Inkeriläižed
| Nece kirjutuz ei ole kirjutadud lophusai. |
Inkeriläižed vai Ingrijalaižed (inkerinsuomalaižed, ingermanlandijalaižed, Ingermanlandijan suomalaižed, ingermanlandcad) oma subetnine suomalaižiden grupp, kudamb eläb istoriž-geografižen Ingermanlandii-agjan territorijal. Ingermanlandijalaižiden kel' pidab suomen kelen päivnouzmpol'žid paginoid. Uskondan mödhe tradicižikš pidadas lüteraništ jumalankodikundad, no heiden pala pidab ortodoksišt histanuskondad.
Istorii
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Ingermanlandijalaine subetnos formiruihe sen tagut, miše Ročinman administracii sirdi evremeisoiden Karjalan kaglhaspäi da savakotoiden Suomenman päivnouzmpol'žes Savo-provincijaspäi paloid Stolbovon kožundan mödhe sadud uzile ižoralaižile maile. Ižoran man finnizacii oli kebn demografižiden kadoiden Smutan pordon aigan tagut.
Jäl'ges 1675. vot pohjoine da keskmäine Ingermanlandii linneb lüteranižeks da suomenkeližeks. Sen tagut miše Ročinman tobmused lüteranizuihe sijaližid ortodoksižid rahvahid (venälaižid, ižoralaižid, vodilaižid, karjalaižid) heiden tahtod vaste, rahvahan suremb pala joksi Ingermanlandijaspäi. Heiden sijale sirdud evremeisad da savakotad formiruihe uziš maiš ičevuiččen subetnižen kul'turan.
Päivlaskmpol'žes Ingermanlandijas ortodoksine uskond kaičihe paremba. Rahvaz 1656. vodel oli suomalaižen 41 procental, a 1695. vodel — läz 75 procentad.
| Lönad | 1623 | 1641 | 1643 | 1650 | 1656 | 1661 | 1666 | 1671 | 1675 | 1695 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ivangorodan | 5,2 | 24,4 | 26,7 | 31,8 | 26,3 | 38,5 | 38,7 | 29,6 | 31,4 | 46,7 |
| Jaman | — | 15,1 | 15,2 | 16,0 | 17,2 | 44,9 | 41,7 | 42,9 | 50,2 | 62,4 |
| Kopor'jen | 5,0 | 17,9 | 19,2 | 29,4 | 30,3 | 34,9 | 39,9 | 45,7 | 46,8 | 60,2 |
| Noteburgan | 14,7 | 58,5 | 66,2 | 62,5 | 63,1 | 81,0 | 88,5 | 86,0 | 87,8 | 92,5 |
| Kaiked | 7,7 | 35,0 | 39,3 | 41,6 | 41,1 | 53,2 | 55,6 | 59,9 | 61,5 | 71,7 |
Territorii linneb venälaižen udes jäl'ghe Piterin alusen jo. No eskai ühesandentoštkümnenden voz'sadan augun Piterin ümbrišt oli praktižikš kogonaz suomenkeližen. Kahtendenkümnenden voz'sadan augule oliba kaks' surt rajonad suomalaižen rahvahan korktanke palanke: Karjalan kaglhan ingermanlandine pala (Piterin da Šlissel'burgan makundoiden pohjoine pala) da rajon pidust' linijad Petergof — Rusked Külä — Gatčin (Rusttan Külän makundan päivlaskmpol'ne pala da Petergofan makundan päivnouzmpol'ne pala).
Oli-ki olmas penembiden rajoniden rivi, kus ingermanlandijalaine ristitišt oli absolütižes enambuses (Kurgalin pol'sar', Koltušin ülüz).
Toižiš Ingrijan paloiš ingermanlandijalaižed eliba venälaižidenke da erasiš tahoiš (Ižoran ülüz) estilaižidenke ühtes.
Edel 20. voz'sadad ingermanlandijansuomalaižil oliba olmas kaks' etništ pägruppad: evremeisad (suom.: äyrämöiset) da savakotad (suom.: savakot). P. I. Köppenan andmusidme (hän tedoiži ingermanlandijalaižiden elänzoitusen geografijad 19. voz'sadan lopus), evremeisad elänzoitiba Karjalan kaglast (päiči suvipalas lähen Piterid da Vaugedsarin rajonas) jumalankoditulendoiš Tuutari, Türö, Hietamäki, Kaprio, Soikkola, Liissilä, paloin Serepetta, Koprina da Skuoritsa. Toižiš Ingrijan tulendoiš (Valkeasaari, Rääpüvä, Keltto Nevan pohjoižel, Kolpinon ümbrišt, Nazijan da Mgan rajonad, Ižoran ülüz) eliba savakotad. Eriližen gruppan oliba Alalugan suomalaižed-lüteranad (Kurgalin pol'sar', Födorovk, Kallivere küläd). Lugudme savakotoid oli enamba: Köppenan andmusidme, 72 354 ingermanlandijalaižišpäi oli 29 375 evremeisad da 42 979 savakotad. 20. voz'sadan zavodindal evremeisoiden da savakotoiden erinendad hajeziba da gruppine ičeel'genduz ingermanlandijalaižil oli kadotanu.
19. voz'sadan zavodindal formiruihe völ üks' ingermanlandijalaižen territorialine grupp — sibirin ingermanlandijalaižed.
Vodel 1804 Ungern fon Šternberg-baronan ingermanlandijalaižed maorjad (26 kanzad: 77 mest da 73 našt) Luganjogen alajoksmusen ižoran da ingermanlandijan külišpäi (Il'kino, Pen' Arsii, Sur' Arsii, Volkovo, Mertvicad, Födorovk, Variv), kudambad oliba oigetud Sibirihe alištomatomudespäi, paniba alust Tobol'skan gubernijan Tükalinskan makundan Rižkovo-küläle (Čuhonskaja-külä, Čuhnan kolonii), kudamb hilläšti linni vedandkeskuseks kaikile oigetud lüteranile: ingermanlandijalaižile, suomalaižile, estilaižile da latvijalaižile.