Urriaren 10

Urriaren 10a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta laurogeita hirugarren eguna da, 284.a bisurteetan. 82 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Karra Elejalde Jaiotza: Gasteiz, 1960 Javier Agirresarobe Jaiotza: Eibar, 1948 Agosti Xaho Jaiotza: Atharratze-Sorholüze, 1811 Heriotza: Baiona, 1858ko urriaren 23a Sergio Corino Jaiotza: Bilbo, 1974 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Giuseppe Verdi Jaiotza: Le Roncole (en) , 1813 eta 1813 Heriotza: Milan, 1901eko urtarrilaren 27a Fridtjof Nansen Jaiotza: Vestre Aker (en) , 1861 Heriotza: Polhøgda (en) , 1930eko maiatzaren 13a Harold Pinter Jaiotza: Londres, 1930 Heriotza: Londres, 2008ko abenduaren 24a Antoine Watteau Jaiotza: Valenciennes, 1684 eta 1684 Heriotza: Nogent-sur-Marne, 1721eko uztailaren 18a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Urriaren 10ko jaiotzak Emperor Huizong of Song • Gavin Newsom • Lin Yutang • Rumiko Takahashi • Xherdan Shaqiri • Bae Suzy • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Luis de Pablo Jaiotza: Bilbo, 1930eko urtarrilaren 28a Heriotza: Madril, 2021 Maria Katalina Irigoien Jaiotza: Iruñea, 1848ko azaroaren 25a Heriotza: Madril, 1918 Miguel Amilibia Jaiotza: Donostia, 1901eko azaroaren 15a Heriotza: Donostia, 1982 Fortun Gartzia de Ertzilla Jaiotza: Bermeo, 1492 eta 1494 Heriotza: Dueñas, 1534 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Frantzisko Asiskoa Jaiotza: Asis, 1182ko ekainaren 24a, 1182 eta 1182ko uztailaren 1a (egutegi gregorianoa) Heriotza: Portiuncula (en) , 1226 Édith Piaf Jaiotza: Paris, 1915eko abenduaren 19a Heriotza: Grasse, 1963 Orson Welles Jaiotza: Kenosha, 1915eko maiatzaren 6a Heriotza: Los Angeles, 1985 Marsilio Ficino Jaiotza: Figline Valdarno, 1433ko urriaren 19a Heriotza: Villa Medici at Careggi (en) , 1499 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Urriaren 10ko heriotzak Aleksey Konstantinovich Tolstoy • Adolf Engler • William H. Seward • Charles William Ferdinand, Duke of Brunswick-Wolfenbüttel • Adolf Furtwängler • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Walt Disney World Resorteko zenizientaren gaztelua. 732 - Poitierseko guduan frankoek eta Eudonen tropa baskoiek musulmanen gudarostea mendean hartu zuten, iparralderako zabalkuntza galaraziz. 1940 - Walt Disneyren (irudian) Fantasia filma estreinatu zen. 1970 - Fiji independendizatu zen Britainia Handitik. 1978 - Gaztelugatxeko Doniene erre zuten. + Gertaera gehiago... Egutegia << Urria >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2025 Aurreko eta hurrengo urteetan 2022: Astelehena 2023: Asteartea 2024: Osteguna 2026: Larunbata 2027: Igandea 2028: Asteartea Izendegia Santutegia: Daniel Comboni, Tomas Villanuevakoa, Tanka Troyeskoa, Joan Bridlingtongoa, Daniel Fasanella eta Ceutako martiriak Seaska egutegia: Bakarne, Bakartxo, Bakar eta Axlor.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1978 – Gaztelugatxeko Doniene erre zuten.
• 1989 – Euskal Herrian zegoen lehorteak eraginda, ur-murrizketak hasi ziren Bilboaldean. Ura lau orduz mozten zen.

Mundua

• 680 – Yazid I.a omeiatar kalifaren indarrek Karbalako guduan, Husain ibn Ali imami (Mahoma profetaren bilobari) burua moztu zioten.
• 1957 – Istripu nuklearra gertatu zen Erresuma Batuan, herrialdean izandako larriena. Bonba atomikoaren proiektu britainiarra gauzatzeko eraiki zituzten Windscaleko bi erreaktoreetako batek su hartu zuen, plutonioa erre eta kutsadura erradioaktiboa airean hedatuz hiru egunez.
• 1970 – Fiji Britainia Handitik independizatu zen.
• 2010 – Herbehereetako Erresumaren parte ziren Holandarren Antillak desagertu eta bere ordez hainbat udalerri, Curaçao eta Sint Maarten herrialdeak sortu ziren.
• 2014 – Malala Yousafzai eta Kailash Satyarthi ekintzaileek Bakearen Nobel Saria irabazi zuten.
• 2017 – Kataluniako Parlamentuko gehiengo independentistak Kataluniaren Independentzia Aldarrikapena sinatu zuen.

Arte eta kultura

Euskal Herria

• 1850 – La conquista di Granata, Emilio Arrieta nafar konposatzailearen musika eta Temistocle Soleraren libretoa duen opera estreinatu zen Madrilgo Erret-Jauregiaren Antzokian.
• 2008 – ETB 3 telebista katea lehenbizikoz aireratu zen.

Mundua

• 1956 – Giant ("Erraldoi") filma estreinatu zen, George Stevensek zuzendu eta Elizabeth Taylor, Rock Hudson, James Dean, Carroll Baker, Mercedes McCambridge, Dennis Hopper, Sal Mineo eta Elsa Cardenas aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1961 – Splendor in the Grass (Distira Belarrean) filma estreinatu zen, Elia Kazanek zuzendu eta Natalie Wood, Warren Beatty eta Pat Hingle aktoreek antzeztu zuten.
• 1963 – From Russia with Love ("Errusiatik Maitasunez") filma estreinatu zen, Terence Youngek zuzendu eta Sean Connery, Pedro Armendáriz, Lotte Lenya, Robert Shaw, Bernard Lee eta Daniela Bianchi aktoreek antzeztutako zutelarik.
• 1968 – Barbarella filma estreinatu zen, Roger Vadimek zuzendu eta Jane Fonda, Ugo Tognazzi, Anita Pallenberg, Milo O'Shea, Marcel Marceau eta Claude Dauphin aktoreek antzeztu zutelarik.

Zientzia eta teknologia

Kirolak

Euskal Herria

• 1998 – Mexikon egitekoa zen Munduko Pilota Txapelketarako hautatuak izan ziren pilotari euskaldunek Euskal Selekzioaren aldeko Manifestua sinatu zuten.
• 2006 – Iban Mayo txirrindulariak Euskaltel-Euskadi taldea utzi zuen.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1332 – Karlos II.a Nafarroakoa, Nafarroako erregea (h. 1387).
• 1764 – Pernando Amezketarra, gipuzkoar bertsolari eta plazagizon ospetsua (h. 1823).
• 1811 – Agosti Xaho, euskal idazlea, ezkertiarra eta abertzalea (h. 1858).
• 1835 – Juan Barroeta, euskal herritar margolaria (h. 1906).
• 1856 – Luis Mazzantini, euskal toreatzailea (h. 1926).
• 1889 – Nicasio Goitisolo, ingeles-euskal futbolaria, Liverpoolen.
• 1904 – Itziar Mujika Irastorza, gipuzkoar abertzalea eta irakaslea (h. 1992).
• 1925 – Jakes Casaubon, Nafarroa Behereko ikertzailea, irrati esataria eta pilotazalea (h. 2021).
• 1939 – Luis Mari Mujika, euskal idazlea (h. 2017).
• 1947 – José Miguel Echavarri, nafar txirrindulari eta kirol zuzendari ohia.
• 1948 – Javier Agirresarobe, euskal herritar argazkilaria eta zinemako argazki-zuzendaria, Europako argazki-zuzendari onenetakoa
• 1950 – Jabier Salutregi, bizkaitar kazetaria (h. 2023).
• 1954 – Julian Retegi, Retegi II.a, nafar pilotari ohia, inoizko hoberenetakoa.
• 1959 –
  • Iñaki Pérez de Arriluzea, gipuzkoar futbolaria.
  • Begoña Zia, nafar marrazkilari autodidakta, komikiaren aitzindarietako bat Nafarroan (h. 2019).
• 1960 – Karra Elejalde, euskal aktore, gidoilari eta zinemagilea.
• 1974 –
  • Sergio Corino, bizkaitar futbolari ohia.
  • Eñaut Gantxegi, gipuzkoar aktorea.
  • Khadijetou Boichiri Mohamed Salem, saharar-arabar mediku eta politikaria, Saharan.
• 1977 –
  • Irene Lapuerta, nafar politikari eta unibertsitateko irakaslea.
  • Maider Olleta, nafar gimnasta erritmiko ohia.
• 1985 – Sheila Hernández, bizkaitar judoka paralinpikoa.
• 1986 – Rober Uriarte, bizkaitar pilotaria.
• 1995 –
  • Nora Azurmendi, gipuzkoar eskubaloi-jokalaria.
  • Ioritz Landeta, bizkaitar futbolaria.
• 1997 - Olivia Baril, quebectar-gipuzkoar txirrindularia, Rouyn-Norandan.

Mundua

• 786 – Saga Enperadorea, Japoniako Enperadorea (h. 842).
• 1656 – Nicolas de Largillière, frantziar margolari erretratugilea (h. 1746).
• 1684 – Antoine Watteau, frantziar pintorea (h. 1721).
• 1731 – Henry Cavendish, britainiar fisikari eta kimikaria (h. 1810).
• 1738 – Benjamin West, estatubatuar margolaria (h. 1820).
• 1763 – Xavier de Maistre, savoiar militar eta idazlea (h. 1852).
• 1813 – Giuseppe Verdi, italiar musikagilea (h. 1901).
• 1825 – Paul Kruger, Erresuma Batuaren aurkako boer erresistentziaren buru nagusia eta Hegoafrikako Errepublikako presidentea (h. 1904).
• 1830 – Elisabet II.a Espainiakoa, Espainiako erregina (h. 1904).
• 1834 – Aleksis Kivi, finlandiar idazlea, finlandierazko lehen eleberri esanguratsua idatzi zuena (h. 1872).
• 1839 – Francisco Giner de los Ríos, espainiar pedagogoa eta idazlea (h. 1915).
• 1853 – Anna Gardell-Ericson, suediar margolari eta akuarelista (h. 1939).
• 1858 – Maurice Prendergast, estatubatuar margolari postinpresionista (h. 1924).
• 1860 – Joan Maragall i Gorina, katalanezko idazlea (h. 1911).
• 1861 – Fridtjof Nansen, norvegiar esploratzaile, zientzialari eta diplomatikoa, 1922an Bakearen Nobel Sariduna (h. 1930).
• 1895 – Wolfram von Richthofen, alemaniar mariskala, Gernikako bonbardaketaren arduradun nagusia (h. 1945).
• 1898 –
  • Marie-Pierre Kœnig, frantziar jenerala (h. 1970).
  • Eugen Wüster, austriar industrialaria eta terminologoa, terminologia diziplinaren sortzailea (h. 1977).
• 1900 – Helen Hayes, estatubatuar antzezlea, Estatu Batuen historiako antzerki-antzezle onenetakoa (h. 1993).
• 1901 – Alberto Giacometti, suitzar eskultore, margolari eta marrazlea (h. 1966).
• 1906 –
  • Paul Creston, estatubatuar musikagilea (h. 1985).
  • R. K. Narayan, indiar eleberrigilea (h. 2001).
• 1908 –
  • Min-Chueh Chang, txinatar-estatubatuar ikertzailea, pilula antisorgailuaren asmatzaileetako bat (h. 1991).
  • Mercè Rodoreda, kataluniar idazlea (h. 1983).
• 1911 – Clare Hollingworth, britainiar kazetari eta gerra berriemailea (h. 2017).
• 1913 – Claude Simon, frantziar idazlea, 1985eko Literaturako Nobel Saria (h. 2005).
• 1917 – Thelonious Monk, estatubatuar jazz pianojole eta konposatzailea, Bebop jazz musika estiloaren sortzaileetako bat (h. 1982).
• 1918 –
  • Yigal Allon, Israelgo lehen ministroa (h. 1980).
  • Jean Gimpel, frantziar historialaria (h. 1996).
• 1919 – William Kruskal, estatubatuar estatistikaria (h. 2005).
• 1921 – James Clavell, australiar eleberrigile, gidoilari, zinema zuzendari eta Bigarren Mundu Gerrako militar eta gerra-presoa (h. 1994).
• 1922 – María Matilde Almendros, kataluniar irrati-esatari eta aktorea (h. 1995).
• 1923 – Nicholas Parsons, ingeles aktore eta telebista eta irrati aurkezlea (h. 2020).
• 1924 –
  • Mary Berg Varsoviako ghetto judutarretik bizirik atera eta El ghetto de Varsovia liburuaren egilea (h. 2013)
  • Pierre Dolbeault, frantziar matematikaria (h. 2015).
  • Ed Wood, estatubatuar zinema zuzendari, ekoizle, gidoigile eta aktorea (h. 1978).
• 1927 –
  • Dana Elcar, estatubatuar aktorea (h. 2005).
  • Manuel Hernández Mompó, espainiar margolaria (h. 1992).
• 1930 –
  • Yves Chauvin, frantziar kimikari eta unibertsitate-irakaslea, 2005eko Kimikako Nobel Saria (h. 2015).
  • Harold Pinter, ingeles idazlea, 2005eko Literaturako Nobel Saria (h. 2008).
• 1936 – Gerhard Ertl, alemaniar kimikari eta unibertsitate-irakaslea, 2007ko Kimikako Nobel Saria.
• 1939 – Abdul Ati al-Obeidi, Libiako estatuburua (h. 2023).
• 1941 –
  • Peter Coyote, estatubatuar aktore, zuzendari, gidoigile eta filma, antzerki eta telebistako narratzailea.
  • Jacob Nena, Mikronesiako Eststu Federatuetako presidentea (h. 2022).
  • Ken Saro-Wiwa, nigeriar idazle, telebista ekoizle eta ingurumen ekintzailea (h. 1995).
• 1944 –
  • Tudor Parfitt, britainiar esploratzailea, historialaria eta idazlea.
  • Petar Zhekov, bulgariar futbolaria (h. 2023).
• 1946 –
  • Charles Dance, ingeles aktorea.
  • Antonio González Pacheco, Billy el Niño, Espainiako poliziaren inspektorea, frankismo garaian torturatzailea (h. 2020).
  • Naoto Kan, Japoniako lehen ministroa.
• 1950 – Nora Roberts, 209 eleberri erromantiko baino gehiago idatzi dituen estatubatuar idazlea.
• 1951 – Jeanette, espainiar-britainiar abeslaria.
• 1953 – Midge Ure, eskoziar musikari, kantu-idazle eta musika ekoizlea.
• 1954 –
  • Ariane Ascaride, frantziar aktorea.
  • Rekha, indiar aktorea.
• 1956 – Sylvie M. Jema, frantziar idazlea.
• 1958 – Carla Signoris, italiar aktore eta bikoiztailea.
• 1959 – Kirsty MacColl, ingeles pop abeslari eta egile-abeslaria (h. 2000).
• 1961 – Amparo Alonso Betanzos, galiziar ingeniari kimikoa eta adimen artifizialeko ikertzailea.
• 1962 –
  • Takayuki Fujikawa, japoniar futbolaria (h. 2018).
  • Chalermpol Malakham, thailandiar abeslari eta aktorea.
• 1965 – Chris Penn, estatubatuar aktorea (h. 2006).
• 1966 – Carolyn Bertozzi, estatubatuar kimikaria, 2022ko Kimikako Nobel Saria.
• 1967 – Ginesa Ortega, kataluniar flamenko abeslaria.
• 1969 – Loren Bouchard, estatubatuar ekoizle, zuzendari eta gidoigilea.
• 1970 –
  • Rosana Alonso, espainiar maistra eta politikaria.
  • Bai Ling, txinatar jatorriko estatubatuar aktorea.
• 1971 –
  • Yevgeni Kissin, errusiar piano-jotzailea.
  • Carlos Reygadas, mexikar zinema zuzendaria.
• 1972 – Ricardo Sa Pinto, portugaldar futbolaria.
• 1973 – Luz Cruz Tévez, perutar psikologo eta politikaria.
• 1978 – Jodi Lyn O'Keefe, estatubatuar aktore eta modeloa.
• 1979 – Mýa, estatubatuar abeslaria, abestigilea, dantzaria, musika-ekoizlea eta aktorea.
• 1980 – Yuiko Konno, japoniar futbolari ohia.
• 1981 – Daisuke Nasu, japoniar futbolaria.
• 1983 – Emma Ruth Rundle, estatubatuar abeslari, konpositore, gitarra-jole eta ikusizko artista.
• 1984 – Chiaki Kuriyama, japoniar aktore eta modeloa.
• 1986 –
  • Vadim Demidov, letoniar-norvegiar futbolaria.
  • Ezequiel Garay, argentinar futbolaria.
• 1989 - Kawtar Boulaid, marokoar atleta, maratoian aditua.
• 1990 – Venus Lux, estatubatuar emakumezko aktore, zuzendari eta ekoizle pornografiko transexuala.
• 1991 –
  • Lali Espósito, argentinar abeslaria eta aktorea.
  • Mariana Pajón, kolonbiar BMX txirrindularia.
• 1996 - Jaione Anzola, bizkaitar diseinatzailea.
• 2000 –
  • Desiet Kidane, eritrear txirrindularia (h. 2021).
  • Mattia Vlad Morleo, italiar konpositore eta musikaria.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1821 – Michel Behic, lapurtar politikari eta armadorea, Morlaix (j. 1739).
• 1858 – Jose Oianguren, gipuzkoar abokatu eta esploratzailea, Davaon.
• 1918 – Maria Katalina Irigoien, María Desposorios, iruindar moja, 2011n dohatsu izendatua, Madrilen (j. 1848).
• 1944 – Théodore Tissier, frantziar legelari eta politikaria, Hendaian (j. 1866).
• 1987 – Kotxepin Bengoetxea, bizkaitar euskaltzalea (j. 1949).
• 2010 – Marcelino Bergara, Bergara I.a, nafar pilotaria (j. 1943).
• 2018 – Madeleine Cabidoche, euskal espeleologiaren aintzindari eta sustatzailea, Tarben (j. 1930).
• 2020 – Javier Pagola, nafar kazetari eta idazlea (j. 1946).
• 2021 –
  • Kaxildo Alkorta, gipuzkoar itzultzailea, idazlea eta Mendebalde Kultura Alkartearen lehendakaria (j. 1943).
  • Luis de Pablo, euskal musikagilea, iraskasle famatua nazioartean, Madrilen (h. 1930).

Mundua

• 827 – Valentin, Aita santua.
• 1359 – Hugo IV.a Ziprekoa, Zipreko erregea eta Jerusalemgo errege tituluduna (j. 1294).
• 1612 – Bernardino Poccetti, Barbatelli, italiar margolari eta akuaforte-grabatzaile manierista (j. 1548).
• 1636 – Pieter Brueghel Gaztea, flandestar margolaria.
• 1659 – Abel Tasman, holandar esploratzailea (j. 1603).
• 1720 – Antoine Coysevox, frantziar eskultore eta dekoratzailea (j. 1640).
• 1791 – Christian Friedrich Daniel Schubart, alemaniar musikagilea, organista eta poeta (j. 1739).
• 1796 – Juliana Maria Brunswick-Wolfenbüttelekoa, Danimarka eta Norvegiako erregina ezkontidea (j. 1729).
• 1836 – Martha Washington Jefferson Randolph, Ameriketako Estatu Batuetako Lehen Dama (j. 1772).
• 1837 – Charles Fourier, frantziar filosofoa (j. 1772).
• 1853 – Pierre-François-Léonard Fontaine, frantziar arkitekto eta diseinatzailea (j. 1762).
• 1881 – Daniel Comboni, italiar santua (j. 1831).
• 1913 – Katsura Tarō, Japoniako lehen ministroa (j. 1848).
• 1914 –
  • Karlos I.a Errumaniakoa, Errumaniako lehenengo erregea (j. 1839).
  • Gijsbert van Tienhoven, Herbehereetako lehen ministroa (j. 1841).
• 1922 – Luisa Capetillo, puertorricar anarkista, feminismoaren eta unionismoaren aitzindaria bere herrialdean (j. 1879).
• 1923 – Andrés Cáceres, Peruko presidentea (j. 1836).
• 1925 – James Buchanan Duke, estatubatuar industrialaria, zigarroaren fabrikazio eta marketin modernoa sartu zituena (j. 1856).
• 1936 – Orfilia Rico, uruguaiar aktorea (j. 1871).
• 1938 – Isabelo de los Reyes, filipinar idazlea eta politikaria (j. 1864).
• 1963 – Édith Piaf, frantziar abeslaria, music-hall arloan oso famatua (j. 1915).
• 1964 – Eddie Cantor, estatubatuar umorista, dantzari, abeslari, aktore eta abesti egilea (j. 1892).
• 1968 – Delhy Tejero, espainiar margolaria, marrazkilaria, muralista eta irakaslea, Las sinsombrero mugimendukoa (j. 1904).
• 1970 – Édouard Daladier, Frantziako lehen ministroa (j. 1884).
• 1973 – Ludwig von Mises, austriar-estatubatuar Austriar eskolako ekonomialari, historialari, logiko eta soziologoa (j. 1881).
• 1974 – Liudmila Pavlitxenko, Bigarren Mundu Gerran parte hartu zuen sobietar frankotiratzailea, historiako emakume frankotiratzaile arrakastatsuena (j. 1916).
• 1977 – Jean Duvieusart, Belgikako lehen ministroa (j. 1900).
• 1983 – Ralph Richardson, ingeles antzezlea (j. 1902).
• 1985 –
  • Yul Brynner, estatubatuar aktorea (j. 1920).
  • Orson Welles, estatubatuar film eta antzerki zuzendaria, aktorea eta ekoizlea, historiako zuzendari hoberenetakoa (j. 1915).
• 1998 – Jackie Forster, ingeles kazetaria, lesbianen eskubideen aldeko ekintzailea (j. 1926).
• 1999 – Hana Te Hemara, maori jatorriko zeelandaberritar hizkuntza- eta kultura-aktibista (j. 1940).
• 2000 – Sirimavo Bandaranaike, Zeilango eta Sri Lankako lehen ministroa (j. 1916).
• 2002 – María Josefa Jiménez Cisneros, espainiar arkeologoa, Cádizko lehen arkeologotzat joa (j. 1916).
• 2004 – Christopher Reeve, estatubatuar aktorea (j. 1952).
• 2005 – Milton Obote, Ugandako presidentea (j. 1925).
• 2007 – Mehmed Uzun, idazle kurdua (j. 1953).
• 2010 –
  • Solomon Burke, estatubatuar soul eta blues musikaria (j. 1940).
  • Joan Sutherland, australiar sopranoa (j. 1926).
• 2011 – Masahiro Hamazaki, japoniar futbolaria (j. 1940).
• 2013 – Scott Carpenter, estatubatuar astronauta eta akuanauta (j. 1925).
• 2015 – Richard Heck, estatubatuar kimikaria, 2010eko Kimikako Nobel Saria (j. 1931).
• 2018 – Mary Midgley, ingeles filosofoa, etikan aditua (j. 1919).
• 2020 – Serge Bourdoncle, frantziar futbolaria eta entrenatzailea (j. 1936).
• 2024 –
  • Fleur Adcock, zeelandaberritar olerkaria (j. 1934).
  • Ethel Kennedy, estatubatuar giza eskubideen aldeko ekintzailea, Robert Kennedyren emaztea (j. 1926).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Bakarne, Bakartxo, Bakar eta Axlor.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2921
• Multimedia: 10 October / Q2921

Urriaren 9 | Urteko egutegi | Urriaren 11