Beli Manastir
Beli Manastir | |
|---|---|
 | |
  Beli Manastir | |
| Koordinate: 45°46′N 18°37′E / 45.77°N 18.61°E | |
| Država |  Hrvatska |
| Županija | Osječko-baranjska |
| Uprava | |
| • Gradonačelnik | Davorin Bubalović (do 2009) Ivan Doboš (2009-2017) Tomislav Rob (od 2017) (HDZ, do 2009. - od 2017) |
| Stanovništvo | |
| • Ukupno | 10,068 (Grad 2011) - 8,049 (naselje 2011) |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET) |
| • Ljeti (DST) | UTC+2 (CEST) |
| Poštanski broj | 31300 |
| Pozivni broj | 031 |
| Registarska oznaka | BM |
Beli Manastir (narodski Monoštor, mađarski Pélmonostor [ˈpeːlmonoʃtor], ćir. Бели Манастир) jedini je grad [1] u hrvatskom dijelu Baranje, najveće i najznačajnije naselje te kulturno i privredno središte Baranje, ujedno sjedište jedinice lokalne samouprave Grad Beli Manastir [2], koja pripada Osječko-baranjskoj županiji.
Uz grad Beli Manastir, JLS Grad Beli Manastir obuhvata i tri prigradska naselja: Branjin Vrh, Šećerana, Šumarina.
Naselje Beli Manastir je smješteno na jugozapadnim padinama Banske kose, u mikroregiji Banske kose Istočnohrvatske ravnice, 30,5 km sjeverno od grada Osijeka (preko Bilja), 28,1 km južno od grada Mohača u Mađarskoj (15 km od graničnog prijelaza Duboševica - Udvar), na nadmorskoj visini od 101 m. Razvilo se na pleistocenskoj terasi rijeke Drave, na dodiru s Banskim brdom (Banskom kosom) i naplavnom ravni rijeke Karašice.
Naselje Beli Manastir ima površinu od 36,88 km², a Grad 62,84 km². Godine 2021. naselje je imalo 6.327 stanovnika (2011: 8.049 - 2001: 8.671), a Grad 7.973 (2011: 10.068 - 2001: 10.986).
Razvitak Belog Manastira u gradsko središte povezan je s potrebom stvaranja novog mikroregionalnog centra nakon što su Mohač, Šikloš i Pečuh 1920. godine pripali Mađarskoj.
Dijelovi naselja su: Beli Manastir-Planina, Haljevo, Palača i Sudaraš.
Naselje Beli Manastir nalazi se na raskrsnici državnih cesta D7 (granični prijelaz Duboševica prema Mađarskoj - Kneževo - Branjin Vrh - Beli Manastir - Kozarac - Čeminac - Švajcarnica - Osijek - Đakovo - granični prijelaz Slavonski Šamac prema BiH) i D517 (Beli Manastir /D7/ - Petlovac - Baranjsko Petrovo Selo - Valpovo /D34/).
Beli Manastir je i željeznička stanica na pruzi Osijek - Beli Manastir - Mađarboja (Magyarbóly) - Pečuh (Pécs).
Grad Beli Manastir podijeljen je na tri zone:[3]
- Prva zona obuhvaća Trg slobode, ulice Alojzija Stepinca, Kralja Tomislava, Imre Nagya, Ulicu Republike, Dr. Franje Tuđmana, Vojina Bakića, Svetog Martina, Kralja Zvonimira do križanja s Ulicom svetog Martina, Vladimira Nazora do križanja s Ulicom svetog Martina, Kralja Petra Krešimira IV. do križanja s Ulicom svetog Martina, Kralja Petra Svačića do križanja s Ulicom svetog Martina, Školsku ulicu do križanja s Ulicom kralja Petra Svačića, Josipa Jurja Strossmayera do križanja s Ulicom kralja Petra Svačića.
- Druga zona obuhvaća sve dijelove grada izvan I. zone i Šećeranu, a III. zona Branjin Vrh i Šumarinu.
| Pregled broja stanovnika po godinama [4][5] | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1857 | 1869 | 1880 | 1890 | 1900 | 1910 | 1921 | 1931 | 1948 | 1953 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 |
| 1393 | 1532 | 1475 | 1584 | 1612 | 2306 | 2892 | 3093 | 3191 | 3520 | 4804 | 7206 | 9118 | 10146 | 8671 | 8049 |
Grafikon kretanje broja stanovnika naselja Belog Manastira od 1857. do 2011.
Popis stanovništva 2001.
|
Popis stanovništva 2011.
|
Narodnosni sastav Grada Belog Manastira prema popisu iz 2001. godine:
|
Narodnosni sastav Belog Manastira prema popisu iz 2011. godine:
Stanovništvo Belog Manastira 2001. prema maternjem jeziku: hrvatski 79,38 % stanovnika, srpski (11,64 %), mađarski (5,73 %), romski (0,61 %), njemački (0,55 %), rumunjski (0,78 %), albanski (0,32 %), slovenski (0,07 %), slovački (0,07 %), srpskohrvatski (0,06 %), crnogorski (0,06 %), bošnjački (0,05 %), makedonski (0,05 %), poljski (0,03 %), rusinski (0,01 %), talijanski (0,01 %), ostali (0,05 %) i 0,51 % nepoznato
Stanovništvo Belog Manastira 2011. prema maternjem jeziku: hrvatski - 7.481 (74,30 %) stanovnika, srpski - 1.379 (13,70 %), mađarski - 551 (5,47 %), romski - 181 (1,80 %), srpskohrvatski - 123 (1,22 %), hrvatskosrpski - 108 (1,07 %), njemački - 41 (0,41 %), albanski - 40 (0,40 %), bosanski - 31 (0,31 %), slovenski - 29 (0,29 %), rumunjski - 25 (0,25 %), crnogorski - 9 (0,09 %), slovački - 7 (0,07 %), makedonski - 5 (0,05 %), ruski - 3 (0,03 %), rusinski - 2 (0,02 %), talijanski - 2 (0,02 %), češki - 1 (0,01 %), poljski - 1 (0,01 %), turski - 1 (0,01 %), ukrajinski - 1 (0,01 %), ostali - 11 (0,11 %) i nepoznato - 36 (0,36 %)
Stanovništvo Belog Manastira 2001. prema vjeroispovijesti: Katolici (61,98 %), srpska pravoslavna crkva (25,77 %), kalvinistička crkva (1,06 %), islam (0,76 %), ostale pravoslavne crkve (0,63 %),adventistička crkva (0,35 %), Jehovini svjedoci (0,29 %), evangelistička crkva (0,16 %), rumunjska pravoslavna crkva (0,08 %), grkokatolici (0,05 %), crnogorska pravoslavna crkva (0,05 %), makedonska pravoslavna crkva (0,05 %), ruska pravoslavna crkva (0,03 %), bugarska pravoslavna crkva (0,01 %), Kristova pentekostna crkva (0,01 %), ostale vjere (0,42 %), agnostici (5,11 %), nisu vjernici (2,93 %) i 0,26 % nepoznato.
Stanovništvo Belog Manastira 2011. prema vjeroispovijesti: katolici - 6.189 (61,47 %), pravoslavci - 2.768 (27,49 %), protestanti - 162 (1,61 %), ostali kršćani - 129 (1,28 %), muslimani - 101 (1 %), nisu vjernici i ateisti - 361 (3,59 %), agnostici - 40 (0,4 %), nepoznato - 26 (0,26 %), ne izjašnjavaju se - 56 (2,77 %), ostale religije i pokreti - 10 (0,1 %), istočne religije - 7 (0,07 %).
Prema popisu stanovništva iz 2011. godine 20 najčešćih prezimena u Belom Manastiru su:
- Horvat, Kovač, Petrović, Nikolić, Mihajlović, Stojanović, Kovačević, Bošnjak, Jovanović, Vuković, Đurđević, Janković, Sokač, Mrđa, Jeličić, Mišković, Novak, Popović, Todorović, Knežević
a nekad su najčešća prezimena bila:
- Mihajlović, Nikolić, Farkaš, Kovač, Horvat, Jovanović, Božić, Vakanjac, Vuković, Ljubić, Dragosavljević, Gvozdenović, Jajčanin, Janković, Jovandić, Juhas, Knežević, Kovačević, Mezga, Predojević [6]
Iako je na prostoru današnjeg Belog Manastira u rimsko doba postojalo naselje pod nazivom Mons Aureus, prvi put se spominje pod imenom Pel Monoštor, što dolazi od samostana koga je za vrijeme kralja Bele IV u 13. vijeku bio podigao ugarski palatin Moys de Daro u tadašnjem mjestu Pel.Monoštor i naselje se prvi put spominju 1334.
Godine 1526. je u mohačkoj bitci uništena srednjovjekovna mađarska država, a prostor Baranje dolazi pod tursku vlast. Grad Pel Monoštor je uništen, a na prostor oko njega se naseljava veliki broj izbjeglica s juga, uglavnom Srba, pravoslavnih vjernika. Za vrijeme turske vlasti se na tim prostorima počeo širiti kalvinizam, u prvom redu pod jakim utjecajem Mihovila Starina i ostalih istomišljenika.
Baranju su od Turaka u augustu 1687. zauzele austrijske snage pod Eugeonom Savojskim. Pel Monoštor, kao i veliki dijelovi Baranje su u znak zahvalnosti predani Eugenu, a kada je 1736. umro bez nasljednika prešli su pod upravu dinastije Habsburg.
Pod Habsburgovcima se u Baranju, pa i u Monoštor, počinju naseljavati i Nijemci. Nakon transformacije Austrijskog carstva u Austro-ugarsku, Beli Manastir je pripao mađarskom dijelu Dvojne monarhije i njime se upravljalo direktno iz Budimpešte.
Krajem prvog svjetskog rata, 1918. godine, Beli Manastir su zauzele srpske snage. Mirovnim sporazumom 1920. godine Beli Manastir je zajedno s južnim dijelom Baranje pripao Kraljevini SHS, te postao dio Dunavske banovine.
Za vrijeme drugog svjetskog rata, u aprilu 1941. u Beli Manastir je ušla mađarska vojska te ga okupirala sve do jeseni 1944, kada su ih zamijenile njemačke okupatorske snage. Njih su istjerale snage partizana i Crvene armije krajem iste godine. 1945. godine je određeno da Baranja uđe u sastav Hrvatske kao federalne jedinice nove Jugoslavije. Beli Manastir postao je 1945. godine općinskim središtem u sastavu Hrvatske.
1990. godine na prvim demokratskim izborima pobjeđuje SDP, pretežno zahvaljujući srpskom stanovništvu koje se protivilo razbijanju Jugoslavije. Kada je raspad SFRJ izazvao rat u Hrvatskoj, na prostoru Baranje u ljeto 1991. je bilo relativno malo oružanih sukoba, uglavnom zahvaljujući snažnom prisustvu JNA. Beli Manastir je 20.8. prešao pod njihov nadzor i kasnije postao dio Republike Srpske Krajine.
Erdutskim sporazumom 1995. je ugovorena mirna reintegracija Baranje, pa i Belog Manastira pod hrvatsku vlast, što je dovršeno 1998.
- Josip Balatinac (pjesnik) (novinar, pjesnik, prozaik)
- Boško Beuk (muzičar, pjevač, kompozitor, aranžer, tekstopisac i producent)
- Nataša Beuk (akademski slikar)
- Radivoj Brnjevarac (publicist)
- Antun Bubalović (dugogodišnji direktor Gimnazija Beli Manastir)
- Davorin Bubalović (liječnik, bivši gradonačelnik)
- Mladen Cicak (liječnik)
- Ivan Doboš (bivši gradonačelnik)
- Miroslav Donfrid, dr. (stomatolog)
- Milan Dvornić (slikar i etnograf)
- Kornelija Gere (slikarica)
- Mirko Hunjadi (pjesnik i putopisac)
- Milan Kašanin, dr. (književnik i historičar književnosti i umjetnosti)
- Radivoj Kašanin, prof. dr. (matematičar i akademik)
- Rajko Knežević (pjesnik)
- Slađana Knežević (pjesnikinja)
- Vladimir Mićić, prof. dr. (matematičar)
- Leonard Mlinarić, prof. (pobjednik kviza "Sve u 7")
- Ljubica Molnar (slikarica)
- Lajoš Nađ (nogometaš, sportski funkcioner i kolekcionar)
- Jovan Nedić (enigmatičar, novinar i publicist)
- Borivoj Novaković (nogometni publicist)
- Anđelka Pavić (prevoditeljica, pjesnikinja i spisateljica)
- Miodrag Petričević (nogometni golman)
- Delimir Rešicki (književnik)
- Boris Salamaha (slikar)
- Jeca Senić (slikarica)
- Borislav Simendić, dr. (doktor tehničkih nauka)
- Miroljub Stojanović (pomoćnik ministra šumarstva)
- Davorin Taslidžić (povjesničar i publicist)
U Registar udruga Republike Hrvatske Arhivirano 2019-01-22 na Wayback Machine-u upisano je 128 udruga sa sjedištem u Belom Manastiru (stanje: X/2018):
|
|
- Osnovna škola "Dr. Franjo Tuđman" Arhivirano 2019-11-08 na Wayback Machine-u
- Osnovna škola Šećerana Arhivirano 2019-11-08 na Wayback Machine-u
- Gimnazija Beli Manastir Arhivirano 2009-04-10 na Wayback Machine-u
- Prva srednja škola Arhivirano 2019-11-08 na Wayback Machine-u
- Druga srednja škola Arhivirano 2019-11-08 na Wayback Machine-u
- Službene stranice Grada Belog Manastira
- Baranja.net Arhivirano 2007-09-29 na Wayback Machine-u
- Baranjske diskusije Arhivirano 2007-04-01 na Wayback Machine-u
- Beli Manastir
- Mirovna grupa Oaza
- SNV Beli Manastir
|
|
- ↑ U ovom značenju riječ "grad" (=gradsko naselje) piše se malim početnim slovom: "grad Beli Manastir"
- ↑ Riječ "grad" u imenu jedinice lokalne samouprave (JLS) piše se velikim početnim slovom: "Grad Beli Manastir"
- ↑ "Glas Slavonije" (31. VII. 2019): "U I. zoni do dvadeset peradi, u II. šest svinja"
- ↑ DZS: Naselja i stanovništvo Republike Hrvatske 1857.-2001.[mrtav link]
- ↑ „DZS: Stanovništvo prema starosti i spolu po naseljima, popis 2011. - Grad Beli Manastir”. Arhivirano iz originala na datum 2020-10-19. Pristupljeno 2019-11-07.
- ↑ Acta Croatica: Toponim: Beli Manastir
