Uranyum camı
Uranyum camı, renklendirme için eritilmeden önce bir cam karışımına eklenen, genellikle oksit diuranat formunda uranyum içeren camdır. Oran genellikle eser seviyelerden ağırlıkça yaklaşık %2 uranyuma kadar değişir, ancak bazı 20. yüzyıl parçaları %25'e kadar uranyumla yapılmıştır.[1][2]
İlk olarak 1789'da bir Alman kimyager tarafından tanımlanan uranyum, çok geçmeden floresan etkisi nedeniyle dekoratif camlara eklenmeye başlanmıştır. James Powell'ın Londra'daki Whitefriars cam şirketi, parlak camı ilk pazarlayanlardan biriydi, ancak diğer üreticiler kısa sürede satış potansiyelini fark etmiş ve uranyum camı Avrupa'da[3] ve daha sonra Kuzey Amerika'da üretilmiştir.[4]
Uranyum camı bir zamanlar sofra ve ev eşyası olarak üretilmekteydi, ancak 1940'lardan 1990'lara kadar Soğuk Savaş sırasında uranyumun çoğu endüstride kullanılabilirliği keskin bir şekilde kısıtlandığında yaygın kullanımdan düşmüştür. Züccaciye sanatında küçük bir canlanma olmasına rağmen, bu tür nesnelerin çoğu artık antika veya retro dönem koleksiyonları olarak kabul edilmektedir. Bunun dışında, modern uranyum camı artık çoğunlukla bilimsel veya dekoratif yenilikler olarak boncuk veya bilye gibi küçük nesnelerle sınırlıdır.
Görünüşü
[değiştir | kaynağı değiştir]Uranyum camının normal rengi, metal iyonlarının oksidasyon durumunave konsantrasyonuna bağlı olarak sarıdan yeşile değişir, ancak bu, camı renklendirme amacıyla başka elementlerin eklenmesiyle değişebilmektedir. Uranyum camı ayrıca ultraviyole ışık altında parlak yeşil ışık yayar ve yeterince hassas bir Geiger sayacında arka plan radyasyonunun üzerinde görünebilir, ancak çoğu uranyum cam parçasının zararsız olduğu ve ihmal edilebilir seviyede radyoaktif olduğu düşünülmekte ve kabul görmektedir.[5]
-
Modern uranyum cam boncuklar (siyah arka plan) -
Modern uranyum cam boncuklar (UV ışığı)
Vazelin camı
[değiştir | kaynağı değiştir]Uranyum camının en yaygın rengi soluk, sarımsı yeşildir ve 1930'larda, o sırada formüle edildiği şekliyle Vaseline marka vazelinin görünümüne benzerliği dolayısıyla "Vazelin cam" ismine yol açmıştır. Uzman koleksiyoncular Vazelin camını hala bu özel renkteki şeffaf veya yarı şeffaf uranyum camı olarak tanımlamaktadır.[6]
Vazelin camı bazen, özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde, uranyum camı ile eşanlamlı olarak kullanılır, ancak bu kullanım hoş karşılanmaz,[7] çünkü Vazelin markalı vazelin sadece sarıdır, diğer renklerde değildir. Bu terim bazen, karakteristik yeşil floresanı doğrulamak için siyah ışık testi gerektiren gerçek uranyum içeriğine bakılmaksızın, normal ışıktaki yüzeysel görünümlerinin belirli yönlerine dayalı olarak diğer cam türlerine de uygulanır.[7]
Birleşik Krallık ve Avustralya'da Vazelin camı terimi, her tür yarı saydam camı ifade etmek için kullanılabilir.
Diğer renkler
[değiştir | kaynağı değiştir]Uranyum camının diğer bazı yaygın alt türlerinin kendi adlandırmaları vardır:
- Custard (Koyu krema) camı (opak veya yarı opak soluk sarı)
- Akyeşim (Jadeite) camı (opak veya yarı opak soluk yeşil)
- Buhran (Depression) camı (şeffaf veya yarı saydam soluk yeşil)
- Burma camı (pembeden sarıya değişen opak cam)
"Vazelin" gibi, "Custard" ve "Jadeite" isimleri de genellikle uranyum içeriğinden ziyade camın görünümünden dolayı verilmiştir. Bununla birlikte, "Buhran camı", görünümü veya formülü ne olursa olsun, Büyük Buhran sırasında üretilen herhangi bir cam eşya parçası için genel bir tanımdır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sanayi öncesi kullanım
[değiştir | kaynağı değiştir]Uranyum camının kullanımı, 1912 yılında Oxford Üniversitesi'nden R. T. Gunther tarafından Napoli Körfezi'ndeki Posillipo Burnu'nda bir Roma villasında bulunan %1 uranyum oksitli sarı cam içeren bir mozaiğin tarihi olan en az MS 79 yılına kadar uzanmaktadır.[8][9][10] Orta Çağ'ın sonlarından itibaren uraninit, Joachimsthal, Bohemya'daki (günümüzdeÇekya'da Jáchymov) Habsburg gümüş madenlerinden çıkarılmış ve yerel cam yapım endüstrisinde renklendirici olarak kullanılmıştır.[9]
Uranyumu keşfeden Martin Klaproth (1743–1817), daha sonra elementin cam renklendirici olarak kullanmayı denemiştir.
Kullanım
[değiştir | kaynağı değiştir]Cam imalatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Uranyum camı, bilimsel cam üfleyiciler tarafından "dereceli conta" olarak bilinen birkaç ara camdan biri olarak kullanılır. Bu tipik olarak tungsten ve molibden gibi camdan metale contalarda veya Kovar gibi nikel bazlı alaşımlarda, metal sızdırmazlık camı ile düşük genleşmeli borosilikat cam arasında bir ara cam olarak kullanılır.
Modern üretim
[değiştir | kaynağı değiştir]Uranyum camı, 19. yüzyılın ortalarında popüler hale gelmiş ve en popüler olduğu dönem 1880'lerden 1920'lere kadar olmuştur.
Uranyum camından yapılmış eşyaların ilk büyük üreticisi, kızı Anna Maria'nın onuruna camın sarı (Almanca: Gelb) ve sarı-yeşil (Almanca: Gelb-Grün) çeşitlerine sırasıyla "annagelb" ve "annagrün" adını veren Avusturyalı Franz Xaver Riedel olarak bilinir. Riedel, 1830'dan 1848'e kadar Bohemya'daki Unter-Polaun'da (günümüzde Dolni Polubny), üretken bir uranyum camı üfleyicisiydi.
1840'lara gelindiğinde, diğer birçok Avrupa cam fabrikası uranyum camı ürünleri üretmeye ve yeni uranyum camı çeşitleri geliştirmeye başladı. Fransa'daki Baccarat cam fabrikası, kalsedonun bu yeşil formuna benzerliğinden dolayı krizopraz adını verdikleri opak yeşil bir uranyum camı oluşturdu.
-
Floresan uranyum Buhran camı -
UV ışığı altında parlayan bir uranyum camı kek tabağı (cake plate) -
UV ışığı altında parlayan uranyum camı -
1930 dolaylarında uranyum cam kolye
19. yüzyılın sonunda, cam yapımcıları uranyum camının belirli mineral katkılarıyla yüksek sıcaklıklarda temperlenebileceğini ve değişen derecelerde mikro kristalleşmeye neden olabileceğini keşfettiler. Bu, geleneksel şeffaf sarı veya sarı-yeşilden opak bir beyaza kadar giderek daha opak bir cam yelpazesin oluşmasına katkı sağlamıştır. Buhran yıllarında, daha yeşil bir cam için popüler tercihlere uymak için karışıma daha fazla demir oksit eklenmiştir.[11] Teknik olarak bir cam-seramik olan bu malzeme, vazelin ile sözde benzer görünümünden dolayı "vazelin camı" adını almıştır. Günümüzde Fenton Glass, Mosser Glass, Gibson Glass ve Jack Lorangervazelin cam geleneğini sürdürmektedir.[12]
ABD'nin uranyum camı üretimi, hükûmetin 1942'den 1958'e kadar Manhattan Projesi için uranyum tedarikine el koyması nedeniyle II. Dünya Savaşı'nın ortalarında durdurulmuştur. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki kısıtlamalar hafifletildikten sonra, Fenton ve Mosser dahil olmak üzere birkaç firma uranyum cam üretimine yeniden başlamıştır.[13] Soğuk Savaş'ın ardından uranyum camı üzerindeki kısıtlamalar tamamen kaldırılmıştır. Bu süre zarfında birçok eski parça serbest piyasaya girmiş ve 2000'li yıllara kadar küçük miktarlarda yeni parçalar üretilmeye devam etmiştir.[14]
Riihimäki Glass, 2. Dünya Savaşı'ndan sonra uranyum camı tasarımcı parçaları üretmiştir.[kaynak belirtilmeli]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Big Book of Vaseline Glass, by Barrie Skelcher, Pub. Schiffer
- ^ "Vaseline and Uranium Glass (ca. 1930s)". ORAU Museum of Radiation and Radioactivity. 21 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "These People Love to Collect Radioactive Glass. Are They Nuts?". 5 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "What is Custard Glass?". 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Civil use of depleted uranium" (PDF). Journal of Environmental Radioactivity. Elsevier. 64 (2–3): 113-119. 2003. doi:10.1016/S0265-931X(02)00042-5. PMID 12500798. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2007. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Glickman, Jay L. and Fedosky, Terry, Yellow-Green Vaseline A Guide to the Magic Glass, Revised Edition, c. 1998, The Glass Press, Inc., dba Antique Publications. 1570800456 (PB) or 1570800464 (HB)
- ^ a b "Vaseline and Uranium Glass (ca. 1930s)". Museum of Radiation and Radioactivity (İngilizce). 22 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2021.
- ^ "Uranium". Los Alamos National Laboratory. 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2016.
- ^ a b Emsley, Nature's Building Blocks (2001), page 482
- ^ The Earliest Known Use of a Material Containing Uranium by Earle R. Caley, Isis, Vol. 38, No. 3/4 (Feb., 1948).
- ^ "Introduction". .parkcity.ne.jp. 1 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2014.
- ^ "Vaseline Glass Collectors, Inc". Vaselineglass.org. 6 Aralık 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2014.
- ^ "These People Love to Collect Radioactive Glass. Are They Nuts?". Collectors Weekly (İngilizce). 30 Temmuz 2014. 5 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2018.
- ^ Boot (February 2017). "Uranium Glass: A Glowing Alternative to Conventional Sources of Radioactivity". The Physics Teacher. 55 (2): 76-78. doi:10.1119/1.4974115.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Uranyum Cam – Cam Derneği 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Cam Müzesi'nde Davidson English Pressed Glass 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Sağlık Fiziği Tarihi Enstrümantasyon Müzesi Koleksiyonunda Vazelin ve Uranyum Camı 3 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.