Ozarbayjon diasporasi
Ozarbayjon diasporasi – ozarbayjonlarning oʻz tarixiy vatanlaridan tashqarida undan uzoqda yashayotgan etnik guruhlari va ularning ijtimoiy faoliyatlari.
Bugun taxminan dunyodagi 50 millionda oshiq ozarbayjonlarning[1]deyarli 10 milliondan oshigʻi hozirda muhojirlikda yashaydi. Hozirda dunyoning 5 qitʼasida yashovchi ozarbayjonlar – oʻzlari yashayotgan mamlakatlarninig siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy-madaniy faoliyatlari, sharoitlari va maʼnaviy qadriyatlari singari xilma-xildir.
XX asr boshlarigacha Ozarbayjondan xorijga koʻchib ketgan ozarbayjonlarning shaxsiy guvohnomalarida „Rossiya fuqarosi“ deb yozilishi – ularning millati „rus“ deb koʻrsatilishiga sabab boʻladi. Oʻsha paytda qoʻshni Rossiyaga koʻchib kelgan ozarbayjonlar „tatarlar“, Turkiyaga ketganlar esa „ozarbayjon turklari“ deb tanilgan va ro‘yxatga olingan. Bugungi Eronda yashovchi ozarbayjonlar „Eron fuqarolari“ sifatida koʻrsatildi.
Bunday noxush holat xorijda yashayotgan ozarbayjonlarni rus, turk va fors diasporalarining bir qismi sifatida qabul qilishga olib keldi, buning natijasida ozarbayjonlar boshqa xalqlar diasporasiga singib ketish xavfiga duch keldi. Biroq, muammolar va qiyinchiliklarga qaramay, ozarbayjonlar oʻzlarining milliy oʻziga xosligi, anʼanalari, axloqiy qadriyatlarini doimo saqlab kelgan va tarixiy vatan bilan aloqani yoʻqotmagan.
Ozarbayjon diasporasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Amerikadagi ozarbayjonlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ozarbayjonlar asosan Shimoliy, Markaziy va Janubiy Amerikada istiqomat qilishadi. AQShda 1 million, Argentinada 12 000, Braziliyada 75 000 , Kanadada 170 000 va Meksikada 27 000 bor. Amerika qitʼasida joylashgan Gonduras, Gvatemala, Perularda ham ozarbayjonlar istiqomat qilishadi. Hozirda ularning aniq soni aniqlashtirilmoqda.
Amerikada yashovchi ozarbayjonlarning aksariyati Erondan kelgan muhojirlardir. Undan tashqari 1970 -yildan buyon Turkiyadan, 1991 -yildan buyon Ozarbayjondan ayrim ozarbayjonlar oqimining bu yerga koʻchib kelishi diasporaning tarkibi va ijtimoiy-iqtisodiy faoliyatiga sezilarli taʼsir koʻrsatadi.
Yevropa qitʼasidagi ozarbayjonlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yevropa – ozarbayjon diasporasi geografiyasi va soni boʻyicha eng katta boʻlgan ikkinchi qitʼadir. Soʻnggi statistik maʼlumotlarga koʻra, Yevropadagi ozarbayjonlar soni Turkiya va Rossiyada 3,5 million, Ukraina va Belarusda, Germaniya, Buyuk Britaniyada yuz minglab, Norvegiya, Daniya, Shvetsiya, Vengriya, Fransiya, Italiya oʻng minglab, Polsha, Ispaniyada, Avstriya, Albaniya, Finlandiya, Portugaliyada oʻn mingdan ortiq ekanligi maʼlum qilinmoqda. Shuningdek, Chexiyada 25 ming ozarbayjonlik istiqomat qiladi. Boshqa Gʻarb davlatlarida yashovchi ozarbayjonlar soni har bir davlatda mos ravishda 2000 dan 10000 gacha miqdordadir.
Niderlandiya, Belgiya, Daniya, Shveysariya va Germaniyada yashovchi ozarbayjonlarning aksariyati Turkiyadan koʻchib kelgan ozarbayjonlardir. Buyuk Britaniya, Chexiya, Slovakiya, Polsha, Avstriya, Estoniya, Belarusiya, Rossiya, Ukraina, Moldova va Fransiyadagi hamyurtlarimiz Eron va Ozarbayjon Respublikasidan kelgan muhojirlardir.
Osiyodagi ozarbayjonlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ozarbayjon diasporasining uchinchi yirik qismi Osiyoda joylashgan. Ular Bangladesh, Hindiston, Afgʻoniston, Pokiston, Iordaniya va Markaziy Osiyoda yuz minglab, Indoneziya, Yaman Arab Respublikasi, Yaman Demokratik Respublikasi, Xitoy, Birlashgan Arab Amirliklari, Ummon, Saudiya Arabistonida oʻn minglab kishilarni tashkil etadi. Suriya va Iroqda esa millionga yaqin ozarbayjonlar istiqomat qiladi.
Afrika qitʼasidagi ozarbayjonlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Afrika qitʼasida yashovchi ozarbayjonlar soni Misr va Jazoirda yuz minglab, Sudanda 17 ming kishini tashkil etadi. Yaqinda olib borilgan izlanishlar natijasida ozarbayjonlarning Janubiy Afrika Respublikasi va Zairda ham istiqomat qilayotganligi aniqlandi.
Avstraliya qitʼasidagi ozarbayjonlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Avstraliyada 10 mingga yaqin ozarbayjonlar istiqomat qilayotgani haqida maʼlumotlar bor.
Ozarbayjon diasporasi tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ozarbayjon diasporasining shakllanish tarixi bir necha bosqichlarga boʻlinadi:
- VII asr oxiri – VIII asr boshlari. Arab xalifaligi qoʻshinlarining Ozarbayjonga yurishi, islom dinining tarqalishi bilan bogʻliq holda arab tili fan va madaniyatining rivojlanishi, shuningdek, oʻnlab ozarbayjon mutafakkirlarining Yaqin Sharq shaharlariga kirib kelishi diasporaga asos soldi. .
- X-XIX asrlar. Asli ozarbayjonlik boʻlgan yuzlab olimlar va talabalar Yaqin Sharqning ilmiy-madaniy markazlarida bilim oldi, mintaqa xalqlarining uygʻonish davrida milliy tafakkurimiz yuksalishi tufayli ularning xorijga joylashtirilishi yanada keng tus oldi.
- Ozarbayjon diasporasi shakllanishining III bosqichi. Bu davr Ozarbayjon Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olingandan keyingi davrga toʻgʻri keladi. Rossiyada diasporaning shakllanishini ikki davrga boʻlish mumkin: XX asr boshidan 1920 yilgacha boʻlgan birinchi davrda ozarbayjonlarning Rossiya bilan munosabatlari tartibsiz edi. 1920 yildan keyin va ikkinchi davrda bu jarayon qisman tartibga solindi va kuchaydi. Shunga qaramay, oʻsha bosqichda tashkil etilgan diasporalar oʻz faoliyatining soni va sifati jihatidan bir-biridan farq qilar edi.
- Diaspora shakllanishining toʻrtinchi bosqichi Ozarbayjon Demokratik Respublikasi parchalanganidan keyin (1918-1920) chet ellik muhojirlar oqimi va Yevropada ozarbayjon diasporasining shakllanishi bilan bogʻliq.
- Ozarbayjon diasporasi shakllanishining V bosqichi . 1941-1945 yillardagi Ikkinchi jahon urushi davrida asirlikda boʻlgan va sovet avtohalokatidan oʻlim qoʻrquvi tufayli oʻz vataniga qaytib kela olmagan ozarbayjonlar jamoalarining shakllanishi diaspora shakllanishining beshinchi bosqichi sifatida tavsiflanadi.
- Oʻtgan asrning oxirida Erondagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar tufayli bu mamlakatdan oʻn minglab ozarbayjonliklarning Gʻarb davlatlariga koʻchib ketishi ozarbayjon diasporasi kengayishidagi muhim bosqichlardan biri boʻldi.
- Oxirgi bosqich - SSSR parchalanganidan keyin ozarbayjonlarning yangi avlodlarining Yevropa mamlakatlariga joylashishini diasporaning shakllanishidagi soʻnggi bosqich deb hisoblash mumkin
Mamlakatlar boʻyicha ozarbayjonlar soni
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ozarbayjon Respublikasi, Eron, Gruziya, Iroq, Suriya, Turkiya va Dogʻistonda yashovchi etnik ozarbayjonlardan tashqari, Ozarbayjondan tashqari boshqa mamlakatlarda yashovchi ozarbayjonlar ham ozarbayjon diasporasini tashkil qiladi.
| # | Mamlakat | Poytaxt | Ozarbayjonlar yashaydigan joy | Ozarbayjonlar soni | Tafsilotlar |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Eron | Tehron | Tabriz, Ardabil, Urmiya, Zanjon, Hamadon, Qazvin, Tehron, Mashhad . | 35 000 000[2][3] | Eron ozarbayjonlari |
| 2 | Rossiya | Moskva | Moskva, Derbent, Krasnodar, Rostov, Saratov, Yekaterinburg | 7-10 000 000 (2002-2019) | Rossiya ozarbayjonlari |
| 3 | Turkiya | Anqara | Istanbul, Kars, Igdir, Ardaxon | 5 500 000 (2016) | Turk ozarbayjonlari |
| 4 | Gruziya | Tbilisi | Tbilisi, Marneuli, Qardabani, Bolnisi, Dmanisi, Saqareko | 1 000 000 (2010) | Gruziya ozarbayjonlari |
| 5 | Qozogʻiston | Nur-Sulton | Nur-Sulton, Olmaota | 100 000 (2010) | Qozogʻiston ozarbayjonlari |
| 6 | Germaniya | Berlin | Berlin, Bremen, Gamburg, Mayns, Frankfurt- Mayn, Myunxen | 300 000 | Germaniya ozarbayjonlari |
| 7 | Ukraina | Kiev | Kiev, Odessa, Lvov, Simferopol, Sevastopol | 500 000 (2017) | Ukraina ozarbayjonlari |
| 8 | Nederlandiya | Amsterdam | Amsterdam, Rotterdam, Gaaga | 18 000 (2008)[4] | Gollandiya ozarbayjonlari |
| 9 | Angliya | London | London | 170 000 (2016)[5] | Britaniya ozarbayjonlari |
| 10 | AQSH | Vashington | Vashington, Nyu-York, Los-Anjeles, Xyuston, Dallas | 400 000 (2000) –1 250 000[6][7] | AQSh ozarbayjonlari |
| 11 | Kanada | Ottava | Toronto, Ottava | 3465 (2006)[8] | Kanadalik ozarbayjonlar |
| 11 | Afgʻoniston | Kobul | Kobul, Hirot | 239 900 (2009)[9] | Afgʻon ozarbayjonlari |
| 12 | Polsha | Varshava | Vrotslav, Krakov, Katovitse | 6000 (2018) | Polsha ozarbayjonlari[10] |
| 13 | Vengriya | Budapesht | Debrecen, Pec, Seqed, Gyor, Dunauyvaros, Miskolc | 1500-2000 (2019) | Vengriya ozarbayjonlari |
WAC ning maʼlumotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Davlat | soni |
|---|---|
| Jami | 85-90 000 000 |
| Eron | 35 000 000 |
| Ozarbayjon | 10 014 600 |
| Turkiya | 5 500 000 |
| Rossiya | 8 000 000 |
| Iroq | 1 500 000 |
| AQSH | 1 250 000 |
| Misr | 900 000 |
| Gruziya | 750 000 |
| Pokistan | 650 000 |
| Ukraina | 520 000 |
| Iordaniya | 450 000 |
| Kanada | 350 000 |
| Hindiston | 340 000 |
| Germaniya | 300 000 |
| Jazoir | 280 000 |
| Bangladesh | 175 000 |
| Buyuk Britaniya | 170 000 |
| Qozog'iston | 100 000 |
| Suriya | 95 000 |
| Braziliya | 75 000 |
| Fransiya | 70 000 |
| Bolgariya | 65 000 |
| Yaman | 62 000 |
| O'zbekiston | 60 000 |
| Daniya | 60 000 |
| Birlashgan Arab Amirligi | 55 000 |
| Norvegiya | 50 000 |
| Afg'oniston | 50 000 |
| Turkmaniston | 45 000 |
| Rumıniya | 45 000 |
| Indoneziya | 44 000 |
| Saudiya Arabistoni | 40 000 |
| Italiya | 100 000 |
| Çin | 30 000 |
| Vengriya | 27 000 |
| Meksika | 27 000 |
| Avstriya | 19 000 |
| Quvvayt | 19 000 |
| Umon davlati | 19 000 |
| Sudan | 17 000 |
| Qirg'iziston | 16 000 |
| Tojikiston | 14 000 |
| Ispaniya | 14 000 |
| Belgiya | 13 000 |
| Yunoniston | 13 000 |
| Polsha | 12 000 |
| Finlandiya | 12 000 |
| Albaniya | 12 000 |
| Argentina | 12 000 |
| Yaponiya | 10 000 |
| Avstraliya | 8 000 |
| Birma | 8 000 |
| Portugaliya | 7 000 |
| Belarus | 7 000 |
| Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikası | 6 000 |
| Mangoliya | 5 000 |
| Moldova | 5 000 |
| Latviya | 4 000 |
| Irlandiya | 4 000 |
| Estoniya | 3 000 |
| Malta | 2 500 |
| Litva | 2 000 |
| Chexiya | 2 000 |
| Slovakiya | 2 000 |
| Shvetsiya | 2 000 |
| Butan | 1 500 |
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Arxivlənmiş surət“. 2012-yil 26-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 1-iyun.
- ↑ G. Riaux, „The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran“, Central Asian Survey, 27(1): 45-58, March 2008: 25% of Iranʼs total population (p. 46). Retrieved on 22 January 2009.
- ↑ "Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity" in The Azerbaijani Population by Brenda Shaffer, pp. 221–225. The MIT Press (2003), ISBN 0-262-19477-5.
- ↑ Azerbaijan Ministry of Foreign Affairs: Bilateral relations with the Netherlands: Diaspora. NB Of these, 7,000 are immigrants from Azerbaijan. Retrieved on 3 June 2009
- ↑ [1]. Retrieved 13 June 2009.
- ↑ First, Second, and Total Responses to the Ancestry Question by Detailed Ancestry Code: 2000. This number includes both primary and secondary ancestry. . Retrieved 18 April 2008.
- ↑ „Arxivlənmiş surət“. 2015-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 8-aprel.
- ↑ List of Canadians by ethnicity (following 2006 census). NB Canadian census on ancestry may not reflect current ethnic affiliation in Canada. (retrieved 7 June 2006). In the 2006 census, 1,480 people indicated 'Azeri'/'Azerbaijani' as a single response and 1,985 – as part of multiple origins.
- ↑ Library of Congress Country Studies-"Ethnic Groups of Afghanistan"In 1996, approximately 40 percent of Afghans were Pashtun, 11.4 of whom are of the Durrani tribal group and 13.8 percent of the Ghilzai group. Tajiks make up the second largest ethnic group with 25.3 percent of the population, followed by Hazaras, 18 percent; Uzbeks, 6.3 percent; Turkmen, 2.5 percent; Qizilbash, 1.0 percent; 6.9 percent other .
- ↑ [2] Azərbaycan Diaspor Təşkilatlarının Xəritəsi.
- ↑ Trend Analitik-informasiya agentliyi :Gələn ilin sonuna qədər dünyada yaşayan azərbaycanlıların sayı və məskunlaşma coğrafiyasına dair xəritə hazırlanacaq--xəbərin yayınlanma tarixi: 2 Oktyabr 2007-ci il
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ozarbayjon Respublikasi Diaspora bilan ishlash davlat qoʻmitasi : Xorijdagi tashkilotlar
- Ozarbayjon diasporasi Arxivləşdirilib