yalamoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ya-la-moq

Etimologiyasi

YALA- 'biror narsani til vositasida ogʻizga ol-’. Tabib kosadan barmotiga biroz ilashtirib ya l a d i va darrov tuflab tashladi (Abdulla Qodiriy). Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi ’til vositasida ogʻizga ol-’ maʼnosini anglatgan yal- feʼlidan kuchaytirish maʼ-nosini ifodalovchi -a qoʻshimchasi bilan qosil qilingan (ЭСТЯ, IV, 88); oʻzbek tilida a unlilari ä unlilariga almashgan: yal- + a = yala- > yälä-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yeyish yoki mazasini totish maqsadida biror narsaga tilini tegizmoq; til vositasida ogʻizga olmoq. ◆ Asal yalamoq.

Bol ushlagan barmogʻini yalaydi. Maqol. n ◆ Tabib kosadan barmogʻiga bir oz ilashtirib yaladi va darrov tuflab tashladi: -Zahar ichibdi! A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Lagan boʻshagach, Ioʻlchi qoʻlini tortdi. Qambar la-ganga barmoqlarini ishqab yaladi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Kamolxonov.. qoshiqdagi yuqni yalab, uzoq tamini oldi — haqiqatan qatiqqa oʻxshaydi. A. Qahhor, „Ikki yorti — bir butun“ .

2 Tozalash, hoʻllash va sh.k. maqsadda tilini surtmoq. ◆ Yangi boʻshangan sovliq qoʻzisi-ni yalardi. S. Ahmad, „Yulduz“ . ◆ Nihoyat, gapira-gapira qaqragan lablarini tili bilan yalab, Lutfiniso jim boʻldi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

3 koʻchma Tegib, urilib taʼsir qilmoq (shamol, sovuq, issiq va shu kabilar haqida). ◆ Havo bulut. Izgʻirin bet yalaydi. Shuxrat, „Shi-nelli yillar“ . ◆ Yuzni, koʻzni, badanni issiq shamol yalaydi. Y. Muqimov, „Sharofat“ . ◆ Poda ketidan yuraverib, oftob yalagan bugʻdoyrang yuzlari bir oz toʻlishganday.. N. Fozilov, „Diydor“ .

4 Oʻz yoʻnalishida narsaning sirt qis-mini uzib, yulqib ketmoq (shamol, suv va shu kabilar haqida). ◆ Poyariqning yoqasidagi kar-talarni sel sal qiyalab yalab ketibdi, xolos. I. Mirzayev, „Toʻyboshilar“ . ◆ Shamol qumlarni uchirib, tepaliklarni yalab ketgan.. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Chap tirsagi achishib ogʻri-di: oʻq yalab ketgan boʻlishi mumkin. H. Gʻulom, „Toshkentliklar“ .

Yogʻ (yoki moy) tushsa (yoki tomsa) yalagun-day q. yogʻ. Ilonning yogʻini yalagan q. yogʻ. Oyogʻini (yoki tovonini) yalamoq Biror shaxsga la-ganbardorlik qilmoq. ◆ Oʻzidan kuchli kimsa-ning tovonini yalab, oʻzidan ojiz bechorani xoʻrlash, riyokorlik.. S. Siyoyev, „Avaz“ .

Antonimlari

ЯЛАМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

yalamoq
1 лизать, облизывать; mushuk bolasini yaladi кошка облизала котёнка; ◆ asal yalamoq лизать мёд; bol ushlagan barmogʻini yalaydi посл. державший мёд облизывает пальцы;
2 перен. лизать, задевать, затрагивать; ◆ daryo qirgʻoqni yalamoqda река лижет (облизывает) берега; Havo bulut. Izgʻirin bet yalaydi (Шућрат, «Шинелли йиллар») Небо в облаках. Морозный ветер лижет щёки; Poyarigʻining yoqasidagi kartalarni sel sal qiyalab yalab ketibdi, xolos (И. Мирзаев, «Тўйбошилар») Ливень только краем задел карты (поля) на окраине Пайарыка; * ilonning yogʻini yalagan (по)лизавший сало змеи (об очень хитром, коварном человеке); Mirzakarimboy ilonning yogʻini yalagan odam edi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Мирзакаримбай был очень хитрым, коварным человеком; ◆ tovonini yalamoq (букв. лизать кому-либо пятки) угодничать, подхалимничать; Uning oʻz gapiga koʻra u oʻttiz yil Madrasa tuprogʻini yalab yotgan peshqadam bir mulla (Айний, «Жаллодлар») По его словам, он передовой и образованный мулла, который тридцать лет находился в медресе; koʻchalar yogʻ tushsa yalagundek toza улицы чисты, улицы блестят как зеркало; xurmachaning tagini yalaganmiding? шутл. ты что, лизал(а) дно крынки? (говорится жениху или невесте, когда в день свадьбы идёт дождь или снег).