Mauritius

Mauritius (Engels: Mauritius, [məˈrɪʃ(i)əs, mɔː-], ; Frans: Maurice, [mɔʁis, moʁis], ; Morisyen: Moris, [moʁis]), amptelik die Republiek Mauritius (Engels: Republic of Mauritius; Frans: République de Maurice; Morisyen: Repiblik Moris), is 'n eilandstaat in die suidwestelike Indiese Oseaan, omtrent 900 km oos van Madagaskar en 3 943 kilometer suidwes van Indië. Benewens die hoofeiland Mauritius sluit die republiek die eilande Sint Brandon en Rodrigues en die Agalegaëilande in. Mauritius is deel van die Maskareense Eilande, wat die Franse eiland Réunion 200 km suidwes insluit. Die hoofstad en grootste stad van Mauritius is Port Louis. Mauritius is die enigste Afrikaland waar Hindoes die bevolkingsmeerderheid vorm.

Republiek Mauritius
Republic of Mauritius (Engels)
République de Maurice (Frans)
Repiblik Moris (Morisyen)

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Stella Clavisque Maris Indici (Latyn vir: "Ster en sleutel van die Indiese Oseaan")
Volkslied: Motherland (Engels vir: "Moederland")
Hoofstad	Port Louis 20°10′S 57°31′O
Grootste stad	Port Louis
Amptelike tale	Geena
Regering • President • Adjunkpresident • Eerste minister	Unitêre parlementêre grondwetlike republiek Prithvirajsing Roopun Eddy Boissézon Navin Ramgoolam
Onafhanklikheid • Huidige grondwet • Republiek	van die Verenigde Koninkryk 12 Maart 1968 12 Maart 1992
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	2 040 km2  (180ste) 787,6 myl2 0,07
Bevolking  - 2024-skatting  - 2022-sensus  - Digtheid	1 310 504 (159ste) 1 235 260 642,4 / km2 (21ste) 1 663,9 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $40,429 miljard (137ste) $32 063 (60ste)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $15,890 miljard (133ste) $12 601 (69ste)
MOI (2022)	0,796 (72ste)  –  hoog
Gini (2017)	36,8 –  medium
Geldeenheid	Roepee (MUR)
Tydsone  - Somertyd	MUT (UTC+4) nie toegepas nie (UTC+4)
Internet-TLD	.mu
Skakelkode	+230
a. In die parlement is Engels die amptelike taal en Frans mag ook gebruik word.

Mauritius en geëiste gebiede

Mauritius het op 12 Maart 1968 sy onafhanklikheid van die Verenigde Koninkryk verkry en op 12 Maart 1992 'n grondwetlike republiek binne die Britse Statebond geword. Volgens die bruto binnelandse produk per kapita is Mauritius een van die welvarendste lande van Afrika. Die ekonomie is veral op suiker, toerisme, tekstiele, klere en finansiële dienste gebaseer. Dit is een van slegs 'n handjievol Afrikalande met 'n hoë menslike-ontwikkelingsindeks.

Mauritius maak aanspraak op die Britse oorsese gebied Diego Garcia (Britse Indiese Oseaangebied), wat in 1965 – drie jaar voor Mauritius se onafhanklikheid – deur die Britse regering van Mauritius afgestig is. Die Internasionale Geregshof het in Februarie 2019 die Verenigde Koninkryk se aanspraak op die Chagos-argipel as oortreding van die internasionale reg geklassifiseer en beslis dat die Britse regering dié gebied aan Mauritius moet oorhandig. Daarbenewens eis Mauritius die Tromelin-eiland van Frankryk.

Demografie

Kaart van Mauritius

'n Strand in die noorde van die eiland

Nederlandse kaart van 'n kus in Mauritius in 1753

Die Slag van Grand Port tussen die Franse en Britse vlote in 1810

Champ de Mars, Port Louis, 1880

Oorspronklik was die eiland onbewoon, en menslike nedersettings het eers met die begin van die koloniale tydperk ontstaan. Vandag is sowat twee derdes van die bevolking van Indiese afkoms. Die Kreole, 'n gemengde bevolkingsgroep met wortels in Afrika, Madagaskar en Europa, is die tweede grootste etnisiteit op Mauritius. Daar is ook klein minderhede Chinese (twee persent van die totale bevolking) en Europeërs (drie persent).

Die taalkundige situasie is ingewikkeld. Alhoewel Engels die amptelike taal en ook handelstaal is, oorheers die Franse taal twee eeue ná die einde van die Franse koloniale bewind nog steeds die alledaagse taalgebruik en die mediabedryf. Die meeste koerante en televisieprogramme is Franstalig. Frans is ook die moedertaal van die welgesteldes (sowat vier persent van die inwoners).

Die posisie van Frans word verder versterk deur Morisyen, 'n kreooltaal, wat Frans (met 'n sterk vereenvoudigde grammatika) as sy grondslag het en deur die meeste inwoners (na ramings sowat tagtig persent) as omgangstaal gepraat word. Daar word oorweeg om Morisyen tot 'n amptelike taal te verhef.

Die onderwystale is Frans, Engels en Morisyen. Die meeste mense van Mauritius wissel die taal na gelang van die situasie.

Die belangrikste tale van die etniese minderhede is die plaaslike Indiese omgangstaal Bhojpuri wat op Noord-Indiese tale en dialekte baseer en nou verwant is aan Hindi. Twaalf persent van die bevolking praat hierdie Indiese mengtaal. Daarnaas word Drawidiese tale uit Suid-Indië (veral Tamil met drie persent), Oerdoe, Telugu en 'n aantal Suid-Chinese dialekte gepraat.

Hindoeïsme is die belangrikste godsdiens op Mauritius, met sowat die helfte van die bevolking as sy aanhangers. 35 persent is Christene (hoofsaaklik Rooms-Katolieke en agt persent Protestante), twaalf persent Soennietise Moslems en drie persent Sjiiete. Sowat een persent van die bevolking is Boeddhiste.

Geskiedenis

Die eiland kry op 17 September 1598 sy naam van die Nederlander Wijbrandt van Warwijk, onderweg na Oos-Indië. Die naamgewing was ter ere van die toenmalige Nederlandse edelman Maurits van Nassau. Dit was onbewoon.

In 1638 het Nederland dit as buitepos van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie beset, maar in 1709 dit weer verlaat omdat dit net deels suksesvol as verversingspos benut kon word tussen Kaapstad en Batavia.

Die Franse vloot het die eiland in 1715 beset en tot 'n behoorlike nedersetting uitgebou.

In 1810 het die Britse vloot probeer om die eiland in te neem, maar is in die Seeslag van Grand Port van drie dae deur Franse oorlogskepe verpletter. 'n Paar maande later, op 29 November 1810, het die Britte egter teruggekeer met 'n invalsmag van 16 000 soldate, wat die eilandbewoners binne vier dae oorrompel het. Mauritius het op 12 Maart 1968 onafhanklikheid van Brittanje verkry en op 12 Maart 1992 'n republiek geword.

Nederlandse tydperk

In 1598 het 'n Nederlandse eskader onder bevel van admiraal Wybrand Van Warwyck by Grand Port geland en die eiland "Mauritius" gedoop, ter ere van prins Maurits van Nassau, goewerneur van die Nederlandse Republiek. Maar dit was eers in 1638 dat daar 'n eerste poging van Nederland was om 'n nedersetting te stig. Dit was ook hiervanaf wat die Nederlandse navigator Abel Tasman uitgevaar het om later die westelike deel van Australië te ontdek. Die eerste Nederlandse nedersetting het slegs twintig jaar bestaan. Verskeie pogings is daarna aangewend om dit uit te brei, maar die nedersettings het nooit genoeg inkomste geproduseer nie en die Nederlanders verlaat dus Mauritius in 1710. Hulle word onthou vir die bekendstelling van suikerriet, huisdiere en takbokke.

Franse tydperk

Frankryk, wat toe reeds die omliggende Île Bourbon (Réunion) beheer, neem beheer van Mauritius oor in 1715 en hernoem dit Île de France (letterlik, die eiland van Frankryk). Die aankoms van die Franse goewerneur Mahé de La Bourdonnais in 1735 het saamgeval met die ontwikkeling van 'n welvarende ekonomie wat gebaseer was op suikerproduksie. De La Bourdonnais stig Port Louis as 'n vlootbasis en 'n skeepsbouery. Onder sy goewerneurskap is talle geboue opgerig, 'n aantal van wat vandag nog bestaan – deel van die Government House, Chateau de Mon Plaisir by die Pamplemousses, en die Line Barracks. Die eiland was onder die administrasie van die Franse Oos-Indiese maatskappy wat sy teenwoordigheid tot 1767 gehandhaaf het.

Van 1767 tot 1810, behalwe vir 'n kort tydperk tydens die Franse Rewolusie, toe inwoners 'n regering gestig het wat feitlik onafhanklik van Frankryk gefunksioneer het, is die eiland deur amptenare van die Franse regering beheer. In die besonder Charles Ahmed Isidore Decaen, 'n suksesvolle generaal van die Franse Rewolusionêre Oorloë, en soms ook 'n mededinger van Napoleon, het as goewerneur-generaal van Mauritius en Réunion 1803–1810 opgetree. Britse vloot kartograaf en ontdekker Matthew Flinders is in hegtenis geneem en deur Decaen aangehou vir die meeste van hierdie tydperk op die eiland, weens 'n oortreding van 'n bevel van Napoleon. Gedurende hierdie periode, die Napoleontiese Oorloë, het Ile de France 'n basis onderhou waarvandaan Franse slagskepe suksesvolle aanvalle op Britse kommersiële skepe kon doen. Die strooptogte het voortgeduur tot 1810 toe 'n sterk Britse vlootekspedisie gelei deur Commodore Josias Rowley gestuur is om die eiland te verower. Ten spyte van die Slag van Grand Port, die enigste oorwinning vir die Franse vloot oor die Britte tydens hierdie oorloë, moes die Franse hul oorgee tydens 'n Britse inval op Cap Malheureux, drie maande later. Hulle het amptelik mag oorgegee op 3 Desember 1810, op voorwaarde dat die setlaars hul grond en eiendom kon behou, en dat Frans en die Franse Wette gebruik sou word in kriminele en siviele sake in die howe. Onder Britse bewind is die naam van die eiland weereens terug verander na Mauritius.

Dorpe in Mauritius

• Bambous
• Flic-en-Flac
• Grand-Baie

Bronnelys

Algemeen

• (en) "Mauritius". Encyclopædia Britannica. Besoek op 13 November 2024.
• (en) "Mauritius". Central Intelligence Agency. Besoek op 13 November 2024.

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Mauritius op Wikivoyage
• (en) (fr) Amptelike webwerf van Mauritius