Aql

Aql

Vikipediya maqolasi

Vikilugʻatdagi maʼnolari

Wikimedia Commonsdagi media fayllari

Aql (arabcha : عقل) — falsafada tushunchalar hosil qilish va ularga muvofiq hukm yuritish qobiliyatidir. Bugungi kunda Gʻarbda bu kontseptsiya asosan nemis faylasufi Immanuel Kantning taʼsiri ostida boʻlib, u ratsional tushunishga qarshi turadi, ammo uni idrokdan ajratadi .

A  B  D  E  F  G  H  I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  X  Y  Z  Oʻ  Gʻ  Sh  Ch  Ng

A

	Aql agar koʻzga koʻrinuvchi jism boʻlganda dunyoni qorongʻilik bosmas edi.
	— Otalar soʻzi

	Aql baxtga yetish vositasi.
	— Otalar soʻzi

	Aql bilan odob, jism bilan jon.
	— Otalar soʻzi

	Aql bilan tajribaning aloqasi suv bilan yerning aloqasi kabidir. Suv bilan yer oʻzaro birga boʻlmasa, yerda biror narsa unishi mahol! — „Favoqih al-julaso“ asaridan
	— Qayum Nosiriy

	Aqldan barcha ish yaxshi boʻladi, To gʻazab kelmasa aql barqaror. Bu hikmatni oqil yaxshi biladi, Gʻazab kelsa aql boʻladi nochor!
	— Xoja Samandar Termiziy

	Aql faqat insongagina xos boʻlgan tugma quvvat-ruhiy kuch bilan bogʻlikdur.
	— Farobiy

	Aql — har bir kishining xudosi.
	— Geraklit

	Aqli koʻp boʻlib, oʻzi odobsiz boʻlgan kishi ovga qurolsiz chiqqan kishiga oʻxshaydi.
	— Otalar soʻzi

	Aql odamga hamisha hamdam va doʻst, mol-dunyo esa tashlab ketuvchi bevafo mehmon.
	— Otalar soʻzi

	Aqlli odam kambagʻal boʻlmaydi.
	— Otalar soʻzi

	Aqlning alomati kamtarlik, ahmoqlikning belgisi esa takabburlikdir. — „Favoqih al-julaso“ asaridan
	— Qayum Nosiriy

	Aql odamni yashnatadi, nodonlik esa qaqshatadi.
	— Otalar soʻzi

	Arslon oʻz quvvati va shijoati bilan ovqat topib, kun kechirgani kabi inson ham qayda boʻlmasin oʻz aqli bilan kun kechiradi. Agar kishida mol-u dunyo koʻp boʻlsayu, aqli boʻlmasa, qadr-u qimmati ham boʻlmaydi. — „Favoqih al-julaso“ asaridan
	— Qayum Nosiriy

	Aytishlaricha, har bir narsa aqlga muhtoj. Aql esa tajribaga muhtojdir. — „Favoqih al-julaso“ asaridan
	— Qayum Nosiriy

	Azizim, uzoqni koʻruvchi aqlni va olamni bezatuvchi tafakkurni har qanday ishda oʻzing uchun odil hokim va komil sinovchi qilib olki, insoniylik sharafining javhari boshqa hayvonlardan aqlining oʻtkirligi bilan ajralib turadi.
	— Xoja Samandar Termiziy

B

	Baxtga erishish uchun eng avvalo aql kerak.
	— Sofokl

	Bir sandiq oltindan bir zarra aql yaxshi.
	— Otalar soʻzi

	Boshida aqli yoʻq odamning hayvondan farqi yoʻq.
	— Otalar soʻzi

E

	Ey o‘g‘il, bu so‘zim sinalgan beshak, Boshida aqli yo‘q misoli eshak!
	— Otalar soʻzi

	Eshak oz ovqat yeb riyozat chekkan bilan aqlli boʻlib qolmaydi.
	— Otalar soʻzi

N

	Nafsning tizgini aqlning qo'lidadir, aql nafs ustidan hukm yurgizib, uni yomon yo'ldan asrab turadi. Odatda qaysi narsa ko'paysa, qadri kamayib ketadi. Ammo aql ko'paygan sari qadri oshaveradi. Hamma narsaning chegarasi va to'xtaydigan joyi bor, ammo aqlning chegarasi yo'q. — „Favoqih al-julaso“ asaridan
	— Qayum Nosiriy

O

	Odamning aqli so‘zidan bilinadi.
	— Otalar soʻzi

P

	Pulni ishlatsang ozayadi, aqlni ishlatsang sayqal topib, koʻpayadi.
	— Otalar soʻzi

Q

	Qanchadan-qancha odamlar aql bilan pastlikdan yuqoriga ko‘tariladi, qanchadan-qancha qadrli odamlar nodonlikka yo‘l qo‘yib, pastlik sari qulaydi.
	— Otalar soʻzi

	Qorin yemoqdan zavq oladi, aql esa hikmatdan.
	— Otalar soʻzi

S

	Serjahl boshda aql bo‘lmaydi.
	— Otalar soʻzi

Oʻ

	Oʻzingdan ojizlarga rahm bilan, oʻzing bilan tenglarga insof bilan, oʻzingdan ustunlarga aql bilan boq.
	— Otalar soʻzi

Adabiyotlar

• Hamidjon Xomidiy; Mahmud Hasaniy. Mashriqzamin hikmat boʻstoni. Toshkent: „Sharq“ nashriyotmatbaa konserni, 1997 — 251-bet. ISBN 978-9943-00-130-5.