Tibet alfabesi
| Tibet alfabesi བོད་ཡིག་ | |
|---|---|
 "Om mani padme hum" mantrası | |
| Tür | Abugida |
| Diller | Tibetçe, Dzongkha, Ladakhi, Sikkim dili, Balti dili, Şerpa dili, Jirel, Yolmo, Tshangla, Sanskrit |
| Dönem | y. 620–günümüz |
| Kardeş alfabeler | Şarada alfabesi, Siddham alfabesi |
| Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA. | |
Tibet alfabesi (Tibetçe: བོད་ཡིག་; Wylie transliterasyonu: bod yig; THL: bö yik); Limbu, Lepça ve Phags-pa alfabelerinin de atası olan Tibet merkezli bir alfabedir.
Tibet alfabesi 7. yüzyılda Tibet imparatoru Songtsen Gampo'nun isteği üzerine Tibetli vekil Thonmi Sambhota tarafından Hindistandaki Brahmi kaynaklı Gupta alfabesinden geliştirilmiştir. 9. yüzyılın başında Eski Tibetçede yapılan imla reformlarından sonra dilin yazımı asla değişmemiş olup günümüz Tibetçesi dünyadaki en eski yazımlardan birisine sahiptir ve de alfabenin kendisinin ve 1200 yıllık yazımının Himalaya dolaylarındaki Tibet dilleri için kullanımı genel bir Tibetli kimliğiyle bağdaşmıştır.
Temel alfabe
[değiştir | kaynağı değiştir]Tibet alfabesinde heceler soldan sağa yazılır. Heceler tsek (་) ile ayrılır; Birçok Tibetçe kelime tek heceli olduğundan, bu işaret genellikle neredeyse bir boşluk işlevi görür. Kelimeleri bölmek için boşluk kullanılmaz. Tibet alfabesinde, ünsüzler için bazen "radikaller" olarak bilinen otuz temel harf bulunur. Diğer Hint alfabeleri'nde olduğu gibi, her ünsüz harf bir doğal sesli harf alır; Tibet alfabesinde /a/ şeklindedir. ཨ harfi de bağımlı sesli harf işaretlerinin temelidir. Bazı Tibet lehçeleri tonal olsa da, yazının icadı sırasında dilin bir tonu yoktu ve ton için özel bir sembol yoktur. Bununla birlikte, tonlar segmental özelliklerden geliştiğinden, genellikle Tibetçe kelimelerin arkaik yazılışlarıyla doğru bir şekilde tahmin edilebilirler.
Harfler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Aspire edilmemiş yüksek |
Aspire edilmiş orta |
Seslendirilmiş düşük |
Nasal düşük | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Harf | IPA | Harf | IPA | Harf | IPA | Harf | IPA | |
| Guttural | ཀ | Tibetçe telaffuz: /ka/ | ཁ | Tibetçe telaffuz: /kʰa/ | ག[a] | Tibetçe telaffuz: /ɡa/ | ང | Tibetçe telaffuz: /ŋa/ |
| Palatal | ཅ | Tibetçe telaffuz: /tʃa/ | ཆ | Tibetçe telaffuz: /tʃʰa/ | ཇ[a] | Tibetçe telaffuz: /dʒa/ | ཉ | Tibetçe telaffuz: /ɲa/ |
| Dental | ཏ | Tibetçe telaffuz: /ta/ | ཐ | Tibetçe telaffuz: /tʰa/ | ད[a] | Tibetçe telaffuz: /da/ | ན | Tibetçe telaffuz: /na/ |
| Labial | པ | Tibetçe telaffuz: /pa/ | ཕ | Tibetçe telaffuz: /pʰa/ | བ[a] | Tibetçe telaffuz: /ba/ | མ | Tibetçe telaffuz: /ma/ |
| Dental | ཙ | Tibetçe telaffuz: /tsa/ | ཚ | Tibetçe telaffuz: /tsʰa/ | ཛ[a] | Tibetçe telaffuz: /dza/ | ཝ | Tibetçe telaffuz: /wa/ |
| düşük | ཞ[a] | Tibetçe telaffuz: /ʒa/ | ཟ[a] | Tibetçe telaffuz: /za/ | འ | Tibetçe telaffuz: /ɦa/[1] ⟨ʼa⟩ | ཡ | Tibetçe telaffuz: /ja/ |
| orta | ར | Tibetçe telaffuz: /ra/ | ལ | Tibetçe telaffuz: /la/ | ཤ | Tibetçe telaffuz: /ʃa/ | ས | Tibetçe telaffuz: /sa/ |
| yüksek | ཧ | Tibetçe telaffuz: /ha/ | ཨ | Tibetçe telaffuz: /a/ ⟨ꞏa⟩ | ||||
Tibet alfabesi kendisine kaynaklık eden Brahmi yazısı gibi yarı hece yarı alfabe yazısı özelliğindendir. Yazı, 30 ünsüz, 5 ünlü (a, u, e, i, o), bir ters çevrik i, 3 tane de harf altı ünsüzü işareti içerir.[2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Hill, Nathan W. (2005b). "Once more on the letter འ" (PDF). Linguistics of the Tibeto-Burman Area. 28 (2): 111-141. 16 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Temmuz 2022.; Hill, Nathan W. (2009). "Tibetan <ḥ-> as a plain initial and its place in Old Tibetan phonology" (PDF). Linguistics of the Tibeto-Burman Area. 32 (1): 115-140. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Temmuz 2022.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Sirin_User-2006-67-isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
