Bački Monoštor

Bački Monoštor
Osnovni podaci
Država	Srbija
Pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Zapadno-bački
Opština	Sombor
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	3920
Gustina stanovništva	42 st./km²
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	86 m
Površina	94,4 km²
Bački Monoštor Bački Monoštor (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	25272
Pozivni broj	025
Registarska oznaka	SO

Bački Monoštor (lokalno Monoštor, mađarski Monostorszeg [ˈmonoʃtorsɛɡ]), pretežno hrvatsko šokačko naselje u Srbiji koje administrativno pripada Gradu Somboru u Zapadnobačkom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 3485 stanovnika.

Geografski položaj

Nalazi se na 15 km severozapadno od Sombora, a sa zapadne strane njegove prostire se vrlo složena ravan Dunava – Monoštorski rit. Nastao je 1902. godine skretanjem korita Dunava, koji je tekao pored samog sela. Tako je Dunav udaljen od sela 3-5 kilometara, pa su Monoštoru ostali rukavci i bare, koji su danas raj za ribolovce. Monoštor je postao centar Monoštorskog rita, bogat jelenskom i drugom divljači, zaštićenim i retkim vrstama ptica i starim šumama hrasta, topole, vrbe.

Graniči se prema zapadu preko Dunava sa selom Zmajevac u Baranji, prema severu sa atarom Štrbac i Bezdanom, prema istoku sa šumom Kozara koju preseca asfaltirani put Sombor-Bezdan i prema jugu niz reku Dunav sa selom Kupusina i Apatinom, gradom kraj Dunava.

Monoštor je ostrvce okruženo dunavskim rukavcima i kanalima na koje se stiže jedino prelaskom preko mostova – odatle i naziv »selo na 7 Dunava«. Sa svih strana, selo je okruženo vodom i šumom. Šume su deo Specijalnog Rezervata Prirode "Gornje Podunavlje", koji je 2017. godine, postao i deo Rezervata Biosfere "Bačko Podunavlje", pod zaštitom UNESKO-a.

Jedan most je postavljen na ulazu u selo sa strane od Sombora – takozvani »Pislin most« koji je nad Velikim bačkim kanalom, drugi je na ulazu u selo sa bezdanske strane – pontonski most, takođe preko Velikog bačkog kanala i treći sa jugozapadne strane sela preko Kanala Dunav—Tisa—Dunav, »Ciganski most«, koji spaja Monoštor sa njegovim šumama i vikend naseljima. Ranije je postojao još jedan most u monoštorskom ataru u blizini puta prema Somboru, postavljen preko Velikog bačkog kanala koji je spajao tadašnje posede i salaše sa glavnim putem, ali je srušen tokom II svetskog rata radi zaštite sela od neprijateljskih trupa.

Postoje i obeležene biciklističke staze – Euro velo 6 - Dunavska ruta i Panonski put mira koji spaja Sombor i Osijek u Republici Hrvatskoj. U toku je uspostavljanje i međunarodne biciklističke rute "Evropski Amazon".

U prošlosti, ne tako davnoj, Monoštor je imao pristanište za takozvane dunavske dereglije i manje brodove. Dolaskom novijih vremena, uređenjem korita reke Dunav, izgradnjom odbrambenog nasipa za odbranu od poplava, selu je privremeno oduzet glavni tok Dunava, tzv. Živi Dunav, koji je sada nešto udaljeniji od sela, ali su ostali njegovi rukavci, ovde zvani Dunavci. U Monoštor se trenutno može doći kanalom Bezdan – Bečej i kanalom Bezdan – Prigrevica. To su plovni putevi ograničenih gabarita, a u kanal se može ući u Bogojevu i Novom Sadu.

Još iz istorijata vodoprivrednih poduhvata da se primetiti da je plovidba bila jedan od razloga prokopavanja kanala kroz močvarne terene Bačke. Tako je i 1802. godine nastao kanal Bački Monoštor – Bačko Gradište. Već danas izgradnjom kanala Rajna – Majna – Dunav, može se u Monoštor plovnim putem doći i sa krajnjeg severa Evrope.

Stanovništvo

Većinu stanovnika, od ukupno 3485, čine Šokci - etnička grupa Hrvata, a pored njih, Monoštorci su i Srbi, Romi, Mađari, Nemci. Prosek godina monoštorskih žitelja iznosi 40,1 godinu. Sama reč Šokac prema nekim izvorima znači isto što i „prebeg”, „uskok”, jer su prvi stanovnici, rimokatolički ikavci, prebegli iz Slavonije i Bosne ispred turske najezde. Smestili su se u neposrednoj blizini mađarskog grada tvrđave Bodrog i tu su ostali dugo posle mađarskog poraza 1526. godine. Noviji doseljenici su se naseljavali koji kilometar dalje, na manjem poplavnom terenu, pa je 1752. godine crkva preseljena, kao i celo staro selo.

Naselje

Crkva je proširena 1806. godine, a sredinom 20. veka proglašena je spomenikom kulture od velikog značaja. Ima četiri oltarske slike, jedna je rad I. Lončarevića i pod zaštitom je države, kao i kip Žalosne gospe, dva stara oltara i propovedaonica sa klasicističkom rezbarijom. Narod vrlo uspešno održava tradiciju: imaju vrlo lepu bogatu nošnju, vesele bećarce i svetkovine. Mnogi muzikolozi i etnolozi iz celog sveta dolaze ovamo, kao i bogati svetski lovci. Ovde je vrlo često u lov dolazio Josip Broz Tito, kao i mnogi domaći i strani državnici. Sada su gosti imućni strani turisti, koje prihvata Lovačka vila, pored samog Starog kanala, na ivici prelepe šume. U neposrednoj blizini je i kanal Dunav Tisa Dunav, jednim delom prokopan koritom starog Dunava, tako da je Monoštor sa svih strana opkoljen vodom. Tajanstveni rukavci Dunava, smešteni između bajkovitih šuma, čine da Monoštor predstavlja poseban doživljaj prirode. Nije čudno da ovde ima tri vikend naselja na kanalima i dva na rukavcima Dunava.

Bački Monoštor krasi autentično kulturno nasleđe koje se ogleda u mnoštvu izvornih običaja, folkloru, jeziku, tradicionalnim narodnim nošnjama hrani i muzici koje zadržavaju svoj osnovni oblik već više od 200. godina, a prirodna bogatstva sela upotpunjuju jedinstveni doživljaj sela.

Samo naselje nalazi se u srcu Specijalnog rezervata prirode Gornje Podunavlje, koji je zakonski definisan 2001. godine. Odvajkada je stanište ritskog jelena, srndaća, divlje svinje, lisice, kune, jazavca, orla belorepana, crne rode i drugih životinjskih vrsta. Ovi plavni tereni predstavljaju idealno mrestilište svih vrsta dunavske ribe. Što se, pak, međunarodnog aspekta zaštite tiče, Gornje Podunavlje se zbog izuzetnog bogatstva ornitofaune nalazi na listi IBA (Important bird area), koje se ogleda u bogatstvu retkih i ugroženih vrsta na gnežđenju, kao i značaju na migraciji i zimovanju severnih populacija ptica.

U selu se po dugoj tradiciji meštani bave pčelarstvom, pa 2005. godine osvajaju medalje za najbolji med. Medalje na svetskom nivou osvaja odgajivačnica rasnih pasa, nemačkih ovčara sa nekoliko evropskih šampionski titula. U selu postoje sledeća udruženja i organizacije: Udruženje za razvoj eko-ruralnog turizma “Podunav”, Udruženje građana “Bodrog”, Klub sportskih ribolovaca “Šaran”, Udruženje Roma Beaša “Rumunka”, Udruženje Roma “Beli golub”, Udruženje Roma “Bački Monoštor”, Udruženje ljubitelja konja “Zapadna Bačka”, Udruženje “Dondo”, Kriket klub “Bodroški jeleni”, Pčelarsko društvo “Pčela”, Dobrovoljno vatrogasno društvo, Turističko društvo “Adica”, Kulturno-umetničko društvo Hrvata “Bodrog”, Fudbalski klub "Dunav", Dobrovoljno vatrogasno društvo Bački Monoštor, Lovačko udruženje "Fazan", Udruženje penzionera.

Turizam

Kroz jedinstvenu sadašnjost Monoštora zaplovite čamcem dunavskim rukavcima i kanalima, u dubokoj tišini otkrivajući misteriju Bodroga, nekadašnjeg srednjovekovnog grada i tvrđave, koji je svojevremeno bio i sedište Bačko-bodroške županije, a danas leži na rečnom dnu. Biciklom možete iznova otkrivati sve upisane i neupisane staze nepregledne ravnice ili šume. I možda ćete baš tad naći vaše skriveno mesto za pecanje. U septembru slušajte ljubavni zov ritskog jelena i ostanite za trenutak nemi pred ovim veličanstvenim životinjama, ili kroz dvogled uhvatite pogled crnoj rodi ili čaplji. I na kraju romantično putovanje završite vožnjom zapregama i fijakerom kroz selo i oranice, pa u topotu konjskih kopita otkrijte večitu melanholiju tihih ravničarskih večeri.

Šume i vode uslovile su način života i zanimanja stanovnika i stanovnica Monoštora, koji su oduvek živeli u skladu sa prirodom, koristeći njena blaga i izvore, ali sa stalnom etikom brige o stepenu eksploatacije i održivosti. Tako danas još uvek u Monoštoru postoje zanatlije koji se bave: izradom torbi „cekera“ od rogoza, asura i prostirki od rogoza, izradom drvenih klompi koje su bile svakidašnja obuća, pletenjem mreža i drugih ribarskih alata, izradom drvenih čamaca i vesala, izradom unikatnih delova nameštaja od drveta, lampi od prirodnih materijala, izradom duboreza, tkanjem krpara, prostirki, zavesa, torbi na starinskim razbojima, izradom šokačke nošnje, vezom, pletenjem, izradom štukatura i druge galanterije od trske, potkivanjem konja. Prolazeći kroz selo imate priliku da upoznajte i dva mlada brata koji od malena „nešto prave od drveta“, a danas izlažu svoje unikatne radove – nameštaj od prirodnih formi drveta pronađenih u prirodi, duboreze na kundacima i podloge za lovačke trofeje, dugmad od rogova jelena, lovačke kravate. Sve ove zanatlije rado će vam otvoriti vrata svojih kuća i radionica i sa ponosom predstaviti svoja umeća sa ciljem očuvanja tradicionalnih veština.

Monoštorci i Monoštorke će vam sa ponosom reći da ćete baš kod njih probati najbolji na svetu riblji paprikaš, sa domaćim „rizancima“, najbolji kulen od jelenskog mesa, najbolju „domaću sardinu“ – mariniranu dimljenu deveriku, da u ovom bačkom selu pravi najbolja mlevena začinska paprika, da ćete da neponovljivo uživate u ukusu domaće rakije uz koju se stvaraju najlepše nove priče i ponovo izgovaraju stare anegdote.

Turisti rado posećuju tradicionalno domaćinstvo „Mali Bodrog“ - porodična kuća stara preko stotinu godina, još uvek pokrivena trskom, sa zidovima od zemlje, ukrašenim molerajem, zemljanim podovima prekrivenim krparama, cvetnom baštom i dvorištem sa bunarom, kojim gospodari veliki orah. Ispod ovog oraha najbolje se degustiraju domaći specijaliteti, a za kraj probajte doboš tortu, gibanicu sa makom ili orasima, „zabunitu gibanicu“ ili pitu sa jabukama, zalivene domaćim vinom. Još jedan beg od sadašnjosti u skrivena skloništa mira, netaknute prirode, mesta dobrog zalogaja, posebno za ljubitelje riblje čorbe i sveže pečene rečne ribe su čarde. Na ovim prostorima postoje već više od sto godina a u Monoštoru je poznata Čarda "Kod Švabe", do koje se stiže dolmom ili kroz gustu šumu. Baš tu, na samoj obali rukavca Dunava pripremaju se riblje specijaliteti, u čemu možete i sami da učestvujete ili da se za vreme pripreme provozate čamcem. Ako ste u Monoštoru nezaobilazna na mapi je „Romska duša“ u kojoj možete videti izgled tradicionalnih kuća ovdašnjih Roma i kako je u minijaturnom prostoru od devet kvadrata uspevala da se smesti velika porodica. Romske specijalitete na čelu sa „ciganskim pečenjem“ i „ciganskom pogačom“ moći ćete da probate u restoranu ovog seoskog domaćinstva slušajući lokalne tamburaše. U selu se nalaze restorani „Patak“ i „Kafe picerija T-Pikec Junior“.

Muzički festivali, kao i specifične tradicionalne manifestacije koje se tokom cele godine dešavaju u Monoštoru, ovo malo selo pozicionirali su u mesto velikih slavlja i uživanja, kako u kulturnim, tako i gastronomskim dešavanjima.

Bodrog fest se održava od 2005. godine, drugog vikenda avgusta i okupi veliki broj posetilaca i posetiteljki. Prvog dana manifestacije organizuje se takmičenje u pripremi ribljeg paprikaša, gde se takmiči preko 100 kuvara, a drugi dan obiluje mnoštvom sadržaja za sve uzraste i ukuse: fijakerijada, izložbe slika i fotografija, radionice i predstave za decu, nastupi folklornih grupa, nastupi horova u crkvi, prodajne izložbe ručnih radova, proizvoda starih zanata i domaćih proizvoda, koncerti tradicionalne muzike ovoga kraja, kao savremeni muzički sadržaji predviđeni za mlade. Na svakom koraku može se uživati u tradicionalnim monoštorskim gurmanlucima: riblji paprikaš, paprikaš od divljači, pečena riba, kobasice, kobasice od ribe, divljači.

Regeneracija Dunava je ekološko-muzički festival koji se organizuje od 2008. godine u Bačkom Monoštoru, povodom obeležavanja Svetskog Dana Dunava. Ovaj festival nastaje kroz razmenu ekoloških, edukativnih i umetničkih sadržaja. Tokom dva dana festivala u prirodi, gde posetioci mogu da kampuju u svojim šatorima, organizuju se ekološke radionice, izložbe slika, izložbe fotografija, radionice izrade skulptura od slame, kao i koncerti i nastupi rock, reggae izvođača elektronske muzike. Leta 2018. godine po prvi put u okviru Eko muzičkog festivala Regeneracija Dunava organizovani su Letnji feministički susreti mladih seoskih žena.

Sajam torti, kolača i poljoprivrednih proizvoda održava se krajem oktobra. Posetioci mogu da probaju vrhunske domaće poslastice, na čelu sa Doboš tortom sa 12 kora, a tu su i domaći kulen, kulen od divljači, mlevena paprika.

I na kraju putovanje kroz Monoštor završite na mestu sećanja i nostalgije, SFRJ rakijadi koja okuplja lokalne i gostujuće proizvođače rakije, uz intoniranje himne Hej sloveni i modu iz minulih vremena Jugoslavije.

U julu mesecu organizuje se Festival marijanskog pučkog pivanja koji okuplja kako lokalne, tako i gostujuće pevačke grupe iz susednih zemalja.

Demografija

U naselju Bački Monoštor živi 3112 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,1 godina (37,7 kod muškaraca i 42,4 kod žena). U naselju ima 1346 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,91.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno, a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 4555 1953. 4635 1961. 4560 1971. 4590 1981. 4432 1991. 4205 4017 2002. 4122 3920

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Hrvati			2043	52.11%
Jugosloveni			570	14.54%
Srbi			371	9.46%
Mađari			211	5.38%
Rumuni			179	4.56%
Romi			100	2.55%
Nemci			32	0.81%
Slovaci			9	0.22%
Crnogorci			8	0.20%
Bunjevci			7	0.17%
Albanci			3	0.07%
Slovenci			2	0.05%
Rusi			1	0.02%
Muslimani			1	0.02%
Makedonci			1	0.02%
nepoznato			4	0.10%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	2			2
80+	35			69
75-79	31			96
70-74	67			129
65-69	96			116
60-64	104			132
55-59	123			136
50-54	123			130
45-49	142			115
40-44	154			112
35-39	164			146
30-34	156			153
25-29	123			116
20-24	144			101
15-19	130			119
10-14	134			113
5-9	116			117
0-4	92			82
prosek	37.7			42.4

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 1193 1263 1357 1413 1493 1422 1346

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 278 316 277 291 109 59 13 2 1 - 2.91

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 1594 501 977 65 51 - 1672

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 261 989 372 50 -

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	826	351	11	1	207	5	43	38	29	80
Ženski	313	101	-	-	82	-	4	44	9	2
Oba	1139	452	11	1	289	5	47	82	38	82
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	3	1	25	7	9	16	-	-	-
Ženski	6	3	10	26	25	1	-	-	-
Oba	9	4	35	33	34	17	-	-	-

Vanjske veze

Bački Monoštor na Wikimedijinoj ostavi

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain) Arhivirano 2008-04-03 na Wayback Machine-u
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)