Filip Filipović
Za ostale osobe s istim imenom, v. Filip Filipović (razvrstavanje).| FILIP FILIPOVIĆ | |
|---|---|
 Filip Filipović | |
| Datum rođenja | 21. jun 1878. |
| Mesto rođenja | Čačak Kneževina Srbija |
| Datum smrti | april 1938. (60 god.) |
| Mesto smrti | Moskva, Ruska SFSR Sovjetski Savez |
| Profesija | profesor matematike |
| Član KPJ od | 1919. |
| Član KPSS od | 1902. |
Filip Filipović (Čačak, 1878 - Moskva, 1938) bio je srpski matematičar, komunist i revolucionar, član Srpske socijaldemokratske partije u Kraljevini Srbiji, a potom jedan od osnivača KP Jugoslavije i njen prvi sekretar.
Izabran je za gradonačelnika Beograda na prvim posleratnim izborima u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, ali je posle nedelju dana nasilno uklonjen, a ubrzo potom i zatvoren zbog revolucionarne delatnosti.
Iz Kraljevine Jugoslavije emigrira u SSSR. U vreme staljinističkih čistki streljan je zajedno sa mnogim drugim vodećim jugoslovenskim komunistima.
Rođen je 21. juna 1878. godine u Čačku, gde je završio osnovnu školu i sedam razreda gimnazije. Još kao gimnazijalac bio je pod utjecajem socijalističkih ideja Svetozara Markovića.[1] Značajan utjecaj na mladog Filipovića imali su spisi Vase Pelagića i političko djelovanje srpskog socijaliste Dimitrija Tucovića.[2] Čitao je marksističke i socijalističke pisce, zatim i novopokrenute »Radničke novine«.[2]
Maturirao je u Beogradu 1897. godine. Iste godine upisuje Tehnički fakultet (građevinsko-inžinjerijski odsek) Velike škole u Beogradu. Iste godine pristupio je socijalističkom pokretu, postavši članom Kluba socijalista velikoškolaca i Radničkog društva u Beogradu, koje je osnovano sa zadatkom »umnog i moralnog obrazovanja svojih članova« predavanjima, otvaranjem knjižnica i čitaonica, stvaranjem raznih kulturnih društava.[2] Tu je stekao socijalističko obrazovanje i prva iskustva iz revolucionarne borbe.
Posle dve godine studija, Filip Filipović je morao napustiti Srbiju 1899. godine, kada je kralj Milan Obrenović, iskoristivši neuspeli radikalski atentat na njega kao povod, počeo gonjenje svih političkih protivnika i naprednih ljudi.[3]
Filip Filipović 1899. godine odlazi u Petrograd, tada prestonicu carske Rusije i upisuje matematiku, na tamošnjem Fizičko-matematičkom fakultetu. U to se vrijeme u Rusiji zbivaju značajne stvari. Revolucionarnu akciju poduzima tek osnovana Ruska socijaldemokratska radnička partija, posebno Lenjinovo lijevo krilo, koje izdaje ilegalni list »Pravda«. Filipović se povezuje s ruskim socijaldemokratima, učestvuje u radu marksističkih kružoka, lijevom tisku i radničkim demonstracijama.[1] Proučava Marxov »Kapital«, Engelsa, Kautskog, Plehanova i druge marksiste.[2]
Diplomirao je na Fizičko-matematskom fakultetu 1904. godine i zaposlio se Demidovskom ženskom učilištu, kao nastavnik matematike.[3]
Učestvovao je u Prvoj ruskoj revoluciji 1905-1907. godine,[3] koju su činili niz masovnih demonstracija, štrajkova, pobuna i političkih previranja protiv apsolutističkog režima cara Nikolaja II. U toku revolucije 1905. godine je postao član Ruske socijaldemokratske radničke partije (boljševika).[2] U rujnu 1905. bio je uhapšen, poslije provale Petrogradske partijske ćelije, ali je nakon mjesec dana pušten, poslije »Manifesta« cara Nikole II koji je pokušao obuzdati revolucionarno vrijenje.[2]
Posle izlaska iz tamnice radio sam kao agitator. Osim toga, i dalje sam radio po liniji tehničkog aparata — skupljao financijska sredstva za partiju, čuvao ilegalnu literaturu, tražio stanove za partijski rad...[2]
– Filip Filipović
Iz Rusije redovno šalje korespondencije u Beogradske »Radničke novine«, pa tako 15. siječnja 1907. godine, u jednom od svojih prvih članaka »O inkvizitorskim mučenjima revolucionara« piše:
Rusija je prevazišla danas sve zemlje u najgorem mučenju političkih krivaca i svih onih koji se bore protiv apsolutizma.[2]
Stalno se dopisivao i s Dimitrijem Tucovićem, a surađivao je i u Tucovićevoj »Borbi od 1910. godine, kada je pokrenuta.[3]
1912. godine na poziv Dimitrija Tucovića vratio se u Kraljevinu Srbiju i ponovo je aktivan u socijalističkom pokretu. Postao je član Glavne partijske uprave Srpske socijaldemokratske partije i sekretar Radničke komore. Uskoro, po službenoj dužnosti, kao sekretar beogradske Radničke komore, posjećuje Petrograd, gdje usput piše članke za »Pravdu« i »Luč«.[2]
U Kraljevini Srbiji razvija vrlo intenzivnu agitatorsku i publicističku djelatnost u vreme balkanskih ratova.[3] 1913. godine predsjedava u Beogradu velikom radničkom zboru protiv nezaposlenosti i rata, na kojem je usvojena sledeća rezolucija:
»Radnički zbor, sazvan da pretresa pitanje o izvanrednoj i užasnoj besposlici koja je nastala usled minulih ratova i koja u neverovatnim razmerima zatire radničke mase, morao je sa te teme preći na objavljenu novu mobilizaciju i na rat koji je nastao s Arbanasima. Pa ispunjen mržnjom prema ratovima i ogorčenjem prema politici koja ih uslovljava, gromoglasno izjavljuje:
1) Osuđuje politiku koja, umesto ujedinjenja koje uslovljava mir, vodi deljenju Balkana, a sa tim i stalnim trenjima i istrebljivačkim ratovima, i
2) protestuje protiv osvajačkih težnji buržoazije, koja jureći za morem, vodi zemlju u jednu krvavu avanturu vezanu s nedoglednim nesrećama.
Radnička klasa izjavljuje svoju odlučnu opoziciju politici koja izvodi srpski narod na klanicu za sebične interese monarhizma, militarističke klike, karijerističke birokratije i samožive i grabljive buržoazije.«[2]
– Rezolucija radničkog zbora kojim je predsedavao Filip Filipović
Za vreme Prvog svetskog rata Filip Filipović, zajedno s nemobiliziranim dijelom partijskog rukovodstva prelazi u Jagodinu, pa u Kruševac, gde je uhapšen od austrijske vojske.[2] Nakratko je pušten, te neko vrijeme živi u Beogradu, ali je ponovo prebačen u logor.[2] Zalaganjem austrijskih socijaldemokrata je interniran u Beč. Tu uspostavlja vezu s lijevim radikalima iz Austrijske socijaldemokratske stranke. Surađuje u socijalističkim listovima, posebno sarajevskom »Glasu slobode«.[2]
Nakon pobjede oktobarske revolucije u Rusiji 1917. godine, Filip Filipović aktivno radi na širenju svetske revolucije.[3] Sudjeluje 1918. na osnivačkoj konferenciji KP Austrije. Protjeran iz Austrije potkraj 1918, u Budimpešti se povezuje s ruskom komunističkom grupom.[1] Iz Budimpešte se krajem rata vraća u Zagreb.
Početkom 1919. se vraća u zemlju i započinje pohod po Jugoslaviji u cilju populariziranja oktobarske revolucije:
U Zagrebu, Sarajevu, (Slavonskom) Brodu, Beogradu, istupao sam javno sa referatima za zaštitu sovjetske revolucije, zatim o Trećoj internacionali, za ujedinjenje svih socijaldemokratskih partija Jugoslavije na platformi Treće intemacionale. Ruska revolucija pokazala je put kako se može uspostaviti socijalistički poredak.[2]
– Filip Filipović
.JPG)
Već u siječnju 1919. Filipović je u Beogradu organizirao ilegalnu partijsku mrežu koja je brojila oko 200 članova.[4] Ilegalne organizacije su se širile po čitavoj Srbiji.[4] Filipović je izveštavao Moskvu o napredovanju mladog komunističkog pokreta, i tražio pomoć u literaturi od Jugoslavenske komunističke grupe pri RKP (b):
Među radnicima Jugoslavije velika je zainteresiranost za komunizam (boljševizam), naročito u Srbiji i Bosni. Socijal-demokratizam kod nas nije jak, njega ćemo vrlo lako uništiti. Ali nam je potrebna zbog toga hitno literatura.[4]
– Filip Filipović
Zajedno s povratnicima iz oktobarske revolucije radi na ujedinjenju komunističkih grupa u jedinstvenu organizaciju.[3] Na Kongresu ujedinjenja aprila 1919. godine u Beogradu, predratna Srpska socijaldemokratska partija kolektivno je pristupila novoosnovanoj Socijalističkoj radničkoj partiji Jugoslavije (komunista), a Filip Filipović je izabran za sekretara Centralnog partijskog odbora.[1] Istovremeno, Filip Filipović putuje i u Budimpeštu, na dogovore s Belom Kunom, vođom mađarske revolucije.[2] On je putovao i po Austriji i Nemačkoj, razgovarajući sa vođama socijalističkog i komunističkog pokreta.[5]
Zbog svega toga našao se među prvima pod udarom policije. Uhapšen je leta 1919. godine u tzv. aferi Diamantstein kojom je policija pokušala likvidirati komunistički pokret u zemlji optuživši Partiju za pripremu »boljševičkog prevrata«.[3] Pod pritiskom masa, odnosno javnosti, kao i energičnog držanja optuženih, »izdajnički proces« je završio u korist optuženih.[3]
Na početku 1920-ih susreće se s Krležom i zajedno su na organizacionom partijskom radu u Hrvatskom primorju.[1] Uoči Drugog vukovarskog kongresa SRPJ(K) vodi odlučnu borbu s reformistima (centrumašima) što je našlo odraza i u Programu KPJ na kojem je on najviše radio. Tim je programom odbijeno shvaćanje reformista da radnička klasa može bez revolucije, parlamentarnim putem doći na vlast.[3] Juna 1920. godine na Vukovarskom kongresu, zajedno sa Simom Markovićem izabran je za sekretara Izvršnog odbora Centralnog partijskog veća KPJ.
Filipović je svojim radom bio jako povezan s Beogradom. Gotovo da nije bilo ni jedne partijske ili sindikalne organizacije gdje nije držao sastanak, predavanje, referat. Taj rad je započeo još prije prvog svjetskog rata kao sekretar Radničke komore i do kraja ga razvio kao sekretar Partije. Doživio je da mu Beograd oda priznanje za taj neumorni rad — na prvim općinskim izborima izabran je za prvog komunističkog predsjednika opštine glavnoga grada Jugoslavije. Bio je to ogromni poraz režima s kojim on nije želio da se pomiri. Umjesto da prizna i prihvati volju beogradskih birača, režimska policija je na silu izbacila opštinske odbornike i spriječila ih da preuzmu legalno osvojenu vlast u Beogradu.[2]
U avgustu 1920. godine, Filip Filipović je na prvim izborima Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca izabran na komunističkoj listi za gradonačelnika Beograda. Uprkos pobedi na izborima, Filipu Filipoviću nije dozvoljeno da stupi na dužnost gradonačelnika Beograda.[6] Policija je već 27. VIII. 1920. rasturila novoizabranu gradsku upravu na čelu sa Filipom Filipovićem.[3] Kako se to dogodilo opisao je jedan od učesnika toga događaja, Vladimir Mirić:
Dotadašnji vršilac dužnosti predsjednika opštine, Danilo Živaljević, pozvao nas je da, 26. avgusta, u osam časova, dođemo kako bismo službeno izvršili primopredaju. Kada smo sutradan počeli pojedinačno da dolazimo u Opštinu, primetili smo da je policija zaposela prostorije Opštine, da nikome ne dozvoljava da priđe, osim nama koji smo imali legitimaciju opštinske uprave. Tako sam i ja propušten da uđem u zgradu. Tamo sam naišao na upravnika grada Beograda Manojla Lazarevića. Unutra je već bio i novoizabrani predsednik Filip Filipović i potpredsednik Mika Todorović. Todorović je tada upitao, pokazujući na Lazarevića: Filipe, ko je ovaj gospodin što sedi na predsedničkoj stolici; beogradski birači nisu njega izabrali za predsednika? Zašto ti ne zauzmeš predsedničko mesto? Živko Jovanović je tada počeo da pominje neke zakonske paragrafe i da dokazuje Manojlu Lazareviću kako je to kršenje zakona. Na to mu je Lazarević kratko odgovorio: ’Ja sam ovde samo izvršni organ kome je naređeno da ovako postupi. Vi potpišite rešenje i žalite se. Rok na žalbu je osam dana! U kancelarijama Opštine nije bilo ni jednog službenika; njihova mesta bili su zauzeli toga dana policajci. Upravnik grada saopštio nam je da samo kolektivno, svi odjednom, možemo ići, dok nam pojedinačni izlazak nisu dopuštali; telefone nam takođe nisu dali na upotrebu. [...] Posle dužeg savetovanja složili smo se da bi svaki naš fizički otpor unutra bio besmislica. Razlog za naše suspendovanje bio je tobože u tome što nismo položili zakonsku zakletvu, što je drug Pavle Pavlović prilikom polaganja zakletve dao izjavu: da nas verska zakletva neće vezivati i prinuđivati na dobar rad, već Obaveza koju smo dali našim biračima.[2]
– Jedan od učesnika događaja, Vladimir Mirić
27. augusta 1920. godine održana je vanredna sednica Izvršnog odbora KPJ, na kojoj je dogovoreno da treba učiniti bar ono što zakonski preostaje, to jest uložiti žalbu. No, Filipović nije vraćen na mesto gradonačelnika. Rukovodstvo KPJ je tada još uvek verovalo da će parlamentarnim putem istjerati pravdu. Istina, Filipović je kao iskusni revolucionar predviđao da bi Partija mogla doći u oštre sukobe s režimom, i predlagao da se formira ilegalno vodstvo, ali krupni politički uspjesi (štrajk solidarnosti, pobjeda na općinskim izborima, sve veća popularnost Partije i dr.) su potisnuli ta razmišljanja u drugi plan.[2]
Novembra 1920. godine Filip Filipović je izabran za narodnog poslanika u Ustavotvornoj skupštini.[1] Tada je Komunistička partija Jugoslavije dobila 59 od 419 poslaničkih mesta, čime je postala treća po snazi u novoj državi. Narednog meseca Jugoslovenska vlada je dekretom (tzv. Obznana) zabranila KPJ. Filip Filipović je na čelu Komunističkog kluba u Ustavotvornoj skupštini bezuspešno pokušao da obori tu odluku, nakon čega je 11. juna odlučio da bojkotuje rad skupštine. Filipović je tada izjavio da komunisti izlaze iz Skupštine ali idu u mase radnog naroda da ga obaveste o nedelima vlade i pripreme za trenutak kada će KPJ "uspeti da obori sadašnji brutalni, nasilnički i krvavi režim".[7]
Početkom 1920-ih godina uređivao je Radničke novine, nekada organ Srpske socijaldemokratske partije, a potom KPJ.[8]
11. juna 1921. godine Filip Filipović, narodni poslanik u Ustavotvornoj skupštini, u ime Kluba komunstičkih poslanika, podnio je opširnu izjavu kojom zahteva:
1) da se Obznana, kojom je Komunističkoj partiji Jugoslavije nezakonito oduzeto pravo slobodnog djelovanja, kroz njene organizacije, štampu i zborove, odmah povuče;
2) da se sve sindikalne radničke organizacije odmah otvore bez ikakvih ograničenja;
3) da se otvore svi radnički domovi i predaju u ruke onima od kojih su oduzeti;
4) da se odmah otvore socijalističke štamparije i knjižara »Tucović« i predaju Komunističkoj partiji na daljnje rukovođenje;
5) da se odmah puste na slobodu uhapšeni drugovi i da se svima na osnovi Obznane nezakonito protjeranim članovima radničkih sindikata i Komunističke partije Jugoslavije omogući povratak kućama;
6) da se nadoknadi šteta radničkim organizacijama, domovima i drugim partijskim i sindikalnim poduzećima počinjena Obznanom.
28. juna 1921. komunistički atentator Spasoje Stejić je pokušao atentat na regenta Aleksandra, nakon čega je uhapšeno celo komunističko vođstvo, uključujući Filipa Filipovića. Tada su pohapšeni poslanici KPJ u parlamentu.[9] Suđeno mu je zajedno sa 59 narodnih poslanika KPJ u tzv. Vidovdanskom procesu.[3] 23. februara 1922. godine je osuđen zbog "revolucionarne delatnosti" na dve godine zatvora, koje je služio u Požarevcu. Pušten je ranije, septembra 1923.[10]
Kada su komunistički poslanici pušteni sa robije iz Požarevca, septembra 1923. godine, radnici su se — da bi ih dočekali — sakupili na Savskom pristaništu {u Beogradu) jer su poslanici dolazili brodom. U dočeku su učestvovali i skojevci. Nas četrdeset-pedeset studenata zakupili smo mali brodić, okitili ga crvenim zastavama i trskama, i, pevajući revolucionarne pesme, otplovili u Pančevo, u susret brodu na kome su bili poslanici. Kad smo ga sreli pred pančevačkim pristaništem, oplovili smo oko njega i pesmom i poklonima pozdravili drugove Filipovića, Ćopića, Miljuša i dr. Zatim smo stali iza broda, ali ga nismo mogli stići pošto je bio brži od našeg tako da je pre nas stigao u Beograd.[2]
– prema sjećanju Dobrivoja Alimpića
Po izlasku iz zatvora Filip Filipović je odmah nastavio sa političkom aktivnošću.
Na Trećoj konferenciji KPJ u januaru 1924. određen je za delegata za predstojeći Peti kongres Komunističke internacionale.[3] Početkom 1924. postaje sekretar Centralnoga izvršnog odbora KPJ.[1] U martu 1924. godine je postao predsednik Nezavisne radničke partije Jugoslavije, koja je kratko vreme služila kao legalni okvir za delovanje zabranjene KPJ.[10] Bio je urednik partijskih listova i predsednik Centralnog odbora Crvene pomoći.
U junu 1924. godine odlazi iz zemlje kako bi prisustvovao V. kongresu Komunističke internacionale u Moskvi, gdje je izabran u Izvršni komitet KI, najviši organ svetskog komunističkog pokreta.[1] Nikada se više nije vratio u Jugoslaviju. Narednih godina je radio u aparatu Kominterne, najviše u SSSR-u, Austriji i Njemačkoj.[10] Radio je kao predstavnik KPJ u Balkanskoj komunističkoj federaciji. Učestvovao je u radu nekoliko kongresa Komunističke internacionale.
Na Trećem kongresu KPJ u Beču svibnja 1926. je ponovno izabran za člana CK KPJ. Nekoliko dana potom na sjednici Politbiroa CK KPJ određen je za odgovornog urednika partijskog lista »Klasna borba«.[3]
U travnju 1928. godine Filip Filipović sudjeluje na savjetovanju rukovodećeg aktiva KPJ u Moskvi na kojem su potvrđeni antifrakcijski zaključci Osme zagrebačke konferencije.[3] Nakon savetovanja, IK Kominterne je postavio privremeno rukovodstvo, Biro Centralnog komiteta KPJ, iz kojeg su eliminirani "elementi frakcionaštva". U novom rukovodstvu je kao predstavnik Kominterne, najuticajnija ličnost bio Filip Filipović.[7] U Jugoslaviju su poslati partijski instruktori da pomognu provođenje Otvorenog pisma Kominterne članovima KPJ.[11] Filip Filipović dolazi u Zagreb. Boravi oko tri mjeseca i rukovodi akcijom provođenja »Otvorenog pisma« u partijskim organizacijama.[2]
Nakon toga nastavlja da vodi partiju u emigraciji, pod pseudonimom Boško Bošković. U narednom periodu predstavlja KPJ na Savjetovanju s delegacijom talijanskih komunista koje je predstavljao Luigi Longo.[3]
U novembru 1928. godine učestvovao je u radu Četvrtog kongresa KPJ u Drezdenu. Nakon uvođenja diktature u Jugoslaviji 6. januara 1929. godine, počinje serija oružanih okršaja između članova KPJ i policije.[12] Komunisti su uzalud pokušavali da pokrenu mase na "oružani ustanak" putem izolovanih uličnih borbi.[12] Ovo je izazvalo brutalne odmazde policije, tokom kojih su ubijeni mnogi rukovodioci, uključujući i Đuru Đakovića.[13] Krajem 1929. godine lideri KPJ su bili meta žestokih kritika iz Moskve, zbog tendencije razvoja podzemne jugoslovenske partije ka pučizmu, na štetu fabričkog organizovanja.[12] Kominterna je tražila novo rukovodstvo da zaustavi sukobe i obnovi partijsku organizaciju.[13]
U međuvremenu, 1. aprila 1930. godine Filip Filipović učestvuje kao jugoslovenski predstavnik na Prvom evropskom seljačkom kongresu u Berlinu.[3]
1930. godine Kominterna je smenila Jovana Mališića, postavivši Filipa Filipovića za predsednika Centralne rukovodeće instance.[11] Na prvom sastanku Politbiroa 26-27 jula 1930, Filipović je izneo "otrežnjujući izveštaj". Partijski aparat je bio toliko stradao da više nisu postojali kanali komunikacije sa regionalnim rukovodstvima.[9] Novi fokus je stavljen na organizaciju ilegalnih sindikata, dok su oni koji zahtevaju oružani ustanak proglašeni teroristima u partijskoj štampi.[14]
Filipović je jačao svoje pozicije u aparatu Kominterne. 25. ožujka 1931. godine na XI. plenumu Izvršnog komiteta Komunističke internadionale izabran je za kandidata za člana Predsjedništva IKKI.[3] 1932. godine Filipović je smenjen sa dužnosti u KPJ, a Kominterna je na čelo privremenog rukovodstva KPJ postavila Čižinskog.[11]
Iste 1932. godine Filip Filipović prelazi u Međunarodni agrarni institut,[2] gde se "bacaju" oni koji se više neće vratiti na aktivan partijski posao.[10][15] U Agrarnom institutu se bavio teoretskim radom. U izdanju Instituta, Filipović je objavio nekoliko zapaženih dela po raznim agrarnim pitanjima.[15] U izdavačko-štamparskom preduzeću Kominterne je, između ostalih, radio sa Karlom Štajnerom, Radom Vujovićem, Grgurom Vujovićem i Vladom Ćopićem.[16]
Nije bio na operativnom partijskom radu u KPJ poslednjih godina života.[15] 1935. godine je bio jugoslovenski delegat na 7. kongresu Kominterne.[10] U svojim sjećanjima iz 1935. godine Rodoljub Čolaković je zapisao:
Poznavao isam njegovu nepokolebljivost u borbi, spremnost da za svoje uvjerenje ide u tamnicu i da se kao emigrant potuca po svijetu. Ali ono što je na mene ostavilo najsnažniji utisak, to su njegova ljudskost, skromnost i jedinstvenost... Bio je jedno vrame član Egzekutive, to je član Izvršnog komiteta Komunističke Internacionale, lično poznavao Lenjina i druge vođe boljševičke partije, ali sve to mu nije udarilo u glavu, nije se osjećao povrijeđenim što sada nije u rukovodstvu...[2]
Februara 1938. godine je uhapšen, a aprila iste godine osuđen i pogubljen, za vreme Staljinove "velike čistke".
Nepoznat je razlog hapšenja Filipa Filipovića, utoliko pre što on nikada nije bio trockista, niti opozicionar sa leva ni desna.[15] Nikada nije pripadao nijednoj frakciji u KPJ, te je važio kao jedan od najsavesnijih „linijaša“.[15] Pretpostavlja se da je izrazio negodovanje prilikom streljanja starih komunista, pa je denunciran od strane agenata GPU i nakon toga zatvoren.[15] Njegov nestanak je izazvao zaprepašćenje.[3]
Rehabilitovan je posthumno 3. oktobra 1957. godine odlukom Vojnog kolegijuma Vrhovnog suda SSSR-a.[10]
Pored mnoštva terijskih i drugih članak u partijskoj štampi napisao je i nekoliko knjiga, naročito iz oblasti istorije.
- Pedagogija matematike (zajedno sa V. Mračekom), Moskva, 1910.
- Pred novom ekspolozijom na Balkanu i mala antanta
- Razvitak društva u ogledalu materijalizma, napisao na robiji 1923.
- Balkan i međunarodni imperijalizam, Moskva, 1936.
Kuća Filipa Filipovića u Beogradu, ulica Takovska 37, zaštićena je zakonom i pripada nepokretnoj kulturnoj baštini na području grada Beograda.[17]
Godine 1980. reditelj Miloš Radivojević, snimio je film "Snovi, život, smrt Filipa Filipovića", a ulogu Filipa Filipovića je tumačio glumac Aleksandar Berček.
- Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora, Beograd, 1940.
- Mala enciklopedija Prosveta, Beograd 1959.
- Milan Vesović, Revolucionarna štampa u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, Beograd, 1979.
- Rodoljub Čolaković, Kazivanje o jednom pokoljenju, Udruženi izdavači, Sarajevo, 1985/86.
- Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki, Beograd, 1989.
- Geoffrey Swain, "Wreckage or Recovery: A Tale of Two Parties" in Matthew Worley (ed.), In Search of Revolution: International Communist Parties in the Third Period. Palgrave-Macmillan, 2004.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 FILIPOVIĆ, Filip (enciklopedija Krležijana)
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki (str. 38-44), Beograd, 1989.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 Staljinski obračun s jugoslavenskim partijskim vodstvom u SSSR-u
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Ivan Očak, Povratnici iz Sovjetske Rusije u borbi za stvaranje ilegalnih komunističkih organizacija uoči Prvog kongresa SRPJ(k)[mrtav link]
- ↑ Fedora Bikar, Uloga Ervina Szabóa u radničkom pokretu Mađara i nemađarskih naroda Ugarske od 1900. do 1918
- ↑ http://www.vreme.com/cms/view.php?id=1136670
- ↑ 7,0 7,1 https://www.znaci.org/00001/138_19.pdf
- ↑ Milan Vesović, Revolucionarna štampa u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (str. 41), Beograd, 1979.
- ↑ 9,0 9,1 http://books.google.rs/books?id=857cMqogQY4C&pg=PA129&lpg=PA129&dq=Wreckage+or+Recovery:+A+Tale+of+Two+Parties&source=bl&ots=yTGYMN5o-Z&sig=urPuLJpzibFZy-SIa5tWOLC2oDM&hl=en&sa=X&ei=LPbQU-mWMKGc0QWW6IHQDA&ved=0CC8Q6AEwAg#v=onepage&q=Wreckage%20or%20Recovery%3A%20A%20Tale%20of%20Two%20Parties&f=false
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 http://books.google.rs/books?id=UWALiF59JU4C&pg=PA116&dq=Sima+Markovi%C4%87&hl=en&sa=X&ei=xSrUU4LLLazE4gSkq4H4AQ&ved=0CG8Q6AEwDw#v=onepage&q=Sima%20Markovi%C4%87&f=false
- ↑ 11,0 11,1 11,2 https://www.znaci.org/00001/93_7.pdf
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Geoffrey Swain, "Wreckage or Recovery: A Tale of Two Parties," in Matthew Worley (ed.), In Search of Revolution: International Communist Parties in the Third Period. Palgrave-Macmillan, 2004; pg. 131.
- ↑ 13,0 13,1 Swain, "Wreckage or Recovery," pg. 132.
- ↑ Swain, "Wreckage or Recovery," pp. 133-134.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora
- ↑ Karlo Štajner - 7000 dana u Sibiru
- ↑ http://beogradskonasledje.rs/kd/zavod/stari_grad/kuca_filipa_filipovica.html
- Srpska socijaldemokratska partija
- Komunistička partija Jugoslavije
- Jugoslovenska politička emigracija u SSSR
- KPJ tokom Velike čistke
- FILIPOVIĆ, Filip (enciklopedija Krležijana)
- Staljinski obračun s jugoslavenskim partijskim vodstvom u SSSR-u
| Prethodnik: funkcija nije postojala |
Politički sekretar CK KPJ (1919 — 1921) |
Nasljednik: Sima Marković |
| prethodnik Kosta Jovanović |
predsednik Beogradske opštine 25.8.1920. |
sledbenik Đoka Kara-Jovanović |
| Prethodnik: Jovan Mališić |
Predsednik CK KPJ (1930 — 1932) |
Nasljednik: Milan Gorkić |
| 1839-1914 | Čarapić · Bogićević · Žujović · Delimirković · Stojković · Smiljanić · G.Jovanović · Terzibašić · Nikolić-Čokojić · Ivanović · Čumić · Lukić · Đurić · Popović · Stevanović · Karabiberović · Đorđević · Bogićević · Nikolajević · Pašić · Marinković · Tatić · Pantović · Stamenković · Glavinić · Vulović · Davidović · Nestorović |  |
|---|---|---|
| 1919-1941 | Marjanović · K.Jovanović · Filipović · Kara-Jovanović · Mitrović · Kumanudi · Savčić · Nešić · M.Petrović · Ilić · Đurčić · Tomić | |
| 1941-1944 | ||
| 1944-1990 | ||
| 1990-1997 | ||
| 1997-2013 | ||
| 2014 - ... | ||
- Rođeni 1878.
- Umrli 1938.
- Biografije, Čačak
- Srpski matematičari
- Srpska socijaldemokratska stranka
- Komunisti
- Jugoslavenski komunisti
- Srpski komunisti
- Ličnosti radničkog pokreta Jugoslavije
- Članovi Centralnog komiteta KPJ-SKJ
- Gradonačelnici Beograda
- Žrtve Velike čistke iz Jugoslavije
- Srpski novinari
- Afera Diamantstein