Operacija Reinhard
- Za drugu operaciju istog naziva vidi Operacija Reinhard (1944)
Operacija Rajnhard (nem. Aktion Reinhard; Einsatz Reinhard) je bilo kodno ime nacističkog plana za istrebljenje poljskih Jevreja u Generalnom gubernatorstvu. Ovaj plan je označio najsmrtonosniju fazu Holokausta, jer je tokom ove operacije ubijeno više od 2 miliona ljudi, uglavnom Jevreja, u nacističkim logorima smrti Belzec, Majdanek, Sobibor, Treblinka i Helmno.[1]
Koncentracioni logori uspostavljeni su u Njemačkoj još 1933. godine, međutim, korišćeni su uglavnom za prisilni rad, zatvaranje i prevaspitavanje. Logori u početku nisu korišćeni za masovno ubijanje, ali su vremenom uslovi u njima postajali sve brutalniji. Prvi logori u kojima su počela masovna ubistva bili su Aušvic, Koncentracioni logor Bergen-Belzen i Koncentracioni logor Mauthauzen-Gusen.
Sledeća faza u provođenju Konačnog rešenja jevrejskog pitanja, bila je izgradnja logora koji će biti korišćeni samo za ubijanje ljudi, brzo i efikasno. U tu svrhu su izgrađeni logori Belzec, Sobibor, Helmno i Treblinka. Dakle, jedino po čemu se ovi logori razlikuju od logora smrti Majdanek i Aušvic, je to što su ovi prvi izgrađeni isključivo za ubijanje, dok su ovi drugi u početku korišćeni za prisilni rad i zatvaranje prije nego što su postali logori smrti.
Organizacioni aparat koji je korišćen u izgradnji i funkcionisanju logora smrti je razvijen ranije, tokom akcije T4, kada je ubijeno oko 70.000 hendikepiranih muškaraca, žena i djece u Njemačkoj. Glavni ljudi, koji su proveli akciju T4, imali su ključnu ulogu i u organizaciji Operacije Rajnhard.
U oktobru 1941. godine, SS komandant Odilo Globočniik, dobio je usmenu naredbu od Hajnriha Himlera da odmah započne sa izgradnjom prvog logora smrti Belzec u Generalnom gubernatorstvu, na okupiranoj teritoriji Poljske. Sledeće godine izgrađeni su i logori smrti Sobibor, Treblinka i Helmno.
Svi logori smrti imali su sličnu strukturu. Postojali su prostori za prijem žrtava, rampe, sobe za skidanje odjeće, odakle su žrtve ulazile u uski hodnik koji je vodio do gasnih komora i prostorija za kremiranje. Za razliku od logora Dahau i Aušvic, nije postojala eletkrična ograda jer je broj zatvorenika koji su se duže zadržavali bio relativno mali, odnosno postojao je jedan broj robova koji su primoravani da uklanjaju tijela i pomažu kada dođe novi transport. Međutim i ovi robovi su povremeno ubijani, i zamjenjivani drugim, kako bi bili uklonjeni svi potencijalni svjedoci masovnih ubistava.
Kako bi proces ubijanja bio što brži i lakši, za vrijeme akcije T4, žrtve su uvjeravane da se radi o standardnom medicinskom pregledu, tako da nisu ni sumnjali da će biti ubijeni. Žrtvama je često govoreno da idu na posebni tretman (nem. Sonderbehandlung).
Na sličan način su i SS oficiri koristili razne taktike kako bi doveli žrtve do mjesta za ubijanje, a da pritom ne izazovu nepoželjnu paniku. Često su bili prisutni ljudi u bijelim mantilima, i znakovi na kojima je pisalo da se radi o centrima za dezinfekciju. Kada žrtve uđu u prostoriju za uklanjanje odjeće, stražari bi od njih tražili da dobrovoljno skinu odjeću i da odlože sve vrijednosti koje imaju kod sebe, uz obrazloženje da će im posle tretmana biti vraćene. Zatim su žrtve prisiljavane da uđu u gasne komore. Vrata komora bi se potom zatvarala, i u prostorije je puštan gas (najčešće ugljen-monoksid). Nakon 30 minuta vrata su se otvarala, a specijalni timovi ili zatvorenici su ulazili i odvozili tijela u masovne grobnice.
U ranoj fazi operacije tijela ubijenih su sahranjivana u masovnim grobnicama, međutim kasnije su te grobnice otkopavane i tijela spaljivana kako bi se uklonili svi tragovi. Međutim, u telegramu koji je Herman Hefle, zamjenik Odila Globočnika poslao Adolfu Ajhmanu u Berlin, jasno se vidi da je 1.274.166 ljudi otpremljeno u logore smrti do kraja 1942. godine.
| Logor | Broj dovezenih žrtava (poslednjih 14 dana 1942) | Broj dovezenih žrtava (ukupno 1942) |
|---|---|---|
| Majdanek (Lublin) | 12.761 | 24.733 |
| Belzec | 0 | 434.508 |
| Sobibor | 515 | 101.370 |
| Treblinka | 10.335 | 713.555 |
| Ukupno | 23.611 | 1.274.166 |
- Podaci iz Hefleovog telegrama (vidi sliku)
- ↑ „Aktion Reinhard” (PDF). Yad Vashem.