Alžirski rat za nezavisnost
„Alžirski rat” preusmjerava ovdje. Za ostala značenja, v. Alžirski rat (razvrstavanje).| Alžirski rat za nezavisnost | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Barikade u Alžiru (januar 1960.) | ||||||||
| ||||||||
| Sukobljene strane | ||||||||
 FLN (ALN) MNA
|
 Francuska
|
FAF (1960–1961) OAS (1960–1961)
| ||||||
| Komandanti i vođe | ||||||||
| S. Yacef M. Benboulaïd † F. Abbas H. Boumedienne H. A. Ahmed A. Ben Bella K. Belkacem F. Fanon L. Ben M'Hidi † R. Bitat M. Boudiaf A. La Pointe † |
P. Cherrière (1954–1955) H. Lorillot (1955–1956) R. Salan (1956–1958) J. Massu (1956–1960) P. Aussaresses M. Challe (1958–1960) J. Crepin (1960–1961) F. Gambiez (1961) |
P. Lagaillarde R. Salan E. Jouhaud J.-J. Susini S. Boualam | ||||||
| Snage | ||||||||
| 300.000 ratnika 40.000 civila |
do 470.000 90.000 harkija |
3000 (OAS) | ||||||
| Žrtve i gubici | ||||||||
| 241.000 mrtvih | 25.600 mrtvih 65.000 ranjenih |
100 mrtvih (OAS) 2000 zatvorenih (OAS) | ||||||
Alžirski rat za nezavisnost označava borbu Alžiraca za nezavisnost od francuske vlasti. Rat je trajao od 1. 11. 1954. do 19. 3. 1962. godine. Dekolonijalistički rat karakterizirali su gerilsko ratovanje, obostrani teror i nasilje nad civilima. Na rat su utjecali rastući arapski nacionalizam, Hladni rat u pozadini, širenje komunizma, raspad kolonijalizma i pokušaji kolonijalnih sila da očuvaju svoje pozicije.
Francuska je započela invaziju na Alžir još 1830. godine. Zemlju su osvajali korak po korak, sve dok im se Abd el-Kader nije sprostavio. Otpor Alžiraca u zapadnom Alžiru počeo je 1832. i pod njegovim vodstvom bio je vrlo uspješan. Francuzima je bilo potrebno čak 17 godina da slome otpor el-Kaderove vojske.
Godine 1848. Alžiru je ukinut status kolonije i usvojen je kao integralni dio Francuske. Nakon Drugog svjetskog rata došlo je do teških nemira i masakra nad Alžircima, koji su nakon 9 godina prerasli u rat za nezavisnost. Odnos Francuske prema Alžiru nije bio isti kao prema drugim kolonijama u svijetu. Političko rukovodstvo i francuski nacionalisti su Alžir doživljavali kao integralni dio Francuske i zbog toga su osamostaljenju Alžira pružali veliki otpor. Odnos Francuske prema Alžiru je cijepao francusko društvo između nacionalista, koji su smatrali da je Francuska kolonijalna sila, i novih generacija koje su smatrale da Alžir treba da dobije svoju samostalnost.
Alžirsko društvo je karakterizirao visoki natalitet i nezadovoljstvo zbog odnosa Francuske prema njima. Broj Alžiraca u trenutku osvajanja 1830. godine je bio 1,500.000 ljudi, a u trenutku izbijanja rata za nezavisnost oko 10,000.000. Ovakav rast broja stanovnika stvarao je veliku nervozu muslimanskom stanovništvu jer je udio mladih bio izuzetno veliki, a socijalna i ekonomska situacija očajna. Broj francuskih doseljenika 1960-ih bio je oko 800.000. Oni su dobili najbolja i imanja na sjeveru Alžira i živjeli u mnogo boljim uvjetima nego starosjedilački Arapi i Berberi.
Budući da nakon Drugog svjetskog rata Francuska još uvijek nije priznavala nezavisnost Alžira, zbog činjenice da je tada u Alžiru živelo 800.000 francuskih doseljenika, alžirski Front nacionalnog oslobođenja (fr. Front de Libération Nationale, FLN) je 1. 11. 1954. počeo oružanu bitku za nezavisnost. Ovaj datum je posle postao nacionalni praznik. Sukob se širio, budući da je Alžir dobivao podršku Tunisa i tada de facto nezavisnog Maroka. Francuske trupe su se vremenom pojačale na 500.000 vojnika. Veliki doprinos francuskoj regularnoj vojsci dala je i poznata Legija stranaca. Nakon pojačanja Fancuzi su uspjeli doći do djelomičnih uspjeha. Tako su 1957. predvođeni generalom Massuom porazili FLN. Iako je Francuska bila mnogo jača nije bilo moguće da osvoji i uspostavi vlast nad čitavim Alžirom. Organizirane su mnoge demonstracije, ali Francuzi su sve ustanke gušili silom. Masakri i ubijanja civila su bili prisutni na objema stranama.
Jedan od ključnih događaja rata je širenje informacija o francuskim ratnim zločinima među samim francuskim narodom koji je ubrzo reagirao i tražio prekid rata odnosno prihvaćanje alžirske nezavisnosti. Dana 8. 1. 1961. na organizovanom referendumu 78% stanovnika Francuske izjasnilo se za prekid i povlačenje francuskih vojnika iz Alžira. Međutim, to nije bio kraj rata, budući da takvu odluku nisu podržavali francuski useljenici u Alžiru i jedan dio vojske.
Neuspješno vođenje rata u Alžiru dovelo je do državnog udara kojim se 1. 6. 1958. na vlast vratio general Charles de Gaulle. To je bio i kraj četvrte republike čime kreću pripreme za donošenje novog ustava. Dana 21. 4. 1961. francuski generali nezadovoljni politikom tajnih pregovora sa FNL-om pokušavaju provesti tzv. „puč generala“ s ciljem smijene de Gaullea. Međutim, puč nije uspio tako da je vlada nastavila da traži put izlaska iz Alžira. Drugi referendum za samostalnost Alžira organiziran je juna 1962. i tada je za nezavisnost glasalo 91% stanovništva Francuske.
Francuski useljenici osnovali su tajnu organizaciju OAS, koja je vršila mnoge terorističke napade na Alžirce, koji su na teror odgovarali protuterorom. Dana 17. 10. 1961. FNL je organizirala protest u Parizu na kojem je učestvovalo 30.000 Alžiraca. Policija u Parizu je spriječila protest, tako što je pucala u masu. Tog dana ubijeno je od 40 do 200 Alžiraca, čija su tijela bacana u Seinu, a 14.000 bilo je uhapšeno i dopremljeno na sportske stadione.
Nakon dugih pregovora francuski predsednik Charles de Gaulle je 18. 3. 1962. potpisao Evianski sporazum kojim je Alžircima dozvoljeno samoodređenje. Kad su to čuli Francuzi u Alžiru, krenulo je masovno iseljavanje u Francusku, iako su im sva prava bila zagarantirana. Dana 1. 7. 1962. Alžirci su na referendumu odlčili za nezavisnost Alžira. Oko 99% odlučilo se za potpunu samostalnost i stvaranje Narodne Demokratske Republike Alžir. Dana 3. 7. nezavisnost je priznala i Francuska.
Prema francuskim podacima:
- 17.459 francuskih vojnika
- 350.000 alžirskih muslimana (civili)
- 162.000 alžirskih vojnika
Prema alžirskim podacima:
- 300.000 alžirskih vojnika
- 1,500.000 alžirskih muslimana (civila)
- (en) "TIME Collection French-Algerian WarArhivirano 2013-05-24 na Wayback Machine-u" Time.
- (en) Algerian War Reading Arhivirano 2005-04-15 na Wayback Machine-u
- (en) Alžirski rat za nezavisnost na Marxists.org
- (fr) Fotografije Alžirskog rata za nezavisnost Arhivirano 2011-11-17 na Wayback Machine-u (ECPAD)
- (en) Algerian National Liberation
- (fr) Deklasificirani dokumenti i multimedijalni sadržaji Nacionalnog instituta (stotine slobodnih videa: naslovnice, intervjui, službeni govori, retrospektive, itd.)