Birinci Kirte Muharebesi
| Birinci Kirte Muharebesi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Çanakkale Savaşı / Seddülbahir Cephesi | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Birleşik Krallık Fransa |
 Osmanlı İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
General Aylmer Hunter-Weston |
Albay Halil Sami Yarbay Hafız Kadri Yarbay Mehmet İrfan Binbaşı Mehmet Halit Yarbay Sabri | ||||||
| Güçler | |||||||
Kraliyet Deniz Tümeni |
9. Tümen | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 3.000 (2.000 İngiliz, 1.000 Fransız) | 2.378 | ||||||
Birinci Kirte Muharebesi (İngilizce: First Battle of Krithia) Çanakkale Savaşı sırasında Seddülbahir Cephesi'nde İngiliz-Fransız kuvvetleriyle Osmanlı tarafı arasında gerçekleşen 28 Nisan 1915 tarihli muharebedir.
Öncesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çanakkale Savaşı, 25 Nisan 1915 günü Arıburnu Cephesi'nde bir, Seddülbahir Cephesi'nde beş kumsala İtilaf Devletleri kuvvetlerince yapılan çıkartmalarla başlamıştı. Çıkartmanın ilk günü sona erdiğinde Seddülbahir Cephesi'nde beş çıkartma kumsalından merkezdeki üçü birleşmiş durumdadır, Ertuğrul Koyu-Teke Koyu-İkiz Koyu. Bu bölgenin sağ yanındaki Hisarlık çıkartma bölgesi merkez bölümle henüz temas sağlayamamıştır. Zığındere Koyu'ndaki İngiliz çıkartma birlikleri ise 27 Nisan 1915 sabahı, çıkartmadan 24 saat sonra tahliye edilmiştir. Sonuç itibarıyla Müttefik ileri harekâtları izleyen birkaç gün süresince bu merkez konumdaki cepheden yapılacaktır.
Britanya Ordusu'na bağlı 29. Tümen Komutanı General Hunter Weston, 26 Nisan'da ertesi sabah sahile çıkması tamamlanmış olan 3 Fransız tugayının katılımı ile Alçıtepe yönünde taarruza karar vermişti. Ancak 26 Nisan akşamı, Fransız tugaylarının cepheye intikalinin ancak öğlene doğru tamamlanabileceğini öğrenince taarruzu öğlene ertelemeyi uygun bulmuştu. 27 Nisan sabahı ise söz konusu birliklerin karaya çıkışının gecikeceği ortaya çıkmıştır. Fransız tugaylarını beklemeden taarruza girişmeyi uygun bulmamıştır çünkü ilk iki günkü çatışmalarda 29. Tümen oldukça hırpalanmış durumdadır. Bu çatışmalarda tümenin üç tugay komutanı da savaş dışı kalmıştı. On iki tabur komutanından sadece üçü görev yapabilecek durumdadır. Özellikle 86. Tugay'ın kayıpları ağırdır. Bu tugayın dört taburu, subayların yarıdan fazlasını, eratın ise üçte birini kaybetmiştir. Tüm bu nedenle harekât, 28 Nisan 1915 sabahına ertelenmiştir.
General Hunter Weston, 27 Nisan için, ertelenen Alçıtepe taarruzu yerine sol kanadını ve merkez bölümünü ileri çıkartacak bir kısmi taarruza karar verdi. Amaç hem bir sonraki gün girişilecek taarruz için daha uygun bir pozisyon yaratmak hem de Hisarlık bölgesindeki çıkartma kuvvetleriyle temas kurmaktır. Osmanlı kuvvetlerinin zaten tahliye etmiş oldukları bu bölgedeki ileri harekât sırasında kayda değer bir çatışma olmamıştır. Harekât sonunda sahilden içerlere doğru ilerlenmiş ve Zığındere - Hisarlık hattı birleşmiştir.
Çıkartmadan itibaren 48 saat içinde belirlenen hedeflere ulaşamayan General Sir Ian Hamilton, 28 Nisan 1915 sabahı, Fransız taburlarının karaya çıkışının da tamamlanmasıyla, Kirte Köyü'nün ele geçirilmesi için yeni bir taarruza başlamıştır. İngilizler, ilk iki gün boyunca sürekli ağır kayıplar veren 29. Tümen'i takviye etmişlerdi. Bu süre içinde Seddülbahir Cephesi'ne beş Fransız taburu, iki İngiliz deniz piyade taburu ile bir topçu bataryası daha çıkartılmıştı. Seddülbahir Cephesi'nde 28 Nisan sabahı 29. Tümen Komutanı General Hunter Weston emrinde 19 tabur, 9. Osmanlı Tümeni Komutanı Albay Halil Sami Bey komutasında ise 12 tabur gücünde kuvvet bulunmaktadır.
Taarruz planı
[değiştir | kaynağı değiştir]General Hunter Weston'un Alçıtepe'nin ele geçirilmesi için çıkartma öncesindeki planı, ilk aşamada cephenin sol kanadından Kirte Köyü yönünde ilerlemek, köyün 1 km. kuzeyindeki Yazıtepe'yi ele geçirmek şeklinde idi. İkinci aşamadan Yazıtepe'den doğu yönünde taarruz ederek Alçıtepe alınacaktı. Bir gün önce birlikleri ilerletmiş olması da bu planı uygulanabilir duruma getirmeyi sağlamış, cephe hattı bir bütün olarak ileri çıkmıştı.
Taarruz planına göre 87. İngiliz Tugayı Zığındere'nin her iki yanından taarruz ederek Yazıtepe'yi ve onun batısındaki Sarıtepe'yi ele geçirecektir. 88. İngiliz Tugayı 87. Tugay'ın sağını örtecek biçimde ilerleyerek Kirte Köyü'nü alacaktır. Fransız birlikleri ise sahil kesiminde sabit kalarak sol kesimleriyle ilerleyecek, İngiliz birlikleriyle teması sağlayacaklardır. 86. İngiliz Tugayı da ihtiyat olarak tutulacaktır.
Osmanlı savunma durumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Seddülbahir Cephesi'nde 9. Tümen, 27. Alay'ı Arıburnu Cephesi'ne, 19. Tümen emrine göndermişti. Dolayısıyla çıkarmanın ilk üç gününde üç taburlu 25. ve iki taburlu 26. alaylarıyla, beş taburla mücadele etmişti. Bu beş tabur, 27 Nisan gününe kadar mevcutlarının yarıya yakın bölümünü kaybetmiş durumdadır ve ancak bir alay kuvvetindedir. 9. Tümen, 27 Nisan'da iki alay ve Bursa Jandarma Taburu kadar takviye almıştı. Bolayır bölgesindeki 7. Tümen'den gelen üçer taburlu 20. Alay ve Saros bölgesindeki 7. Tümen'in 19. Alay'ı. 19. Alay'ın iki taburu, 28 Nisan sabahı saat 04:00 sularında bölgeye ulaşabilecektir. Üçüncü taburun gelişi 28 Nisan akşamını bulacaktır. Sonuç olarak 9. Tümen, bir sonraki muharebeyi 9 taburluk bir kuvvetle karşılamak durumundadır. Bu taburların üçte birindeki erat, üç günlük kesintisiz muharebelerden yorgun ve uykusuzdur. Bu günler süresince, Tümen'in bağlı olduğu 3. Kolordu emrinde yedekte herhangi bir kuvvet yoktur. Tüm kuvvetler Arıburnu Cephesi'ndeki Anzak ileri hareketini durdurmakta kullanılmıştır. Arıburnu Cephesi'ndeki durum, 9. Tümen'in geri bağlantısını kesebilecek derecede kritik bir durumdu.
9. Tümen komutanı Albay Halil Sami Bey, yeni gelen alaylarla savunmayı yeniden düzenlemiştir. Buna göre ağır kayba uğrayan ve yorgun 25. ve 26. alaylar geriye alınıp dinlendirilecek, aynı zamanda tümen ihtiyatını oluşturacak, 19. ve 20. alaylar da cephe hattını devir alacaklardır. Doğal olarak yeni alayların siperlere yerleşmesine kadar 25. ve 26. alaylar yerlerinde kalacaklardır. Kirte – Seddülbahir yolunun doğu (sol) kesimi 19. Alay, batı (sağ) kesimi ise 20. Alay tarafından tutulacaktır. İki taburlu 19. Alay, Bursa Jandarma Taburu ile takviye edilecektir. Jandarma taburu, Kerevizdere'nin doğusundaki, savunma hattının kilit noktası sayılabilecek tepeyi tutmaktadır. Tümen emrindeki iki ağır makineli tüfek bölüğünün her biri iki kesime verilmiştir. Tümenin topçu unsurları, üç sahra bataryası ile Müstahkem Mevkii Komutanlığı'nın tahsis ettiği üç obüs bataryasıdır. Toplam 24 namlu.
Müttefikler sahile henüz beş batarya çıkarabilmişlerdir. Bunlar, çabuk ateşli, yeni silahlardı. Ayrıca donanmanın yüzde sekseni yarımadanın burun kesimini üç yandan çevirecek şekilde düzen alacaklardır. Donanmanın 75–381 mm.lik arası değişik çaplarda 470 namlusu vardır. Ayrıca Müttefik komutanlığı emrindeki 19 taburdan her birinin kuruluşunda birer ağır makineli tüfek bölüğü vardır. Bu bölüklerin tüfek sayısı, Osmanlı ağır makineli tüfek bölüklerinden iki üç kat fazladır.
Savaş
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı cephesinin sol kanadındaki birlikleri değiştirmek üzere bölgeye yaklaşan 19. Alay'ın iki taburunun, 9. Tümen bölgesine 28 Nisan 1915 sabahı saat 04:00 dolaylarında ulaşmış olması beklenmektedir. Ancak 7 saattir yürüyüşte olan Alay, yanlış yöne saparak Kirte Köyü'nün güneyindeki yamaca yönelmiştir. Geçecekleri bu uzun alan, donanma ve kara topçusunun ateşine açıktı. Gündüz gözüyle buradan ilerlemek çok fazla kayba neden olacaktır. Alay derhal döndürülerek belirli bir yere kadar gerisin geri yürütüldü. Kirte Köyü kuzey yamaçlarından geçen bir yay çizerek cepheye yöneltildi. Bu yanlışlık, Alay'ın üç saatten fazla gecikmesine neden olacaktı.
Alay'ın yürüyüşü düzenlendikten sonra saat 08:00 sıralarında cephe hattında ve derinliklerde donanma ve kara topçusunun bombardımanı başlamıştır. Son derece iyi düzenlenmiş bombardıman, boşluk bırakmaksızın Osmanlı siperlerini bir saat boyunca taramıştır. Osmanlı cephesinin kanatlarının yakın olduğu sahillere iyice sokulan ve serbestçe ateş açan gemilerin yan ateşleri son derece etkili olmuştur. Müttefik kuvvetlerin taarruzu, saat 09:00'da, cephenin sol kesiminden başladı. Osmanlı cephesinin sağ kanadının denize dayanan kesiminde, iki deniz piyade taburu ile takviyeli İngiliz 87. Tugayı'nın taarruzu, 20. Alay'ın bu hattaki taburu tarafından geri atılmıştır.
Cephenin merkezinde dört taburlu İngiliz 88. Tugayı'nın saldırısı ise etkili oldu. Bu bölge, 19. ve 20. Alay'ların temas bölgesiydi ve doğal olarak zayıftı. Tümen Komutanı Albay Halil Sami Bey, açılması olası gediği doldurmak için 25. Alay 2. Tabur'unu cephe hattına sürmüştür. Çıkarmadan bu yana geçen üç gün boyunca sürekli muharebe etmekte olan ve mevcudunun yarıdan fazlasını kaybetmiş bulunan bu tabur, durumu kontrol altına almıştır. 20. Alay'ın halen ihtiyatta tuttuğu 15. Alay 2. Tabur da bölgeye kaydırıldı. İki alayın, cephenin merkezindeki birleşme noktasındaki bu kriz, saat 10:00 sonrasında giderilmiş oldu.
Sağ kanada doğru genişleyen taarruzla Fransız taburları bu bölümde Yarbay Kadri Bey'in 26. Alay'ı cephesine yüklendi. Asıl tehlike cephe hattında değil geride baş göstermiştir. 19. Alay, açıklık bir alandan geçmek zorundaydı ve gecikme dolayısıyla o sırada gün ağarmıştı. Bölükler, donanmanın başlattığı bombardıman nedeniyle geride ağaçlık araziye yayılmak zorunda kaldı, ilerleyemedi. Bu durum, cephenin sol kesimini fazlasıyla etkilemiş ve Osmanlı savunmasının tümden çökmesine yol açmıştır.
Cephenin sol yarısını tutmakta olan 26. Alay, beş Fransız taburunun karşısında uzun süre tutunamadı. Bu Alay ve 25. Alay'dan bazı müfrezeler, 25 Nisan sabahından bu yana sürekli muharebe halindeydiler ve ağır kayıplara uğramışlardı. 19. Alay zamanında siperlere gelebilseydi geri alınıp yeniden düzenleneceklerdi. Yorgunluk ve uykusuzluk bir yana, uğradıkları kayıplar, normal koşullarda bir birliğin kadrodan düşülmesine yol açacak düzeyi bile geçmişti. Ancak Çanakkale Boğazı'nın Anadolu yakasındaki topçu bataryalarının bu kesime yönelen ateşleri Fransız taburlarının hızını bir ölçüde kesmeyi başarmıştır. 26. Alay, Fransız Tümeni'nin taarruzlarına ancak saat 11:00'e kadar dayanabilmiştir. Alay, 11:30 sıralarında çözülmeye başlamıştır. Öğleye doğru Fransız askerleri yer yer Osmanlı mevzilerine girmeye başladılar. 19. Alay, küçük gruplar hallinde sızmayı ve böylece yaklaşmayı denese bile 5 km. geridedir. Cephenin sol kesiminin 19. Alay'la takviye edilip tutulması olanağı yoktur. En sol kesimde Beyoğlu Jandarma Bölüğü de emir almadan mevzilerinden ayrılmıştır, Bursa Jandarma Taburu'nun bu durumda mevzilerinde kalabileceği kuşkuludur.
Sol kanat çökmüştü ve bunu düzeltmeye olanak yoktu. Sol kesim bütün bütün çökecek olursa sağ kesimdeki 20. Alay da kuşatılarak imha edilecek, Alçıtepe yolu savunmasız kalacaktır. Madem 19. Alay cepheye gelemiyordu, cephe ona taşınırdı. Tümen Komutanı Albay Halil Sami Bey, saat 12:00'de, 26. Alay] bölgesinde cephenin yarılmasını önlemek için bu alayın ve cephenin merkez bölümündeki kıtaların geri çekilmesini emretmişti.
Aslında 26. Alay Komutanı, daha önce alaydan bir kısım kuvveti ayırmış, Alay'ın 3. Tabur komutanı Binbaşı Mahmut Sabri komutasında ihtiyatta tutuyordu. Bu birlik o karmaşada nasılsa unutulmuştu. Binbaşı Mahmut Sabri, ilerideki hatların çözülerek yüz geri etmeleri üzerine bu 820 kişilik birliği alarma geçirdi. Birliklerini yararak, kendisi de öne fırlayıp asıl mevziler üzerine atıldı. Rastladığı birlikleri de çevirip emrine alan ihtiyat grubu gittikçe büyüdü. Tam zamanında başlayan ileri hareket uzakta bulunan diğer birlikleri de canlandırmakta gecikmedi. Çekilen kuvvetler durdular ve tekrar geriye döndüler. Siperlere girmekle kalmadılar süngü hücumlarına da giriştiler. Tekrarlanan bu süngü hücumlarıyla bu kez Fransız hatlarında çözülmeler başladı. Fransız birlikleri ve iri satırlar kullanarak giriştikleri vahşi boğuşmalarla ün kazanmış Senegal birlikleri paniğe uğradılar ve dağılmaya başladılar.
Cephenin sol kesimindeki bu durumu öğrenen 9. Tümen Komutanı, derhal çekilme emrinin geri alındığı, bulunulan siperlerde savunmaya devam edileceği emri vermiştir.
Öğleden sonra saat 15:00'den itibaren İngiliz ve Fransız birlikleri taarruz çıkış hatlarına çekilmeye başlamışlardır. Bu zaman içinde cepheye ulaşmış olan 19. Alay, iki taburuyla Fransız kesiminde kısa bir taarruza girişmiştir.
Birinci Kirte Muharebesinin ölü ve yaralı olarak kayıpları Osmanlı tarafında 2.378[kaynak belirtilmeli], Britanya tarafında 2.000 ve Fransız tarafında 1.000'dir.[kaynak belirtilmeli]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1915 Çanakkale Savaşı - İbrahim Artuç
- Büyük Harbin Tarihi Çanakkale Gelibolu Askeri Harekâtı - General C.F.Aspinall - Oglander (General Ian Hamilton'un karargâh subaylarından)
- Türk Kurmay Subaylarının Gözüyle Çanakkale Savaşı - Burhan Sayılır
- Çanakkale Savaşı Üzerine Bir İnceleme - Emekli Korgeneral, eski içişleri bakanı Selahattin Çetiner
- Alçıtepe'den Anafartalar'a Çanakkale Kara Muharebeleri - Tuncay Yılmazer
- Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi - 5. Cilt, Çanakkale Cephesi. - Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Harp Tarihi Yayınları