الفبای تبتی
| تبتی | |
|---|---|
 | |
| نوع | ابوگیدا |
| زبان‌ها | تبتی، دزونگخا، لداخی، سکمی، بالتی، تامانگی، شرپا، یولمو، شانگلا |
| دورهٔ زمانی | حدود ۶۵۰ میلادی تاکنون |
| سامانهٔ مادر |
ناشناخته، مورد بحث [الف]
|
| سامانهٔ فرزند | خط لیمبو یا خط سیریجانگا، لپچا، فاگس-پا |
| سامانهٔ خواهر | آسامی، بنگالی |
| ایزو ۱۵۹۲۴ | Tibt, 330 |
| جهت | چپ به راست |
| مخفف یونیکد | Tibetan |
| دامنه یونیکد | U+0F00–U+0FFF |
[الف] دربارهٔ سرمنشا خط‌های برهمایی اتفاق نظر جهانی نیست. | |
الفبای تبتی یک الفبای نوشتاری ابوگیدا است که برای نوشتن زبان‌های تبتی مانند تبتی و همچنین دزونگخایی، سیکیمی، لداخی و گاهی بلتی استفاده می‌شود. شکل چاپ شدهُ آن خط اوچن نام دارد در حالی که خط دست‌نوشتهٔ آن که روزمره استفاده می‌شود، خط اومی نامیده می‌شود.
الفبای تبتی به گسترهٔ قومی-هویتی تبتی در سراسر تبت، بوتان، هند و نپال بسیار نزدیک است.[۱] الفبای تبتی مبدأ هندی دارد و و نیای الفبای لیمبو، الفبای لپچا[۲] و خط چند زبانهٔ فاگس-پا است.[۲]
حروف
[ویرایش]حروف الفبای تبتی عبارتند از:
| غیرحلقی بلند |
حلقی میانه |
واک‌دار کوتاه |
خیشومی کوتاه | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| حرف | IPA | حرف | IPA | حرف | IPA | حرف | IPA | |
| زبانی | ཀ | /ka/ | ཁ | /kʰa/ | ག | /ɡa*/ | ང | /ŋa/ |
| کامی | ཅ | /tʃa/ | ཆ | /tʃʰa/ | ཇ | /dʒa*/ | ཉ | /ɲa/ |
| دندانی | ཏ | /ta/ | ཐ | /tʰa/ | ད | /da*/ | ན | /na/ |
| ཙ | /tsa/ | ཚ | /tsʰa/ | ཛ | /dza*/ | ཝ | /wa/ | |
| لبی | པ | /pa/ | ཕ | /pʰa/ | བ | /ba*/ | མ | /ma/ |
| کوتاه | ཞ | /ʒa*/ | ཟ | /za*/ | འ | /a/ ⟨ʼa⟩ | ཡ | /ja/ |
| میانه | ར | /ra/ | ལ | /la/ | ཤ | /ʃa/ | ས | /sa/ |
| بالا | ཧ | /ha/ | ཨ | /a/ ⟨ꞏa⟩ | ||||
| * – فقط در وام‌واژه‌ها | ||||||||
جستارهای وابسته
[ویرایش]پانویس
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- Asher, R. E. ed. The Encyclopedia of Language and Linguistics. Tarrytown, NY: Pergamon Press, 1994. 10 vol.
- Beyer, Stephan V. (1993). The Classical Tibetan Language. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
- Chamberlain, Bradford Lynn. 2008. Script Selection for Tibetan-related Languages in Multiscriptal Environments. International Journal of the Sociology of Language 192:117–132.
- Csoma de Kőrös, Alexander. (1983). A Grammar of the Tibetan Language. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
- Csoma de Kőrös, Alexander (1980–1982). Sanskrit-Tibetan-English Vocabulary. 2 vols. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
- Daniels, Peter T. and William Bright. The World’s Writing Systems. New York: Oxford University Press, 1996.
- Das, Sarat Chandra: "The Sacred and Ornamental Characters of Tibet". Journal of the Asiatic Society of Bengal, vol. 57 (1888), pp. 41–48 and 9 plates.
- Das, Sarat Chandra. (1996). An Introduction to the Grammar of the Tibetan Language. Reprinted by Delhi: Motilal Banarsidass.
- Jacques, Guillaume 2012. A new transcription system for Old and Classical Tibetan, Linguistics of the Tibeto-Burman Area, 35.3:89-96.
- Jäschke, Heinrich August. (1989). Tibetan Grammar. Corrected by Sunil Gupta. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.