Bihsud tumani
Bihsud tumani بهسود | |
|---|---|
| Tuman | |
 | |
| 34°26′34″N 70°30′32″E / 34.44278°N 70.50889°E | |
| Mamlakat |
[[ Afgʻoniston]] |
| Aholisi (2019[1]) |
126,262 |
Bixsud tumani (pusht. بهسود, sobiq Jalolobod tumani) (forscha: ولسوالی بهسود)) — Afgʻonistonning Nangarhor viloyatidagi tuman . 40 ta asosiy qishloqni oʻz ichiga olgan tuman Jalolobod shahri atrofida joylashgan boʻlib, Kobul daryosining ikki qirgʻogʻini qamrab oladi. Tuman ilgari Jalolobod shahrini oʻz ichiga olgan birlik boʻlgan, ammo 2004-yilda shahar munitsipalitet tizimi ostida mustaqil ravishda boshqariladi va tumanning shahar tarkibiga kirmagan qismlari Bixsud tumaniga aylandi. Hosildor tumanda apelsin, sholi, shakarqamish yetishtiriladi, poytaxtda qamishni qayta ishlash va shakarni qayta ishlash hamda qogʻoz ishlab chiqarish korxonalari mavjud. Tumanning yil davomida yozgi ob-havo koʻp tashrif buyuruvchilarni oʻziga jalb qiladi.
2002-yil holatiga koʻra, aholi soni 120 000. 75 % hazoralar, 24 % afgʻon arablari, 1 % tojiklar. Asosiy bandlik qishloq xoʻjaligi va chorvachilikda.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yunon-Buddistlar davri
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻtmishda Jalolobod Gandxaraning qadimgi yunon-buddist markazi yirik shahri boʻlgan. Buddist ziyoratchi Faxian tumanga miloddan avvalgi 400-yillarda tashrif buyurgan va uning sayohatnomasida hududdagi koʻplab buddistlar ziyoratgohlari tasvirlangan. Hadda shahrining arxeologik yodgorligi tumanda joylashgan boʻlib, Kanishka davridan buddaviy markaz boʻlgan. Budda haykallari oltmish olti futgacha boʻlgan.[2]
Islom istilosidan oldin Kapisi Buddist Qirolligi Bomiyondan Jalolobod tumanigacha choʻzilgan.[3]
Aloqa
[tahrir | manbasini tahrirlash]2003-yil sentabr oyida Internews Jalolobod tumanida „Sharq“ mustaqil radiostansiyasini tashkil qildi.
2007-yil 1-avgustda yangi tuman Aloqa markazining (TJM) tantanali ochilish marosimi boʻldi. DCC qurilishi toʻqqiz oydan koʻproq vaqt oldin Afgʻoniston Qoʻshma kuchlari qoʻmondonligi tomonidan boshlangan edi. Qurilish yakunlanishini nazorat qilish Nangarhor viloyatini qayta qurish guruhiga (PRT) topshirildi. Oxir-oqibat yangi bino Nangarhor PRTdan Aloqa vaziri Amirzi Sengiga topshirildi.
Boshqaruv
[tahrir | manbasini tahrirlash]2008-yil 11-fevralda Afgʻoniston boʻyicha tadqiqot va baholash boʻlimi tomonidan oʻtkazilgan soʻrovda Behsud tumanidagi respondentlar avvallari jamiyatdagi muammolar oqsoqollarning jirga yigʻilishi orqali hal qilinganini taʼkidladilar. Nizolarni hal qilishning ushbu shakli va Jamiyatni rivojlantirish kengashi (CDC) roli oʻrtasidagi munosabatlar toʻliq aniq emas edi. Lekin yoshlarning afyunga qaramligi kabi kichik muammolarda ikkala turdagi muassasalar oʻrtasida maslahatlashuv mavjuddek koʻrongan edi. Boshqa tomondan, bu jamoa maliklar va ulusvallarning rolini ham eslatib oʻtdi va bu institutlar nizolarni hal qilishda rol oʻynaganligini, lekin odatda ularning tarafdorligi salbiy maʼnoda ekanligini taʼkidladi. Bundan tashqari, malika va ulusvalning mashhur emasligi jamiyat muammolari uchun mas’uliyatni anglashning kuchayishiga olib kelishi mumkin edi.[4]
Demografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]2002-yil holatiga koʻra, hududning etnik guruhlarining taxminan 75 % qismi hazoralar, 20 % qismi Afgʻoniston arablari va 5 % qismini Pashayilar tashkil etadi. Shuningdek, hududda 135 Hindu va Sikx oilalari yashaydi.Xogani qabilasi Jalolobod atrofidagi markaziy mintaqada mavjud.[5]
1885-yildagi yozuvlar afgʻon arablari (deyarli toʻliq pashtu tilida soʻzlashuvchi, chorvadorlar va qishloq xoʻjaligi bilan shugʻullanuvchilar sifatida taʼriflangan) mavjudligini koʻrsatadi.[6]
2019-yilda Milliy statistika va axborot boshqarmasi tomonidan oʻtkazilgan aholini oʻrganish natijalariga koʻra, tumanda jami aholi soni 126.262 nafar, jumladan, 62.117 nafari ayollar va 64.145 nafari erkaklardir. Ularning barchasi qishloqda yashaydi.[1]
Sogʻliqni saqlash
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jalolobod tumanida uchta kasalxona mavjud: Fatumatu Zahra, Nangarhor tibbiyot kasalxonasi va umumiy sogʻliqni saqlash kasalxonasi. Umumiy sogʻliqni saqlash shifoxonasi mamlakatdagi eng yirik shifoxonalardan biridir.
2004-yil 24-iyul holatiga koʻra, Jalolobod tumani hududida poliomielit (NSL3) aniqlanganligi xabar qilingan.[7]
Infratuzilma
[tahrir | manbasini tahrirlash]2009-yil boshidan boshlab Muqobil rivojlanish dasturi — Sharqiy mintaqa (ADP/E) va USAIDning LGCD loyihasi Nangarhordagi Behsud koʻprigi yaqinida Abdul Haq bogʻi deb nomlangan bogʻ qurish boʻyicha hamkorlikni boshladi. ADP/E topografik tadqiqot oʻtkazmoqda va LGCD parkni qurish uchun mablagʻ ajratadi. Ular birgalikda mahalliy hokimiyat va jamoalar bilan hamkorlikda qurilish ishlarini jamiyat ehtiyojlariga koʻra rejalashtirishmoqda.[8]
Savdo-sotiq
[tahrir | manbasini tahrirlash]Nangarhor hunarmandchilik uyushmasi Behsud tumanidagi Samarxil qishlogʻida joylashgan. Hisobot davrida rasmiy kasbiy taʼlim oʻtkazildi. Loyiha ADP/E va Jahon oziq-ovqat dasturi (WFP) tomonidan birgalikda qoʻllab-quvvatlanadi. Uskunalar va zarur xomashyo ADP/E tomonidan, oziq-ovqat taʼminoti esa WFP tomonidan taʼminlanadi. Kasbiy treninglar kashtachilikning sakkizta turida sakkiz nafar trener tomonidan 120 nafar tinglovchiga moʻljallangan. Dastlab oʻrganiladigan asosiy mahsulot — salfetkalar boʻlib, darslar keyinchalik Zanjiradozi, Puxtadoʻzi, Xondaridozi, Xanjaradozi kabi turli xil kashtadoʻzliklardan iborat boʻladi.[9]
Energiya taʼminoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Nangarhorda moʻl suv manbalari mavjud va Jalolobod hududidagi elektr energiyasi 1957-yilda Sovet Ittifoqi tomonidan qurilgan Darunta toʻgʻoni orqali taʼminlanadi.
Qishloq xoʻjaligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2007-yil iyun oyida sut ishlab chiqarish va qayta ishlash boʻyicha MAIL tadqiqotida Jalolobod tumani sut sanoatini rivojlantirish uchun tavsiya etilgan hudud deb topildi. Hisobotda aytilishicha, shahar yaqinida yangi sut zavodi tashkil etilishi va uning atrofidagi hududlarda yigʻilib, mahalliy bozorga xizmat koʻrsatish va sut mahsulotlarini Kobul yoki Pokistonda sotish mumkin.
Afyun
[tahrir | manbasini tahrirlash]2003-yilda UNODC Jalolobod tumanini „deyarli koʻknori yoʻq“ deb eʼlon qildi va ekin maydoni 2002-yildagi 90 gektardan 2003-yilda 4 gektarga qisqardi.[10]
Inson huquqlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]2003—2005-yillarda Human Rights Watch Jalolobod viloyatida gender tenglikka asoslangan zoʻravonlik, ayniqsa, yosh ayollarga maktabga borishiga toʻsqinlik qiladigan tahdidlar yuzasidan xavotirlarini bildirdi. Baʼzida mahalliy kuchlar bilan aloqador boʻlgan erkaklar tomonidan oʻgʻirlanish tahdidi tufayli koʻplab yosh ayollar Jalolobod va uning atrofidagi shaharlar, shahar atrofi va qishloqlarda maktabga borishni toʻxtatdilar.[11]
Tabiiy ofatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]2006-yilgi suv toshqini
[tahrir | manbasini tahrirlash]2006-yil 10-noyabrida Afgʻoniston sharqidagi Nangarhor viloyati (Jalolobod viloyati) Bexsud tumanida kuchli yomgʻirlar oqibatida yuzaga kelgan suv toshqinlari sodir boʻldi. Jalolobod shahridan 20 kilometr shimolda joylashgan Qosimobod qishlogʻida (Behsud tumani) taxminan 156 oila jabrlangan. Qishloqda besh kishi halok boʻldi, toʻqqiz kishi yaralandi, 50 ta uy qisman yoki toʻliq vayron boʻldi.[12]
Sanʼat va madaniyat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jalolobod tumani qadimiy hind sanʼatining turli xil asarlari vatani hisoblanadi. 1908-yilgi Imperial Gazetteer of India nashrida koʻplab tasvirlar buzib tashlanganligi qayd etilgan.[13] Tumanda oromiy tilidagi yozuvlar ham topilgan boʻlib, bu hududda yahudiy qabilalarining mavjudligini koʻrsatadi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Estimated Population of Afghanistan 2019-20“. National Statistics and Information Authority (2019-yil 18-noyabr). 2020-yil 9-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-avgust.
- ↑ Pratapaditya Pal, Los Angeles County Museum of Art. Indian sculpture: a catalogue of the Los Angeles County Museum of Art collection, Volume 0. University of California Press, 1986
- ↑ Ramesh Chandra Majumdar. The Arab invasion of India. Sheikh Mubarak Ali, 1974
- ↑ AFGHANISTAN INSTITUTIONAL CASE STUDY: COMMUNITY DEVELOPMENT COUNCILS Afghanistan Research and Evaluation Unit, 11 February 2008.
- ↑ Frank Clements. Conflict in Afghanistan: a historical encyclopedia. Roots of modern conflict. ABC-CLIO, 2003. ISBN 1-85109-402-4, ISBN 978-1-85109-402-8
- ↑ Edward Balfour . The cyclopædia of India and of eastern and southern Asia: commercial, industrial and scientific products of the mineral, vegetable, and animal kingdoms, useful arts and manufactures, Volume 2. B. Quaritch, 1885.
- ↑ World Health Organization Polio Eradication Initiative July 24, 2008.
- ↑ Alternative Development Program — Eastern Region Biweekly Report February 1-15, 2009.
- ↑ Alternative Development Program — Eastern Region Biweekly Report March 16-31, 2009.
- ↑ Afghanistan Opium Survey 2003. UNODC, October 2003.
- ↑ Human Rights Watch. Lessons in Terror. 10 July 2006.
- ↑ International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies Afghanistan: Floods in the East 13 November 2006.
- ↑ The Imperial Gazetteer of India: Jaisalmer to Karā. Volume 14 of The Imperial Gazetteer of India, Great Britain. Commonwealth Office. Today & Tomorrow’s Printers & Publishers [1972?], 1908