Alfasilabarios indicos
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Os alfasilabarios indicos u brahmicos forman una familia de sistemas d'escritura usatos principalment en a peninsula indica, pero tamién per altros cabos de l'Asia Central y o sudeste asiatico. Istos sistemas d'escritura son alfasilabarios (tamién ditos abuguidas).
Hestoria y uso
[editar | modificar o codigo]L'orichen d'istos alfasilabarios ye en a escritura brahmica de l'antica India, probablement relacionata con os sistemas d'escritura europeus, si bien bels academicos consideran que ye indichena, talment derivata de l'antica escritura d'a val de l'Indo.
O miembro mes destacato d'a familia brahmica ye o devanagari, usato ta escribir o sanscrito y altros idiomas indios y nepalís. Un altro ye o sistema dito nagari oriental, usato ta escribir idiomas como lo bengalín u l'asamés. Altros sistemas importants son l'oriya y ogurmukhi.
As luengas dravidicas d'o sud d'a India han adaptato lo sistema brahmico a las suyas necesidaz, desembolicando-ne sistemas propios nuevos como l'alfasilabario tamil u lo telugu.
Adaptacions d'as escrituras brahmicas pueden trobar-sen igualment a idiomas d'altras familias, a defuera d'a India, prou modificatas ta encaixar con a fonolochía propia de l'idioma. Asinas ye a idiomas como lo birmano, o cambochán, o tailandés, o tibetán u lo chavanés.
L'alfasilabario siddham, d'especial importancia en o budismo perque con el s'escribioron muitos sutras, devez que l'arte d'a caligrafía siddham, pervive huei per ixemplo a Chapón.
Lista de sistemas d'escritura brahmicos
[editar | modificar o codigo]- Alfasilabario balinés
- Alfasilabario bengalín
- Alfasilabario birmano
- Alfasilabario cambochán (khmer)
- Alfasilabario canarés
- Alfasilabario gurmukhi
- Alfasilabario gucharati
- Alfasilabario indio (devanāgarī)
- Alfasilabario laosiano
- Alfasilabario malayalam
- Alfasilabario oriya
- Alfasilabario siddham
- Alsasilabario singalés
- Alfasilabario tagalo
- Alfasilabario tailandés
- Alfasilabario tamil
- Alfasilabario telugu
- Alfasilabario tibetán
Acomparanzas entre alfasilabarios
[editar | modificar o codigo]Astí baixo puet veyer-se cuatrons acomparativos d'os principals alfasilabarios indicos. As dos primeras columnas a man ezquierda endican a pronunciación seguntes o sistema de romanización d'a biblioteca nacional de Calcuta y seguntes l'Alfabeto Fonetico Internacional. A pronunciación, en o posible, ye presa d'o sanscrito. As listas no son exhaustivas.
Consonants
[editar | modificar o codigo]NLAC | IPA | Devanagari | Nagari oriental | Gurmukhi | Gucharati | Oriya | Tamil | Telugu | Kannada | Malayalam |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
k | k | क | ক | ਕ | ક | କ | க | క | ಕ | ക |
kh | kʰ | ख | খ | ਖ | ખ | ଖ | - | ఖ | ಖ | ഖ |
g | ɡ | ग | গ | ਗ | ગ | ଗ | - | గ | ಗ | ഗ |
gh | ɡʱ | घ | ঘ | ਘ | ઘ | ଘ | - | ఘ | ಘ | ഘ |
ṅ | ŋ | ङ | ঙ | ਙ | ઙ | ଙ | ங | ఙ | ಙ | ങ |
c | c | च | চ | ਚ | ચ | ଚ | ச | చ | ಚ | ച |
ch | cʰ | छ | ছ | ਛ | છ | ଛ | - | ఛ | ಛ | ഛ |
j | ɟ | ज | জ | ਜ | જ | ଜ | ஜ | జ | ಜ | ജ |
jh | ɟʱ | झ | ঝ | ਝ | ઝ | ଝ | - | ఝ | ಝ | ഝ |
ñ | ɲ | ञ | ঞ | ਞ | ઞ | ଞ | ஞ | ఞ | ಞ | ഞ |
ṭ | ʈ | ट | ট | ਟ | ટ | ଟ | ட | ట | ಟ | ട |
ṭh | ʈʰ | ठ | ঠ | ਠ | ઠ | ଠ | - | ఠ | ಠ | ഠ |
ḍ | ɖ | ड | ড | ਡ | ડ | ଡ | - | డ | ಡ | ഡ |
ḍh | ɖʱ | ढ | ঢ | ਢ | ઢ | ଢ | - | ఢ | ಢ | ഢ |
ṇ | ɳ | ण | ণ | ਣ | ણ | ଣ | ண | ణ | ಣ | ണ |
t | t̺ | त | ত | ਤ | ત | ତ | - | త | ತ | ത |
th | t̺ʰ | थ | থ | ਥ | થ | ଥ | த | థ | ಥ | ഥ |
d | d̺ | द | দ | ਦ | દ | ଦ | - | ద | ದ | ദ |
dh | d̺ʰ | ध | ধ | ਧ | ધ | ଧ | - | ధ | ಧ | ധ |
n | n | न | ন | ਨ | ન | ନ | ந | న | ನ | ന |
ṉ | n | ऩ | - | - | - | - | ன | - | - | - |
p | p | प | প | ਪ | પ | ପ | ப | ప | ಪ | പ |
ph | pʰ | फ | ফ | ਫ | ફ | ଫ | - | ఫ | ಫ | ഫ |
b | b | ब | ব | ਬ | બ | ବ | - | బ | ಬ | ബ |
bh | bʱ | भ | ভ | ਭ | ભ | ଭ | - | భ | ಭ | ഭ |
m | m | म | ম | ਮ | મ | ମ | ம | మ | ಮ | മ |
y | j | य | য | ਯ | ય | ଯ | ய | య | ಯ | യ |
r | r | र | র/ৰ | ਰ | ર | ର | ர | ర | ರ | ര |
ṟ | r | ऱ | - | - | - | - | ற | ఱ | ಱ | റ |
l | l | ल | ল | ਲ | લ | ଲ | ல | ల | ಲ | ല |
ḷ | ɭ | ळ | - | ਲ਼ | ળ | ଳ | ள | ళ | ಳ | ള |
ḻ | ɻ | ऴ | - | - | - | - | ழ | - | ೞ | ഴ |
v | ʋ | व | ৱ | ਵ | વ | - | வ | వ | ವ | വ |
ś | ɕ | श | শ | ਸ਼ | શ | ଶ | - | శ | ಶ | ശ |
ṣ | ʂ | ष | ষ | - | ષ | ଷ | ஷ | ష | ಷ | ഷ |
s | s | स | স | ਸ | સ | ସ | ஸ | స | ಸ | സ |
h | h | ह | হ | ਹ | હ | ହ | ஹ | హ | ಹ | ഹ |
Vocals
[editar | modificar o codigo]Se i presenta las vocals en a suya forma independient a man ezquierda de cada columna, y combinata con a correspondient consonant ka a man dreita.
NLAC | IPA | Devanagari | Eastern Nagari | Gurmukhi | Gujarati | Oriya | Tamil | Telugu | Kannada | Malayalam | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
a | ə | अ | - | অ | - | ਅ | - | અ | - | ଅ | - | அ | க | అ | - | ಅ | - | അ | - |
ā | ɑː | आ | का | আ | কা | ਆ | ਕਾ | આ | કા | ଆ | କା | ஆ | கா | ఆ | కా | ಆ | ಕಾ | ആ | കാ |
i | i | इ | कि | ই | কি | ਇ | ਕਿ | ઇ | કિ | ଇ | କି | இ | கி | ఇ | కి | ಇ | ಕಿ | ഇ | കി |
ī | iː | ई | की | ঈ | কী | ਈ | ਕੀ | ઈ | કી | ଈ | କୀ | ஈ | கீ | ఈ | కీ | ಈ | ಕೀ | ഈ | കീ |
u | u | उ | कु | উ | কু | ਉ | ਕੁ | ઉ | કુ | ଉ | କୁ | உ | கு | ఉ | కు | ಉ | ಕು | ഉ | കു |
ū | uː | ऊ | कू | ঊ | কূ | ਊ | ਕੂ | ઊ | કૂ | ଊ | କୂ | ஊ | கூ | ఊ | కూ | ಊ | ಕೂ | ഊ | കൂ |
e | e | ऎ | कॆ | - | - | - | - | - | - | - | - | எ | கெ | ఎ | కె | ಎ | ಕೆ | എ | കെ |
ē | eː | ए | के | এ | কে | ਏ | ਕੇ | એ | કે | ଏ | କେ | ஏ | கே | ఏ | కే | ಏ | ಕೇ | ഏ | കേ |
ai | ai | ऐ | कै | ঐ | কৈ | ਐ | ਕੈ | ઐ | કૈ | ଐ | କୈ | ஐ | கை | ఐ | కై | ಐ | ಕೈ | ഐ | കൈ |
o | o | ऒ | कॊ | - | - | - | - | - | - | - | - | ஒ | கொ | ఒ | కొ | ಒ | ಕೊ | ഒ | കൊ |
ō | oː | ओ | को | ও | কো | ਓ | ਕੋ | ઓ | કો | ଓ | କୋ | ஓ | கோ | ఓ | కో | ಓ | ಕೋ | ഓ | കോ |
au | au | औ | कौ | ঔ | কৌ | ਔ | ਕੌ | ઔ | કૌ | ଔ | କୌ | ஔ | கௌ | ఔ | కౌ | ಔ | ಕೌ | ഔ | കൌ |
ṛ | ɻ̣ | ऋ | कृ | ঋ | কৃ | - | - | ઋ | કૃ | ଋ | କୃ | - | - | ఋ | కృ | ಋ | ಕೃ | ഋ | കൃ |
ṝ | ɻ̣ː | ॠ | कॢ | ৠ | কৢ | - | - | ૠ | - | ୠ | - | - | - | ౠ | - | ೠ | - | ൠ | - |
ḷ | ɭ̣ | ऌ | कॄ | ঌ | কৄ | - | - | - | કૄ | ଌ | - | - | - | ఌ | కౄ | ಌ | ಕೄ | ഌ | - |
ḹ | ɭ̣ː | ॡ | कॣ | ৡ | কৣ | - | - | - | - | ୡ | - | - | - | ౡ | - | ೡ | - | ൡ | - |
Numerals
[editar | modificar o codigo]Numero | Devanagari | Eastern Nagari | Gurmukhi | Gujarati | Tamil | Telugu | Kannada | Malayalam |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
0 | ० | ০ | ੦ | ૦ | ௦ | ౦ | ೦ | ൦ |
1 | १ | ১ | ੧ | ૧ | ௧ | ౧ | ೧ | ൧ |
2 | २ | ২ | ੨ | ૨ | ௨ | ౨ | ೨ | ൨ |
3 | ३ | ৩ | ੩ | ૩ | ௩ | ౩ | ೩ | ൩ |
4 | ४ | ৪ | ੪ | ૪ | ௪ | ౪ | ೪ | ൪ |
5 | ५ | ৫ | ੫ | ૫ | ௫ | ౫ | ೫ | ൫ |
6 | ६ | ৬ | ੬ | ૬ | ௬ | ౬ | ೬ | ൬ |
7 | ७ | ৭ | ੭ | ૭ | ௭ | ౭ | ೭ | ൭ |
8 | ८ | ৮ | ੮ | ૮ | ௮ | ౮ | ೮ | ൮ |
9 | ९ | ৯ | ੯ | ૯ | ௯ | ౯ | ೯ | ൯ |