Frisones

Frisones
	;
Tipu	pueblu
Población total	646 317
Relixón	calvinismu, catolicismu y luteranismu
Xeografía
Estáu	Países Baxos y Alemaña

Los frisios o frisones son un grupu étnicu d'Europa, habitantes d'una contorna conocida como Frisia.

Historia

En tiempos romanos

Los frisones fueron capaces de roblar un tratáu colos romanos nel ríu Rin nel añu 28, evitando la so conquista. Pero dieciséis años más tarde, cuando los impuestos fueron represivos, colgaron al cobrador d'impuestos y vencieron a los romanos baxu Tiberio na batalla de Baduhennawood. Los frisones yeren conocíos y respetaos polos romanos, que llegaron a escribir sobre ellos en delles ocasiones. Tácito escribió un llibru alrodiu de los xermanos nel 69, describiendo los sos vezos y numberando delles tribus por nome. De toes estes tribus, los frisones son los únicos que caltienen el so nome antiguu.

Frisia yá fuera establecida, con evidencia de construcciones empezaes antes del 700 e.C. Los frisones fueron mentaos pol historiador romanu Cornelio Tácito y antes d'él por Pliniu'l Vieyu. D'alcuerdu a les inscripciones atopaes en Gran Bretaña, sirvieron na armada romana. La espansión escontra'l sureste asocedió probablemente antes del añu 70, cuando les partes más alloñaes escontra l'oeste fueron abandonaes. Emigraron escontra Flandes y Kent de forma pacífica en xunto cola xurisdicción romana y probablemente tuvo poder nos años 250. Alredor del 290 los frisones fueron denominaos como pirates por Constancio Cloru, pero nos añales dizse que depués dexaríen de ser llamaos d'esa manera. L'idioma frisón ye l'idioma sobreviviente más cercanu al inglés.

L'historiador romanu Tácito, nel so Germania, mentó a los frisones ente xente qu'él arrexuntó como los ingvaeones. Dos distintos tipos o clases son mentaos por Tacitus, los frisii mayores y los frisii menores. Estremaos pel suelu de les sos tierres d'aráu, los frisii mayores o frisones del magre poblaron el magre fértil amontando'l tamañu de los sos cultivos, ganáu y postura. Los pequeños y relativamente probes frisii menores (frisones del sable) cultivaron en tierres arenoses, y, consecuentemente, les sos colleches menguaron en tamañu o númberu en comparanza coles de los frisones mayores. Acordies con Tácito inclusive los exércitos de los mayores fueron más grandes y meyor forníos.

Probablemente fueron un pueblu de navegantes. El mar del Norte travesando dende Gran Bretaña escontra Dinamarca del este foi llamáu como Mare Frisia nesi entós. Pequeños grupos de frisios asítiase nes tierres aledañas y los sos asentamientos fueron rastrexaos hasta Inglaterra, Escocia, Dinamarca, Alemaña, Bélxica, Francia y obviamente hasta los Países Baxos.

El so territoriu bordió la mariña del Mar del Norte dende la boca del ríu Rin hasta la del Ems, el so cantu esti acordies cola Geographica de Ptolomeo. Pliniu'l Vieyu declara en Bélxica que fueron conquistaos pol xeneral romanu Drusu'l Mayor nel añu 12 e.C., dempués de delles sulevaciones que fueron mentaes por Tácito. La más notada d'elles ye la so participación na Rebelión de los batavos. Dempués d'eso los frisones mayormente fundir na escuridá histórica, hasta entrar en contautu colos imperios merovinxu y carolinxu n'espansión.

Nel sieglu V, mientres esti periodu de silenciu históricu, munchos d'ellos de xuru xuniéronse a la migración de los anglosaxones quien fueron al traviés del Territoriu Frisón pa invadir Gran Bretaña, mientres los que se quedaron nel continente espandir nes apocayá abandonaes tierres primeramente ocupaes polos anglosaxones. Pal final del sieglu VI los frisones ocuparon la mariña hasta la boca del Weser. Estendiéronse más lloñe nel sieglu VII, escontra'l sur a Dorestad ya inclusive Bruxes. Esta gran estensión de territoriu frisón ye conocíu como Frisis Magna.

L'imperiu que surdió dempués de la cayida del Imperiu romanu d'Occidente foi gobernáu por un rei o duque. El documentu más recién que se refier a un estáu independiente gobernáu por un rei ta datáu nel añu 678. Anteriores tentatives de cristianizar Frisia nun tuvieron ésitu en convertir a los fieros paganos frisonos y dellos monxos fueron asesinaos o sumieron, por casu, l'asesinatu de Bonifacio en Dokkum. El rei Radbod foi capaz de ganar al poderosu Carlos Martel en 714 pa caltener la independencia. Venti años dempués Carlos Martel llogró la so vengación y apoderó al Imperiu Frisón enteru. Los francos cristianos obligaron la cristianización y n'Utrecht nomar a un obispu p'atender los asuntos cristianos en Frisia. Nun foi hasta l'añu 800 cuando pudieron recuperar dafechu la so independencia respeuto del xugu francu. El cristianismu pudo sicasí enraigonase y foi adoptáu pola mayoría de los frisones.

Reyes o duques de les tierres frisias

Los príncipes frisonos na temprana Edá Media fueron:

Folcwald
Finn
Sibbelt
Ritzard
Aldegisel (680)
Radbod, tamién conocíu como Redbad (680–719)
Poppo (719–734)

Los últimos trés fueron verdaderamente figures históriques. Los cuatro primeros pueden ser solamente llexendarios. Cuálos fueron los sos títulos exactos dependen de les fontes. Les fontes franceses tienden a llamalos duques; otres fontes frecuentemente llamar reis.

Tierra frisona na Edá Media

Llibertá de los frisones, Llei Frisona

Nel sieglu VIII, Carlomagno lliberó al pueblu frisón en xurando llealtá a señores feudales estranxeros: «Que tolos frisones seríen totalmente llibres, los nacíos y non nacíos, mientres el vientu sople dende'l paraísu y los neños lloren, la campera creza verde y les flores florien, mientres el sol sala y el mundu permaneza».

Esto ye del testu llegal del sieglu XII [1] Archiváu 2007-02-06 en Wayback Machine escritu en frisón antiguu usando un estilu de saga poética d'épiques escandinaves. Hai un númberu sustancial de testos xurídicos frisones esistentes y dalgunos d'estos entá nun fueron estudiaos. Hai anguaño un proyeutu frisón na Universidá d'Ámsterdam que ta estudiando la historia antigua de Frisia, que probablemente va afayar una gran cantidá de fechos fascinantes.

Pero los tormentosos retazos d'historia frisona conocíos revelen un pueblu non bien dau a dexar la so marca na historia, sacante cuando fueron provocaos, qu'engarraron con llexendaria fiereza pa protexer la so llibertá.

Migraciones frisones

El pueblu frisón tamién migró a otra zones d'Europa. Les migraciones a Inglaterra mientres la Edá Media temprana (xunto colos anglos, saxones y xutos) fueron particularmente bien caracterizaes al traviés de la xenética, la llingüística y l'arqueoloxía 1. La llingua frisona tien enforma de mancomún col inglés antiguu.

Historia moderna

Los remanentes de Frisia Magna (reinu frisio) son pequeños y esvalixaos. La mayoría d'ellos fueron apoderaos polos sos vecinos n'espansión: los saxones (quien se taben moviendo al norte y l'oeste) y los francos (quien taben primiendo escontra'l norte y l'este). Frisia Occidental y Media son sólides dientro del modernu estáu de los Países Baxos quien agora inclúi'l corazón de la tierra frisona dende la mariña del mar del Norte en Alkmaar na moderna provincia de Holanda Septentrional, a lo llargo de les mariñes de les modernes provincies de Frisia y Groningen, y enriba hasta la boca del Ems.

Culturalmente, contráxose embaxo a la provincia de Frisia solamente. La llingua frisona ye agora falada ellí y en parte de les islles de Terschelling y Schiermonnikoog del mar de Frisia (Llingua frisona occidental), na municipalidá Alemana de Saterland (Llingua frisona de Saterland) y en partes del distritu alemán de Frisia del Norte (Llingua frisona del norte) na mariña de Jutland. La llingua de Frisia del Norte ta baxu fuerte presión del baxu alemán, la llingua alemana culta y el danés y enfrenta una posible estinción. El saxón baxu de Frisia del este (un dialeutu del baxu saxón) ye faláu en Frisia del Este.

Ver tamién

Referencies

Enllaces esternos

Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Frisones.