kimi fəaliyyət göstərir. Fillərdə 3–7 yaşlarında sümükləşən digər sesamoidlərdən fərqli olaraq, prepolleks və prehalluksun sümükləşməsi gecikir və 20 yaşdan yuxarı heyvanlarda hələ baş vermədiyi məlumdur. Prehalluks daha iki elementə bölünür: onların proksimalı sabit, distal hissəsi isə hərəkətlidir.[21]

Köstəbəklərin ön pəncələri də böyüdülmüş, oraq formalı sesamoiddən ibarət bir prepolleksə malikdir.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ OED 2nd edition, 1989 as /sεsəmɔɪd/
  2. ↑ Entry "sesamoid" Arxivləşdirilib 2019-12-06 at the Wayback Machine in Merriam-Webster Online Dictionary Arxivləşdirilib 2017-09-22 at the Wayback Machine.
  3. ↑ 1 2 3 "Sesamoid Injuries". aofas.org. 2016-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-14.
  4. ↑ Saladin, Kenneth S. Anatomy and Physiology (6th). New York: McGraw Hill. 2012. səh. 234. ISBN 978-0-07-337825-1.
  5. ↑ Erica Chu, Donald Resnick. "Sesamoid Bones: Normal and Abnormal". MRI Web Clinic. June 2014. 2017-11-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-04.
  6. ↑ Chen W, Cheng J, Sun R, Zhang Z, Zhu Y, Ipaktchi K, və b. "Prevalence and variation of sesamoid bones in the hand: a multi-center radiographic study". Int J Clin Exp Med. 8 (7). 2015: 11721–11726. PMC 4565393. PMID 26380010.
  7. ↑ White, Tim D. Human Osteology (2nd). San Diego: Academic Press. 2000. 199, 205. ISBN 978-0-12-746612-5.
  8. ↑ Saladin, Kenneth S. Anatomy and Physiology (6th). New York: McGraw Hill. 2012. səh. 263. ISBN 978-0-07-337825-1.
  9. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-14.
  10. ↑ Reference list for image is located at Commons:Template:Accessory and sesamoid bones of the foot - references.
  11. ↑ Knipe, Henry. "Multipartite hallux sesamoid | Radiology Reference Article | Radiopaedia.org". radiopaedia.org (ingilis). 2022-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-14.
  12. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-14.
  13. ↑ Luijkx, Tim; Knipe, Henry. "Fabella". Radiopaedia. 2015-09-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-18.
  14. ↑ Akansel, Gur; Inan, Nagihan; Sarisoy, H. Tahsin; Anik, Yonca; Akansel, Sertaç. "Popliteus muscle sesamoid bone (Cyamella): Appearance on radiographs, CT and MRI". Surgical and Radiologic Anatomy. 28 (6). 2006: 642–645. doi:10.1007/s00276-006-0134-8. PMID 17066262.
  15. ↑ "bunion, hammer toe, nail fungus, hallux rigidus". footankleinstitute.com. 2013-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-17.
  16. ↑ 1 2 3 Antón, Mauricio; Salesa, Manuel J.; Pastor, Juan F.; Peigné, Stéphane; Morales, Jorge. "Implications of the functional anatomy of the hand and forearm of Ailurus fulgens (Carnivora, Ailuridae) for the evolution of the 'false-thumb' in pandas". Journal of Anatomy (ingilis). 209 (6). 2006-12-01: 757–764. doi:10.1111/j.1469-7580.2006.00649.x. ISSN 1469-7580. PMC 2049003. PMID 17118063.
  17. ↑ 1 2 Salesa, Manuel J.; Antón, Mauricio; Peigné, Stéphane; Morales, Jorge. "Evidence of a false thumb in a fossil carnivore clarifies the evolution of pandas". PNAS. 103 (2). 2006: 379–382. Bibcode:2006PNAS..103..379S. doi:10.1073/pnas.0504899102. PMC 1326154. PMID 16387860.
  18. ↑ Abella, Juan; Pérez-Ramos, Alejandro; Valenciano, Alberto; Alba, David M.; Ercoli, Marcos D.; Hontecillas, Daniel; Montoya, Plinio; Morales, Jorge. "Tracing the origin of the panda's thumb". The Science of Nature (ingilis). 102 (5–6). 2015-06-01: 35. Bibcode:2015SciNa.102...35A. doi:10.1007/s00114-015-1286-3. hdl:10261/123456. ISSN 0028-1042. PMID 26036823.
  19. ↑ Endo, Hideki; Sasaki, Motoki; Kogiku, Hiroyuki; Yamamoto, Masako; Arishima, Kazuyoshi. "Radial sesamoid bone as a part of the manipulation system in the lesser panda (Ailurus fulgens)". Annals of Anatomy - Anatomischer Anzeiger. 183 (2). 2001: 181–184. doi:10.1016/s0940-9602(01)80045-5. PMID 11325067.
  20. ↑ 1 2 3 Abella, Juan; Ruiz-Sánchez, Francisco J.; Valenciano, Alberto; Hontecillas, Daniel; Pérez-Ramos, Alejandro; Vera, Douglas; Santana-Cabrera, Jonathan A.; Cornejo, María H.; Montoya, Plinio. "When Cotton Rats Grasp Like Pandas". Journal of Mammalian Evolution (ingilis). 23 (3). 2016-09-01: 309–317. doi:10.1007/s10914-015-9314-9. hdl:10261/145693. ISSN 1064-7554.
  21. ↑ Hutchinson, John R.; Delmer, Cyrille; Miller, Charlotte E.; Hildebrandt, Thomas; Pitsillides, Andrew A.; Boyde, Alan. "From Flat Foot to Fat Foot: Structure, Ontogeny, Function, and Evolution of Elephant "Sixth Toes"". Science (ingilis). 334 (6063). 2011-12-23: 1699–1703. Bibcode:2011Sci...334R1699H. doi:10.1126/science.1211437. ISSN 0036-8075. PMID 22194576. 2023-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-17.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Sesamoid_sümük&oldid=7391274"