Nekropola Grčko groblje u Šćepan Polju
| Nekropola Grčko groblje u Šćepan Polju | |
|---|---|
 Svjetska baština – UNESCO | |
 | |
Plužine,  Crna Gora | |
| Registriran: | 2016 |
| Vrsta: | Kulturno dobro |
| Mjerilo: | iii, vi |
| Ugroženost: | no |
| Referenca: | UNESCO |
Nekropola Grčko groblje u Šćepan Polju (ili nekropola u Zagrađu) nalazi se u opštini Plužine, Crna Gora. Nekropola je na listi 28 srednjovjekovnih nekropola stećaka koje su 2016. godine proglašene Svjetskom baštinom UNESCO-a. Na listi je 20 (od 22 nominovane) nekropole u Bosni i Hercegovini, po 3 u Srbiji i Crnoj Gori, a 2 u Hrvatskoj.[1][2]
U obrazloženju se navodi:
- Stećci su srednjovjekovni nadgrobni spomenici, nastali od XII-XVI vijeka na teritoriji jugoistočne Evrope na kojoj su danas Bosna i Hercegovina, zapadna Srbija, zapadna Crna Gora i srednja i južna Hrvatska.[3] Značajni su po svojoj interkonfesionalnosti, i korišteni su kod ukopa pripadnika sve tri srednjovjekovne hrišćanske zajednice (Pravoslavna crkva, Katolička crkva i Crkva bosanska).[4]
U mnogim krajevima nekropole stećaka se pripisuju "grčkom" stanovništvu. Mještani ne pamte ko se tu sahranjivao. Zaboravljena tradicija dovela je do toga da se ovi spomenici poimaju kao obilježja nekih drugačijih i tuđih pokojnika. Prema narodnom predanju, navodno su ti "Grci" poslije niza gladnih godina i teških zima napustili svoja ognjišta, a iza njih su ostala "grčka" groblja. Naučno objašnjenje naziva je da nije riječ o groblju Grka nego ljudi s ovih prostora. Stećci su kasnije generacije podsjećali na nešto "daleko i staro", za šta im je sinonim bila Stara Grčka, te je tako nastalo "grčko groblje".[5]
Nekropola se nalazi na području poznatom kao Piva (ili Pivska visoravan), u sjeverozapadnom dijelu Crne Gore, omeđenom rijekama Tarom i Pivom u obliku klina, gdje nastaje rijeka Drina. Tu se nalazi nekoliko kulturno historijskih spomenika:[6].
- Stari grad Soko pripadao je srednjovjekovnoj plemićkoj porodici Kosača (1392—1435).
- Podgrađe tvrđave, današnje naselje Šćepan Polje, mjesto koje se pod toponimom Međurječje prvi put pominje još u izvještajima vizantijskih hroničara iz X vijeka. Konstantin Porfirogenet ga navodi u poglavlju o naseljima u srpskoj državi. Pod imenom Stipan polje, prvi put se spominje 1419. godine u dubrovačkim izvorima, a zatim 1428, 1447. i 1452. godine kao naselje u bosanskom kraljevstvu, u dijelu kojim je vladala feudalna porodica Kosače.
- Ostaci srednjovjekovne crkve svetog Stefana (Šćepanica) u Šćepan polju. Crkvu sa grobnicom podigao je Sandalj Hranić Kosača, i u njoj je sahranjen pod stećkom.
- Manastir Zagrađe se nalazi na otprilike pola puta između grada Sokola i Šćepan Polja. Podigao ga je herceg Stjepan Vukčić Kosača u prvoj polovini XV vijeka.[7]
- Nekropola Grčko groblje u Zagrađu
Prva istraživanja i dokumentovanje stećaka u Pivi obavljena su u periodu od 1912. do 1940. godine i u periodu od 1966. do 1967. godine. Nekropola nije obrađena konzervatorsko-restauratorskim postupcima.
Nekropola je smještena u listopadnoj šumi, na lokalitetu Zagrađe, ispod Soko-grada, na kojem nema tragova iz ranijih istorijskih perioda. U njoj je 16 stećaka, od kojih tri sljemenjaka (dva na četiri i jedan na dvije vode), dva sanduka (od kojih jedan s natpisom) i 11 ploča, od kojih je jedna amorfna, tj. nepravilnog, a ostale pravougaonog oblika. Rađeni su od lokalnog kamena, finije su obrade, ali su većinom neukrašeni.[8]
Nekropolom dominira prvi do ulaza, stećak u obliku monumentalnog sanduka, u literaturi poznat kao stećak Petka Krstjanina.[9] Sadrži epigrafski natpis izveden u pravilnim redovima, ustavnim slovima ujednačene visine. U natpisu sa jedne strane se kaže:
- Bože, ја Petko krstjanin, beleg postavio za života, očekujući smrt u Sokolu, uz svog milog gospodina vojvodu Stjepana,
Na drugoj strani stećka Petko se obraća Bogu
- da primi njegovu dušu i moli braću i družinu da mu prolazeći ne gaze grob.
Tekst se završava poznatom epigrafskom frazom upozorenja na prolaznost života -
- jer sam ja bio kao i vi, a vi ćete biti kao i ja smrtni.[9]
Stećak je podignut između 1435. i 1448. što se bazira na činjenici da je Petko u tom vremenu živio u gradu Sokolu, zadužbini Kosača. Nekropola je u lošem stanju. Stećci su obrasli u niže i više rastinje, prekriveni su mahovinom, zemljom, lišćem, granama i travom.[10]
Tokom 20. i početkom ovog vijeka najveća promjena je izgradnja kolskog puta uz nekropolu, a nešto dalje postavljen je metalni dalekovodni stup.
- ↑ „Stećci srednjovjekovni nadgrobni spomenici - 1504”. UNESCO: Svjetska baština - whc.unesco.org. Pristupljeno 9. 2. 2021.(en)
- ↑ „Državna komisija”. Arhivirano iz originala na datum 2020-01-17. Pristupljeno 2022-03-23.
- ↑ „Šefik Bešlagić: STEĆCI – KULTURA I UMJETNOST”. Veselin Masleša. 1971. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Stećci Medieval Tombstone Graveyards”. UNESCO, WORLD HERITAGE LIST. Pristupljeno 13. 9. 2018.
- ↑ Stećci - Jedini zaštićeni crnogorski kamen - www.caffemontenegro.me, 15.3.2022
- ↑ „Stećci srednjovjekovni nadgrobni spomenici, svjetska baština u Crnoj Gori”. UNESCO: Svjetska baština - whc.unesco.org. Pristupljeno 9. 2. 2022.(en)
- ↑ HRAM SVETOG JOVANA KRSTITELJA PRETEČE NA ZAGRAĐU - Park prirode Piva, www.parkpiva.com
- ↑ „PREDRAG MALBAŠA I TIJANA SAMARDŽIĆ: STEĆCI U CRNOJ GORI”. MONTENEGRINA - DIGITALNA BIBLIOTEKA CRNOGORSKE KULTURE. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ↑ 9,0 9,1 - MINISTRY OF CULTURE - Mr. Prof Branislav Micunovic, Minister: Stećci medieval tombstones - Menadžment plan- www.stecciwh.org, 15.3.2022(en)
- ↑ Grčko groblje, Šćepan Polje Plužine - www.portalanalitika.me
