Spoansche Habsburgers
De Spoansche Habsburgers zyn ’t deel van de Habsburgers dat under splitste van de Oostnryksche Habsburgers achter d’n troonsofstand van Karel V in 1556.
Deur te trouwn mè Johanna van Kastilië was Filips I van Kastilië d’n eestn Habsburger die regeerdege over Spanje. Achter de splitsinge van de Habsburgers wierd 'n erkend als Filips I van Spanje.
De Spoansche Habsburgers
[bewerkn | brontekst bewerken]- Filips I (den Schoonn) (1504-1506)
- Karel I (1516-1556)
- Filips II (1556-1598)
- Filips III (1598-1621)
- Filips IV (1621-1665)
- Karel II (1665-1700)
Filips den Schoonn is d'n 22sten juni 1478 geboorn in Brugge, en is d'n 25sten september 1506 in Burgos in Spanje gestorvn achter 'n korte ziekte. Je was de zeune van Maria van Bourgondië en van Maximiliaan van Oostenryk. Filips was grave van Vloandern, Artesië, Enegouwn, Olland, Zêeland, markgrave van Naamn, ertog van Gelre, Brabant, Limburg en Luxemburg. Later wierd Filips de troonsipvolger van Kastilië en Aragon.
Leevn
Al ip z'n vier jaar verloor Filips z'n moeder, en wierd z'n vader in z'n platse regent. Filips wierd ipgekwikt in Mecheln, an 't of van zyn stiefgrootmoeder Margaretha van York, de weeuwe van Karel den Stoutn. In 1494 wierd 'n meerderjarig verklaard, en kwamt 'n an de macht.
Je probeerde de belangn van de Nederlandn te verdedign en de neutraliteit van de Nederlandn by de Frans-Ingelsche wryvingn die d'r ton woarn. Da was in tegenstellinge tou de politiek da zyn voader gevolgd adde. Maximiliaan ad assan teegn de karre van de Fransche gereen. Filips liet toe dat d'Ingelsche lakencommerce deen in de Nederlandn. Je poaide de Fransche keunink Charles VIII deur zyn leenn Vloandern en Artesië te vereffen. Je sloot in 1498 't Verdrag van Parys, woamee dat 'n ofzag van zyn anspraken ip Bourgondië en Gelre.
Filips zette de centralisatiepolitiek van zyn voorouders vodder. Je richtte in 1504 de Grote Raad van Mechelen weer ip, achter dat die instellinge by 't begun van 't beleid van zyn moeder, gedwongen deur de vertegenwoordigers van 't volk, was afgeschaft gewist.
In 1496 trouwde Filips met Johanna van Kastilië, bygenoamd de Woanzinnige. Zy was de dochter van de zogenaamde Katholieke Keuningn, keunink Ferdinand van Aragon en keuniginne Isabella I van Kastilië. Deurdat Joanna's broere, die troonsipvolger was in Kastilië en Aragon, vroeg stierf, wierd Filips troonsipvolger in die twee keuninkrykn. Als gevolg dovan veranderde Filips van een neutraliteitspolitiek noar een pro-Fransche-politiek. 't Kwam zelfs zoverre dat Filips zyn vader koste verzoenn met de Fransche keunink over 't ertogdom Milaan.
T'endn 1504 stierf Filips' schoonmoeder, en liet 'n em uutroepen tout Kastiliaanse keunink, oundanks da zyn schoonvader do nie mee akkoord gink. Achter Filips' dood in 't najaar van 1506 begoste zyn vrouwe Joanna zot te wordn woadeure da ze de byname "de Woanzinnige" kreeg.
Kinders
Filips en Joanna an tope 6 kinders:
- Eleonora
°1498 +1558, keuniginne van Portugal als vrouwe van Emanuel I, en later keuniginne van Vrankryk als vrouwe van Francois I.
°1500 +1558, keizer van 't Illig Rôoms Ryk en keunink van Spanje. Je was getrouwd met Isabella van Portugal.
- Isabella
°1501 +1526, keuniginne van Denemarkn als vrouwe van Christiaan II
°1503 +1564, keizer van 't Illig Rôoms Ryk. Je was getrouwd met Anna van Ongareye.
°1505 +1558, keuniginne van Ongareye als vrouwe van Lodewyk II.
- Catharina
°1507 +1578, keuniginne van Portugal als vrouwe van Johan III.
Achter da Filips gestorvn was erfde Karel al Filips gebiedn. Karels grootvader Maximiliaan gink ermee akkoord dat Karels tante, Margaretha van Oostnryk landvoogdesse wierd.
D'aartsertoogn Albrecht en Isabella regeern over de Spoansche Nederlandn.
Filips III wierd in 1598 als 20-jarige keunink van Spanje, Napels, Sicilië, en Portugal achter da z'n vader Filips II was gestorvn. In dazelfste jaar 1598 wiern de Zudelikke Nederlandn juste vôor de dôod van Filips II pseudo-ounafankelik, ounder d'eerschappye van aartsertoginne Isabella, dochter van Filips II en zuster van de nieuwe keunink Filips III. Ze trouwde met aartshertog Albrecht van Oostnryk. Je most eest nog wel ountpriesterd wordn, gezien dat 'n gewyd was.
Filips III a niet 't karakter lik z'n vader. Je was vele meer g'interesseerd in dansen, dichtn en jagen dan in politiek. Je liet 't regeren grotendeels in andn van den ertog van Lerma, z'n favoriet of privado.
Filips III et kort achter z'n troonsbestyginge de Spaanse commerce met de Noordelikke Nederlandn stille geleid. Je liet de bootn van Noord-Nederlanders anslaan en de bemanninge d'r van gevangen zetten. Je dei dadde als zet in de Tachtigjoarign Oorlog, mo 't was ne zet die Spanje evenvele zeer dei of de Noordelikke Nederlandn. In 1606 et 'n ton tope met Lerma geprobeerd om overeen te komn over vrede. Via d'aartsertoogn gienk Spinola goan ounderhandeln over een bestand. Eén van de Spaansche voorwaardn was dat de Verenigde Oostindische Compagnie zou stille geleid wordn, mo Johan Van Oldenbarnevelt brocht et by 't Twoalfjoarig Bestand in 1609 zoverre dat de Noordelikke Nederlandn under commerce met 't Verre Oosten toch nie mostn stoppn.
In 1618 vloog Lerma met heel zyn gevolg buten an 't of, en wierd als favoriet vervangn deur de graaf-hertog van Olivares.
Filips III stierf in 1621, en liet drie zeuns achter: de 16-joarige kroonprins Filips IV, Carlos en Ferdinand. Dat de keunink meerdere troonsipvolgers achter liet was etwuk die in de geschienisse van de Spaanse monarchie al lange nie meer was gebeurd. Olivares was schuw voe die 'concurrentn voe de troon', en zag ze liefst zo zere meugelik verre weg. Surtout Ferdinand omdat dadde nog een snugger gastje was. Ip zen tien jaar makten z'em aartsbisschop en kardinaal, etwuk die ginne goeie zet was want 't vintje a z'n ballen ip de zuste plekke. 't Was ne goeie en gedreven vechter, zowel ip 't slagveld als in bedde. J'is bekend gewordn als de kardinaal-infant. In 1633 volgde Ferdinand aartsertoginne Isabella ip als Landvoogd van de Nederlandn.
Karel den Behekstn (6 november 1661) was de zeune van Filips IV. Je was 't endresultaat van een lange traditie van inteelt. Je was doadeure zwakzinnig. Daarom regeerde z'n moeder als regentesse.
No verluudt wos 't ie ook impotent. Je was pertangs wel twee keers getrouwd, eerst met Marie Louise van Orléans, en d'r achter met Maria Anna van Palts-Neuburg.
Met dat 'n gin kinders koste krygen èt 'n by testament nen erfgenaam angeduud: Filips van Anjou, ne kleenzeune van Lodewyk XIV, keunink van Vrankryk. Achter Karels dood in 1700 is doadeure de Spoansche Successieoorlog begost.
Vreed veel grote verwezenlykingn zyn der nie te melden van z'n regeringe. In 1668 verloort 'n by de Vrede van Aken, die geslootn wierd achter de Devolutieoorlog twoalf steedn ten voordele van Lodewyk XIV, en in 1678 verloort 'n by de Vrede van Nymegen achter d'n Ollandschn Oorlog nog meer gebied, Artois en Franche-Comté.