Asipovichy
Asipovichy Асіповічы | |
|---|---|
 | |
 Bayroq  Gerb | |
| 53°18′0″N 28°39′0″E / 53.30000°N 28.65000°E | |
| Mamlakat |
[[ Belarus]] |
| Viloyat | [[Mahilyow]] |
| Asos solingan | 1872-yil |
| Markazi balandligi | 136 m |
| Aholisi (2020) |
29,900 |
| Zichligi | auto kishi/km2 |
| Vaqt mintaqasi | UTC+2, yozda UTC+3 |
| Telefon kodi | +375 2235 |
| Pochta indeks(lar)i | 213759-213761, 213763-213765 |
Asipovichy (belaruscha: Асiповiчы; Łacinka: Asipovičy, polyakcha: Osipowicze) yoki Osipovichi (ruscha: Осипо́вичи) — Belarusiyaning Mahilyov viloyatidagi shaharcha, Mahilyovdan 136 km janubi-gʻarbda,Minskdan-Gomyel avtomagistralidan 3 km janubda joylashgan. 2020-yil holatiga koʻra, uning aholisi 29,900 kishini tashkil qiladi[1].
Asipovichning faol tarmoqlariga mashinasozlik, qurilish materiallari, oziq-ovqat ishlab chiqarish, yengil va yogʻochni qayta ishlash sanoati kiradi. Bu joy Svislach daryosidagi gidroelektrostantsiyaning uyi hisoblanadi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]XVIII asrda zamonaviy shahar oʻrnida qishloq mavjud boʻlib, u 1787-yilda Litva Buyuk Gertsogligidagi Dominik Xeronim Radzivilga tegishli boʻlgan Protasevichi xalqining bir qismi sifatida oʻn yettita turar-joyga ega edi. Polshaning ikkinchi boʻlinishidan soʻng, qishloq Rossiya imperiyasi nazoratiga oʻtdi. 1805-yilda oʻtkazilgan inventarizatsiyaga koʻra, qishloqda 22 turar-joy va 146 kishi, 1834-yilda esa 26 turar-joy boʻlgan. Qishloq aholisi dehqonchilik va chorvachilikdan tashqari toʻquvchilik, baliqchilik, yogʻochsozlik bilan ham shugʻullangan. 1885- yilda arra va un tegirmoni tashkil etilgan. Shu bilan birga, 1872-yilda qishloqdan ikki kilometr uzoqlikdagi oʻrmonda Libau-Romni temir yoʻlida temir yoʻl stansiyasi tashkil etilgan. Temir yoʻl hududda oʻrmon xoʻjaligining kengayishiga, hunarmandchilikning rivojlanishiga xizmat qildi. 1880-yillarning oxiri va 1890-yillarning birinchi yarmida ikkita taxta tegirmoni, bir nechta uylar, pochta boʻlimi va mehmonxonalar qurildi. Tor kalibrli Asapovichy-Darahanava temir yoʻli 1896-yilda qurib bitkazildi. Rossiya imperiyasi 1897-yilgi aholini roʻyxatga olishda qishloqda 449 stansiya atrofida rivojlangan aholi punktlarida 99 kishi yashagan, viloyat Bobruyskiy uyezdi tarkibiga kirgan[2].
1900-yilda temir yoʻl shpal zavodi tashkil etilgan va 20-asr boshlarida qishloq novvoyxona, chana gʻildiraklari va qishloq xoʻjaligi asboblarini ishlab chiqarish va taʼmirlash ustaxonalari joylashgan shahar posyolkasiga aylandi. 1905-yil 17-sentabrda, hududda ishchilar namoyishi boʻlib oʻtdi. Asapovichy-Darahanava temir yoʻli 1905-1907- yillarda Uruchagacha choʻzilgan va shahar har yili million puddan ortiq oʻrmon xoʻjaligi mahsulotlari joʻnatiladigan temir yoʻl kesishmasiga aylandi. 1908-yilda bug 'tegirmoni,1909-yilda esa smola zavodi qurilgan, bu orqali Minsk va Mogilev viloyatlari bilan mustahkam aloqa oʻrnatilgan. 1913-yilda lokomotiv deposi ochildi va temir yoʻl 1915-yilda, Birinchi jahon urushi paytida, Slutsk hududigacha uzaytirildi. 1915-yil avgust va sentabr oylarida, shahar garnizoni askarlari qoʻzgʻolon koʻtardilar. 1917-yilga kelib qishloqda 601 kishi, shaharchaga aylangan stansiyada esa 4178 kishi yashagan. Oktabr inqilobidan keyin 1000 kishidan iborat Qizil gvardiya otryadi tuzildi, ular 1918-yil yanvar va fevral oylarida Yuzef Dovbor-Muśnicki polshalik qoʻshinlarini magʻlub etishda qatnashdilar. Shahar 1918-yil 19-fevraldan to noyabrgacha nemis qoʻshinlari tomonidan, 1919-yil avgustdan 1920-yil iyulgacha esa Polsha qoʻshinlari tomonidan bosib olingan[2].
1921-yilda dorixona ochildi va telegraf qayta tiklandi, ikkita maktab, temir yoʻl klubi va keyingi yili kutubxona ochildi. Asipovichi 1922-yil yanvarda volost markaziga aylandi. 1922-yilda elektr stansiyasi, keyingi yili esa Red Chemist smola zavodi ishga tushirildi. 1924-yilda Xalq uyi va kasalxonasi, 1925-yilda ikkita poliklinika ochildi. Lokomotiv deposi, arra zavodlari, tegirmon, hunarmandchilik ustaxonalari tiklandi, 1925- yilda asalarichilik kooperativi tashkil etildi. 1926-yilda ob-havo stansiyasi tashkil etilgan va 1925-yildan boshlab shaharga radio kelgan. 1926-yilga kelib shahar posyolkasida 3504 kishi, qishloqda 616 kishi va stansiyada 141 kishi yashagan. Kollektivlashtirish davrida mashina-traktor stansiyasi, 1932-yilda qishloq xoʻjaligi mashinalarini taʼmirlash ustaxonasi tashkil etildi. Asapovichy shahridan tuman gazetasi chiqa boshladi va 1934-yilda daraxt kesuvchilarga moʻljallangan „Qizil oʻrmon“ gazetasi nashr etildi. Asapovich 1935-yil 15-iyulda, shahar maqomini oldi. 1940-yilda shahar aholisi 14000 kishiga koʻpaydi[2].
Shahar 1941-yil 30-iyunda, Ikkinchi Jahon urushi paytida, nemislar tomonidan bosib olingan. Sovet partizanlari urush yillarida mintaqada faol boʻlib, temir yoʻl kesishmasiga qarshi sabotaj uyushtirdilar. Shahar 1944-yil 30-iyunda, Qizil Armiya va mahalliy partizanlar tomonidan ozod qilingan[2].
1944-yil boshida shahar Bobruysk viloyati maʼmuriyati tarkibiga oʻtkazildi. Ozod qilinganidan koʻp oʻtmay, shahar qayta qurildi — oʻrmon xoʻjaligi, tegirmon, qaymoq zavodi, „Qizil kimyogar“, „Taraqqiyot“ va „Ijtimoiy ish“ artellari, telefon va telegraf aloqalari qayta tiklandi. Radiostansiya efirga uzatila boshladi, depo va temir yoʻl stansiyasi qayta tiklandi. 1953-yilda shahar yaqinida suv ombori va unga tegishli gidroelektrostansiya qurilgan. 1959-yilga kelib uning aholisi 15777 kishiga koʻpaydi. Shahar sanoati 1990-yilga kelib tom yopish zavodi, temir-beton, sanoat zavodi, oʻrmon mahsulotlari, avtomobil yigʻish, non mahsulotlari, maishiy xizmat koʻrsatish, ish yuritish, konsentratlar zavodlari bilan sezilarli darajada rivojlandi[2].
2006-yilda mashinasozlik va metallga ishlov berish, qurilish materiallari, oziq-ovqat sanoati korxonalari faoliyat yuritdi. Kasb-hunar litseyi, Belarus gimnaziya maktabi, toʻrtta umumtaʼlim maktabi, maxsus maktab-internat, bolalar va oʻsmirlar sport-musiqa maktabi, sanʼat maktabi, 12 ta bolalar maktabgacha taʼlim muassasasi, korreksiya-rivojlantiruvchi taʼlim va reabilitatsiya markazi bor edi. Tuman madaniyat saroyi, 5 kutubxona, bolalar va oʻsmirlar markazi, bolalar va oʻsmirlar turizmi va oʻlkashunoslik klubi, tuman xalq hunarmandchiligi markazi, 2 shifoxona, poliklinika, dorixonalar va dorixonalar, tuman hududiy xizmat koʻrsatish shoxobchalari faoliyat koʻrsatdi. Shaharda 2 ta mehmonxona, 2 ta davlat uyi, maishiy xizmat koʻrsatish kombinati, 2 ta jamoa foydalanish punkti, kompyuter klubi, avtomaktablar va DTSAAF klublari, stadionlar, sport zallari va kompleks sport maydonchalari, restoranlar, kafelar, shahar bozori, ofislar va boshqalar mavjud edi. Asipovich nomidagi tarixiy-oʻlkashunoslik muzeyi, Ulugʻ Vatan urushida halok boʻlgan sovet askarlari va partizanlari, fashizm qurbonlarining qabrlari diqqatga sazovordir[2].
Harbiy qudrati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yujniy (Janubiy) harbiy bazasi shaharning janubi-sharqiy chekkasida, ulitsa Rabochye-Krestyanskaya koʻchasida joylashgan. Bazada 51- gvardiya artilleriya brigadasi, 336- raketa — artilleriya brigadasi va 465- raketa brigadasi joylashgan[3]. 2017-yilda, 51-gvardiya artilleriya brigadasi shaharda joylashganiga 25 yil toʻldi[4]. Severniy (Shimoliy) deb nomlanuvchi hozirda yopiq harbiy baza ham shimoliy hududning chekkasida joylashgan edi[5].
Demografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Yil | Aholi | ±% |
|---|---|---|
| 1897 | 500 | — |
| 1939 | 13 723[6] | +2644.6% |
| 1959 | 15 777[7] | +15.0% |
| 1970 | 19 705[8] | +24.9% |
| 1979 | 27 409[9] | +39.1% |
| 1989 | 33 808[10] | +23.3% |
| 1995 | 35 200 | +4.1% |
| 2001 | 35 466 | +0.8% |
| 2006 | 33 550 | −5.4% |
| 2018 | 31 129 | −7.2% |
| 2020 | 29 900 | −3.9% |
Taniqli shaxslar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Национальный статистический комитет Республики Беларусь“.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Lakotka 2008.
- ↑ Golod, Igor. „Столица артиллерии“ (ru). Minsky kuryer (2018-yil 31-oktyabr). 2022-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-may.
- ↑ Taleyko, Mariya. „51 гвардейская артиллерийская бригада в Осиповичах. Без четверти век“ (ru). Asipovitsky Kray (2017-yil 9-avgust). 2017-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 8-yanvar.
- ↑ МИНЧЕНКО. „«Отставная» недвижимость“ (ru-RU). www.sb.by (2009-yil 13-yanvar). Qaraldi: 2022-yil 30-may.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1939 г. Численность городского населения СССР по городским поселениям и внутригородским районам“. Демоскоп Weekly. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1959 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу“. Демоскоп Weekly. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1970 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу“. Демоскоп Weekly. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1979 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу“. Демоскоп Weekly. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу“. Демоскоп Weekly. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
- ↑ „Памёр Уладзімeр Крукоўскі — суаўтар эталённай выявы герба «Пагоня» (Uladzimer Krukoǔski, co-author of the template of the coat of arms "Pahonia" died) (in Belarusian)“. Qaraldi: 2022-yil 4-aprel.
- ↑ „Памёр адзін са стваральнікаў дзяржаўнага герба Пагоня — Уладзімір Крукоўскі (One of the creators of the national coat of arms "Pahonia", Uladzimir Krukoǔski, died) (in Belarusian)“. Qaraldi: 2022-yil 4-aprel.
Bibliografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Lakotka, A. I., ed (2008). "Асiповiчы" (Belarusian). Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя.. 5. Магілёўская вобласць. Кн. 1. Minsk: BelEn. 78–82 b.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ikkinchi Jahon urushi paytida Asipovichy yahudiylarining oʻldirilishi, Yad Vashem veb-saytida.