Ruanda-Urundi
| Ruanda-Urindi | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| |||||||||
.png){kind=small}
Ruanda-Urundi — 1922-yil 22-iyuldan Belgiya Qirolligi nazorati ostidagi Millatlar Ligasining („B“ guruhi) hududi sanaladi; 1946-yil 13-dekabrdan boshlab xuddi shu maʼmuriyat qoshidagi BMTning ishonchli hududi tuzilgan; 1962-yil 1-iyulda Ruanda-Urundi (Urundi — suahilicha Burundi nomi) hududida mustaqil Ruanda va Burundi davlatlari tashkil topdi.
Qisqa sharh
[tahrir | manbasini tahrirlash]Germaniyaning Sharqiy Afrikani mustamlaka qilish jarayonida Ruanda Qirolligi (Germaniya rezidenti hokimiyatini tan olgan holda) 1898-yilda Germaniya Sharqiy Afrikasining bir qismi boʻldi, u yerda 1903-yilda (Germaniya gubernatori hokimiyatini tan olgan holda) Burundi Qirolligi tashkil topdi. 1916-yilda Birinchi jahon urushi davrida Ruanda va Burundi hududlari Belgiya Kongosi qoʻshinlari tomonidan hududlari bosib olindi.
Versal shartnomasiga koʻra, bu yerlar (Ruanda-Urundi nomi bilan) Belgiyaga oʻtdi, buning uchun Millatlar Ligasi 1922-yil 22-iyulda maqom berdi. Maqom shartlariga koʻra, Belgiya hududlarni oʻzlashtirishi va ularni mustaqillikka tayyorlashi kerak edi. Hudud aholisi Millatlar Ligasiga „mahalliy hokimiyat organlarining suiisteʼmollari“ ga murojaat qilish huquqiga ega boʻlishdi, ulardan faol foydalandilar, ammo ularning murojaatlari „oʻrganish va joyida harakat qilish uchun“ Ruanda-Urundi maqomi maʼmuriyatiga yuborildi[1]. 1920-yilda Belgiya Kongo mustamlakasi maʼmuriyati Ruanda-Urundida shifoxonalar uchun yordamchi hamshiralar va tartibchilarni tayyorlash uchun bir nechta tibbiyot maktablarini tashkil etdi[1]. 1958-yilga kelib, Ruanda-Urundida mahalliy aholi uchun 8209 ta maktab, shu jumladan missiyalardagi 5288 ta boshlangʻich maktab va 2906 ta boshlangʻich maktab koloniya byudjeti hisobidan taʼmirlab berildi, ulardan 1141 tasi ikki yillik taʼlim davriga ega maktablar, 25 tasi oʻrta maktablar va oʻqituvchilar kurslari hisblanar edi[1].
Biroq, aksariyat Gʻarb mustamlaka davlatlari singari, Belgiya ham Belgiya Kongosida tasdiqlangan boshqaruv usullaridan foydalangan holda Ruanda-Urundini shafqatsizlarcha ekspluatatsiya qildi, bu mamlakatning tabiiy boyliklarini talon-toroj qilish, shu jumladan anʼanaviy hokimiyat tuzilmasini yaratish va ushbu hududlarni koʻp yillar davomida saqlab qolish asosiy maqsad sanalgan. Rundilar va Ruanda aholisi orasida jamiyatning hukmron sinfi uzoq vaqtdan beri koʻp marta ustun boʻlgan xutu dehqon guruhini boshqargan tutsi guruhi (anʼanaviy chorvadorlar) vakillaridan iborat edi; bundan tashqari, mamlakatda „ijtimoiy zinapoya“ ning pastki qismida joylashgan Tva pigmeylari (ovchilar va terimchilar) isteqomat qilgan. Jamiyatning bunday tabaqalanishi va guruhlar oʻrtasidagi tez-tez sodir boʻladigan mulkiy nizolardan foydalanib, Belgiyaliklar xutularning gʻazabi va noroziligini mustamlaka maʼmuriyatiga emas, balki hukmron Tutsi guruhiga qarshi yoʻnaltirishga harakat qildilar va amalda ushbu ishni ham bajardilar.
Millatlar Ligasi tarqatib yuborilgandan soʻng, Ruanda-Urundi Birlashgan Millatlar Tashkilotining ishonchli hududiga aylandi va 1946-yil 13-dekabrda hududni mustaqillikka tayyorlash sharti bilan Belgiya maʼmuriyatiga oʻtkazilishi aytib oʻtildi.
Sobiq mustamlakalari nazorat ostida boʻlgan Gʻarbiy Yevropaning boshqa davlatlari singari, Belgiya, aniqrogʻi, uning mahalliy boshqaruvi 1950-yillarda butun Afrikada mustaqillik uchun milliy ozodlik harakatlarining paydo boʻlishi va rivojlanishiga tayyor emas edi. 1950-yillarda Belgiya Kongosida shakllana boshlagan milliy elita boshchiligidagi bunday harakat tez orada Ruanda-Urundigacha tarqala boshladi.
1960-yil 30-iyunda Belgiya Kongosi (hozirgi Kongo Demokratik Respublikasi) mustaqillikka erishdi. 1962-yil 27-iyunda Birlashgan Millatlar Tashkilotining maxsus sessiyasi 1962-yil 1-iyuldan boshlab Ruanda-Urundi ustidan Belgiyaning vasiyligini tugatish toʻgʻrisida qaror qabul qildi, uning hududida bir kunda ikkita mustaqil davlat: Ruanda Respublikasi va Burundi Qirollik tashkil topdi.
Maʼmuriy boʻlinish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Belgiyaning Ruanda-Urundi hududi ikkita rezidentlikdan iborat edi: poytaxti Astrid (keyinchalik Kigali shahrida) boʻlgan Ruanda va poytaxti Kitega boʻlgan Urundi, ular kichikroq maʼmuriy birliklarni oʻz ichiga olgan hududlarga boʻlingan.
Ruanda qarorgohi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1929-yilda Ruanda qarorgohi mustamlaka hokimiyati tomonidan markazlari aholi punktlarida joylashgan 10 ta mintaqaga boʻlingan.
1929-yildan 1933-yilgacha boʻlgan davrda „tabiiy-iqlim sharoitlariga muvofiq“ hududlarni kengaytirish maqsadida Belgiya hukumati maʼmuriy-hududiy tuzilmani isloh qildi[2], buning natijasida 1938-yilda Ruanda (poytaxti Kigali shahriga aylangan) allaqachon aholi punktlarida joylashgan 8 ta hududdan iborat edi: Astrida, Byumba, Kibungu, Kigali, Kisenyi, Nyanza, Ruhengeri va Shanggugu 1959-yilda Gitarama ptovinsiyasi[3] tashkil etildi.
Urundi rezidentligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1929— yilda Urundi qarorgohi mustamlaka hokimiyati tomonidan markazlari aholi punktlarida joylashgan 9 mintaqaga boʻlingan: Gozi, Kitega, Muramvya, Muxinga, Nyanza , Ruyigi, Rumonge, Rutana va Usumbura hududlariga boʻlingan edi. 1932-yil 7-martda aholi punktlarida joylashgan 7 ta hududga boʻlingan: Bururi, Kitega, Muxinga, Ngozi, Ruyigi, Rutana va Usumbura.
1949-yil 14-avgustda Bubanzada joylashgan hudud yaratildi va Muramvie markazida hudud qayta tiklandi. 1960-yil 26-sentyabrda mintaqalar 18 provinsiyaga almashtirildi: Bubanza, Bukirasazi (hozirgi Burundining Gitega provinsiyasi tarkibiga kiradi), Bururi, Gitega, Karuzi, Kayanza, Kirundo, Makamba, Mvaro, Mvisare viloyati, Muyinga, Muramvya, Ngozi, Ruyigi, Rutana, Bujumbura , Chankuzo va Chibitoke[4].
Shuningdek
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Belgiya koloniyalari
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Архивированная копия“. 2015-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 24-may.
- ↑ Шлёнская С. М. „Колониальный период“, . Республика Руанда: справочник, 100 экз, М.: ИАфр РАН, 2012 — 37—38-bet. ISBN 978-5-91298-106-7.
- ↑ „Provinces of Rwanda“ (en). Statoids.com. 2017-yil 20-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 27-aprel.
- ↑ „Provinces of Burundi“ (en). Statoids.com. 2018-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 27-aprel.