Tiat-ha̍k

Tiat-ha̍k chit-ê sû sī tùi Ji̍t-pún Hàn-jī-sû 哲学 (てつがく) lâi--ê, lēng-goā Hi-lia̍p-gí ê φιλοσοφια sī "tùi tì-hūi ê ài" ê ì-sù, Hi-lia̍p-gí ê chit-ê jī sī Tek-gí ê Philosophie, Hoat-gí ê philosophie hām Eng-gí philosophy ê kiōng-tông lâi-goân.

Tiat-ha̍k ê ì-sù chin-chē:

Kò-jîn khoàⁿ chit-ê sè-kài ia̍h-sī sè-kài bó·-mi̍h mi̍h-kiāⁿ / tāi-chì ê hong-sek.
Bat o̍h-koè án-choáⁿ su-khó ê lâng sò· siūⁿ--chhut-lâi ê kui-thò· ê koan-liām hē-thóng.
Gián-kiù thiu-siōng koan-liām ê ha̍k-būn.

Chit-phiⁿ bûn-chiuⁿ só· kóng ê tiat-ha̍k sī kóng gián-kiù tiat-ha̍k chit-ê ha̍k-kho ê ha̍k-chiá (tiat-ha̍k-ka) in kú-tn̂g teh chò su-khó ê hiah-ê koan-liām (ha̍k-būn).

Téng-koân kóng chiah-ê koan-liām í-keng chiâⁿ-chò 1-ê chin-toā ê tì-sek kap būn-tê ê hē-thóng--ah. Tiat-ha̍k pún-sin tō ū hun-chò chin-chē lūi, ū ê tiat-ha̍k hē-thóng sī tùi Au-chiu, te̍k-pia̍t sī kó·-chá ê Hi-lia̍p lâi--ê, ū ê sī tùi A-chiu--chhut-lâi-ê, ū ê sī koh pa̍t-ūi--ê.

Ki-pún siāu-kài

Tiat-ha̍k sī 1-khoán thàu-koè su-khó kap mn̄g būn-tê lâi gián-kiù jîn-lūi kap chit-ê sè-kài ê ha̍k-būn. Lēng-goā 1-chióng tiat-ha̍k ê tēng-gī sī " tùi thiu-siōng koan-liām ê gián-kiù ". Tiat-ha̍k m̄-sī kho-ha̍k ê 1-chióng, in-ūi tiat-ha̍k m̄-sī teh gián-kiù chit-sè-kan ê mi̍h-kiāⁿ kap tāi-chì án-choáⁿ ūn-chok. Ki-pún-siōng, tiat-ha̍k sī thàu-koè hoê-ta̍p chi̍t-koá toā būn-tê, koh tùi he si̍t-chè ê tap-àn chìn-chi̍t-pō· mn̄g khoàⁿ "ūi-sím-mi̍h / ūi-sím-mi̍h m̄-sī" chit-khoán ê hong-sek teh chò su-khó.

M̄-koh tiat-ha̍k kap kho-ha̍k ū koan-hē, mā hām chong-kàu ū tī-tāi, tùi kho-ha̍k kap chong-kàu ê chi̍t-koá būn-tê, tiat-ha̍k sīm-chì ē-tàng chò-hoé lâi thê-kiong tap-àn. Ū lâng jīn-ûi tiat-ha̍k sī 1-khoán tī kho-ha̍k kap chong-kàu tiong-kan ê ha̍k-būn, mā ū lâng jīn-ûi tiat-ha̍k èng-kai tio̍h to̍k-li̍p chò gián-kiù, mài ū kau-chhap.

Tiat-ha̍k-ka tùi būn-tê ê tap-àn ē-sái kóng sī ngó-hoe cha̍p-sek, tiat-ha̍k kap kho-ha̍k hām chong-kàu bô-kâng, ū-tang-sî-á tùi būn-tê pēng bô chèng-khak ê tap-àn, kan-taⁿ thang kóng chhoē ū khah hó ê tap-àn niā-tiāⁿ.

Ē-kha sī chi̍t-koá tiat-ha̍k ê tiōng-iàu ê būn-tê:

Sím-mi̍h sī hó, ia̍h-sī kóng sím-mi̍h sī súi--ê?
Kám ū Siōng-tè?
Lán tī leh ê chit-ê sè-kài kám chiâⁿ-si̍t chûn-chāi?
Lâng sī siáⁿ-hoè?
Sím-mi̍h sī chin-lí?

Tiat-ha̍k ê léng-he̍k kap hun-ki

Lán ē-tàng kā tiat-ha̍k koh hun-thiah, piàn-chò bô-kāng ê léng-ha̍k he̍k-chiá-sī hun-ki, hun-thiah ê piau-chún sī lán mn̄g ê būn-tê ê hun-lūi. Ē-kha ê pun-pheⁿ tō-sī chiàu ta̍k-lūi ê būn-tê hun-chò kúi-ā-ê léng-he̍k he̍k-sī hun-ki, chiah-ê būn-tê pí téng-koân hiah-ê būn-tê ke chin chiâu-chn̂g. Nā ū 1-thò· thang hoê-tap chiah-ê būn-tê ê tap-àn, lán tō thang kóng he sī 1-thò· " tiat-ha̍k ". Taⁿ í-keng ū chē-chē tiat-ha̍k tī leh, tō chhin-chhiūⁿ ta̍k-ê lâng tùi ē-bīn chiah-ê būn-tê ê khoàⁿ-hoat lóng koh-iūⁿ kāng-ì-sù. Chóng--sī mā m̄-sī lóng-chóng ê tiat-ha̍k-ka lóng mn̄g kāng-khoán ê būn-tê, ē-kha ê būn-tê kan-taⁿ sī Au-chiu ê tiat-ha̍k-ka kah chia̍p mn̄g--ê*

Hêng-jî-siōng-ha̍k: ū-sî-chūn koh hun-chò pún-thé-lūn (gián-kiù si̍t-thé kap chûn-chāi ê tiat-ha̍k), gián-kiù sim-lêng, kap gián-kiù chong-kàu ê tiat-ha̍k 3-chióng.
- Pún-thé-lūn
  - Lán só· khoàⁿ ê chit-ê sè-kài tàu-té sī siáⁿ-mi̍h? (Sím-mi̍h sī si̍t-chè--ê?)
  - Kám ū lán khoàⁿ-ē-tio̍h thiaⁿ-ē-tio̍h í-goā ê mi̍h-kiāⁿ / tāi-chì?
  - Nā chún bô lâng khoàⁿ-tio̍h tāi-chì hoat-seng, kám tio̍h thang kóng he tāi-chì bô hoat-seng?
  - Kám ū kî-thaⁿ ê sè-kài? Pí-lūn kóng ū lēng-goā 1-ê sè-kài, tī hia hoat-seng ê tāi-chì hām lán chit-ê sè-kài koh-iūⁿ?
  - Chò lâng he̍k-chiá-sī oa̍h leh kám ū sím-mi̍h te̍k-pia̍t ê só·-chāi? Nā bô lâi kóng, sī án-choáⁿ ū lâng ē siūⁿ-chò ū?
  - Sím-mi̍h sī khong-kan? Koh sím-mi̍h sī sî-kan?
- Gián-kiù sim-lêng ê tiat-ha̍k
  - Sím-mi̍h sī sim / sim-lêng?
  - Sím-mi̍h sī sin-thé / jio̍k-thé?
  - Sím-mi̍h sī ì-sek?
  - Lâng kám ē-sài ka-tī chò koat-tēng? Ia̍h-sī kóng lâng khêng-si̍t kan-taⁿ ē-tàng koat-tēng chò 1-kiāⁿ tāi-chì? ( Lâng kám ū chū-iû ì-hiòng? )
- Gián-kiù chong-kàu ê tiat-ha̍k
  - Lâng kám ū lêng-hûn?
  - Kám ū 1-ê chhòng-chō bān-mi̍h ê Siōng-tè?
Jīn-sek-lūn(tì-sek-lūn)
- Sím-mi̍h sī tì-sek?
- Lán sī án-choáⁿ chai-iáⁿ tāi-chì (mi̍h-kiāⁿ), liáu-kái tāi-chì (mi̍h-kiāⁿ)--ê?
- Sím-mi̍h sī kho-ha̍k?
- Sím-mi̍h sī chin-lí?
Lûn-lí-ha̍k
- Sím-mi̍h sī tio̍h, sím-mi̍h sī m̄-tio̍h? Hó kap pháiⁿ koh sī--siáⁿ
- Lâng kám ū chi̍t-koá tāi-chì tio̍h chò, koh ū-koá tāi-chì bē-sái chò?
- Sím-mi̍h sī chèng-gī?
Bí-ha̍k
- Sím-mi̍h sī súi?
- Chiâⁿ-si̍t ê mi̍h-kiāⁿ kám ū súi?
- Hó ê mi̍h-kiāⁿ kám ū súi?
- Sím-mi̍h sī gē-su̍t?
Bêng-ha̍k (lūn-lí-ha̍k)
- Lán ēng ê jī-sû ê ì-sù sī sím-mi̍h?
- Lán tio̍h án-choáⁿ chiah ē-tàng ēng 1-khoán hong-sek kā 1-hāng mi̍h-kiāⁿ (1-kiāⁿ tāi-chì) kóng--chhut-lâi, koh kan-taⁿ ū ko·-1-ê ìu-sù?
- Kám sī lóng-chóng ê koan-liām lóng ū châi-tiāu ēng gí-giân piáu-ta̍t?
- Sím-mi̍h sī sū-si̍t / chin-lí ?