qizil

Oʻzbekcha (uz)

qizil

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qi-zil

Etimologiyasi

QIZIL 'qon rangidagi', 'alvon'. Patnisda toʻrtta kulcha, ikki bosh q i z i l chillaki .. bor edi (Oybek). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu sifat asli 'qizil tus ol—' maʼnosini anglatgan qïz— feʼlidan (ДС, 450) — (ï)l qoʻshimchasi bilan yasalgan; keyinchalik ï unlilarining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: qïz- + ïl = qïzïl > qizil.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Qon rangidagi; qirmizi, alvon. ◆ Qizil muqovali kitob. Qizil koʻylak.

Qizil qalam. Qizil olma. ◆ Patnisda toʻrtta kulcha, ikki bosh qizil chillaki va bir bosh qush choʻqigan qandaydir oq uzum bor edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Qizil ari ayn. qovogʻari. Qizil gul 1) qizil rangda ochiladigan har qanday gul;

2) atirgulning qizil ochiladigan alohida bir turi. ◆ Yoz gulshani qizil gul, Xalqim qilur namoyish. S. Abdulla; 3) shunday gullar ochilgan paytda oʻtkaziladigan xalq sayili . Qizil kitob Yoʻqolib borayotgan yoki yoʻqolish xavfida boʻlgan noyob oʻsimlik va hayvon turlarini qayd qiluvchi davlat hujjati. ◆ Xalqaro qizil kitob. Oʻzbekiston kizil kitobi. Qizil lavlagi ayn. qizilcha 1.

2 ot Yuzning, badanning shu tusga moyil rangi; qizillik. ◆ Uning yuzidagi qizilga yana qizil qoʻshildi. Oydin, „Oʻzidan koʻrsin“ . ◆ Shirinzabonovning yuziga qizil yugurdi. Mushtum .

3 koʻchma s.t. Vino. Siz har vaqt Jamolboy akam bilan choʻqishtirasiz, bizga joʻra boʻling, kizil iching! Oybek, Tanlangan asarlar.

4 koʻchma esk. Oktyabr inqilobi, shoʻro tuzumi, armiyasiga oidlikni bildiradigan soʻz sifatida qoʻllangan. ◆ Qizil armiya. Qizil shark■ Qizil askar. Qizil toʻy. Qizil matbuot. Qizil choyxona. Qizil karvon. Qizil gvardiya.

Antonimlari

ҚИЗИЛ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Sifat

qizil

Tillarda

rang

• Amxarcha: ቀይ (qäy)
• Arabcha: أحمر (ʾaḥmar)
• Ozarbayjoncha: qızıl
• Armancha: կարմիր (karmir)
• Birmancha: နီ (ni)
• Olmoncha: Rot
• Inglizcha: red
• Ispancha: rojo
• Fransuzcha: rouge
• Latishcha: sarkans
• Litvacha: raudonas
• Malagasiycha: mena
• Moʻgʻulcha: улаан (ulaan)
• Niderlandcha: rooi
• Portugalcha: vermelho
• Turkcha: kızıl
• Yoqutcha: кыһыл
• Chuvashcha: хӗрлӗ

Ruscha _ru

qizil
1 красный; румяный; ◆ qizil galstuk красный галстук; ◆ qizil yuz 1) красное (румяное) лицо; 2) краснощёкий; ◆ qizil tuproq краснозём;
2 перен. ист. красный (революционный); ◆ qizil askar красная Армия; // красноармеец; ◆ qizil sharq красный восток; ◆ Boʻronbek bilan Komil Chirchiqdan oʻtayotganda qizillar toʻsigʻiga uchrashibdi (Ѓ. Ѓулом, „Машъал“) При переходе Чирчика Буранбек и Камиль встретили заслон красных;
3 входит в состав названий некоторых растений и животных; ◆ qizil italgʻi зоол. балабан тибетский; ◆ qizil gʻoz зоол. фламинго; ◆ 

• qizil soʻz (odam) краснобай; ◆ qizil soʻzlik краснобайство; ◆ qizil qon (odam) разг. горячий, вспыльчивый (человек).