Tengiz (Memlûk)
Seyfeddin Tengiz (ö. Mayıs 1340), Bahri Memluk sultanı Nasır Muhammed'in hükümdarlığı sırasında saltanat naibi olarak 1312'den 1340'a kadar görev yapan Şam kökenli Türk emir.[1]
Erken yaşam
[değiştir | kaynağı değiştir]
Tengiz, el-Khwajah Alaa al-Din al-Siwasi adlı bir adam tarafından küçük bir çocukken Kahire'ye getirildi. Tengiz adı, "deniz" anlamına gelen Türkçe teñiz kelimesinden gelmektedir. Tengiz, Kahire'de büyüdü ve daha sonra 1296'da Sultan Hüsameddin Laçin tarafından satın alınarak Laçin'in Ocak 1299'daki ölümüne kadar onun hizmetinde görev yapan bir memlük oldu. Laçin'in ölümünün ardından Sultan Muhammed'in koruması oldu.[2] Aralık 1299'da Vadi'l Haznedar Savaşı'nda yer aldı.[3] Nasır Muhammed'in ikinci hükümdarlığı sırasında (Ocak 1299 - Mart 1309) "Emir-i Aşere" (hizmetinde on memlük bulunan emir) yapıldı.[2]
Tengiz, başlangıçta Laçin'in mülkiyetinde olmasına rağmen zamanla Sultan Muhammed'in en yakın dostlarından biri oldu. 1309'da Nasır Muhammed, Baybars tarafından devrilip Ürdün'deki Kerek bölgesine sürgüne gittiğinde, Tengiz de ona eşlik etti. Böylece, Nasır Muhammed saltanatı yeniden kazandığında, Tengiz'e de "Emir-i tablhâne" (kırk memlük emiri) rütbesi verildi.
Tengiz, Ağustos 1312'de Sultan Muhammed tarafından Suriye (Şam) valisi olarak atandı. Bu hızlı yükseliş nadir görülen bir olaydı. 1314'e gelindiğinde Tengiz, Levant üzerinde benzeri görülmemiş bir hakimiyet elde etmişti. Humus, Hama, Trablus, Halep ve Safed valileri resmi olarak onun emri altındaydı.[4] Bu valilerin gönderdikleri mektuplar padişahtan önce bizzat Tengiz tarafından teftiş edilecekti. Tengiz bir mektubun içeriğine katılmıyorsa, mektubu gönderene iade edecekti.[5]
Tengiz, 1328-1330'da Kudüs'te bir medrese (Tenkiziyye Medresesi) ve kadınlar için bir darülaceze (Ribat an-Nisā') bağışlamıştır.
Düşüş
[değiştir | kaynağı değiştir]
1330'lardan itibaren Sultan Muhammed, en güçlü emirlerine karşı otoritesini artırmaya başladı. Önde gelen emirlerden Bektemür es-Sâki'nin 1332'de idam edilmesinin ardından aynı kaderi paylaşmaktan korkan Tengiz, Sultan Muhammed'i ziyaret etti. Orta Çağ Memlük kaynaklarına göre, 1330'ların sonlarına doğru Tengiz ile Muhammed arasında gerçekleşen nispeten küçük çaplı kavgalar ve olaylar Tengiz'in düşüşüne yol açtı.
Tengiz, bir diğer Memlük emiri olan Emir Çoban'ı hapsetmişti. Muhammed, Tengiz'e Emir Çoban'ı serbest bırakması için üç defa mektupla talepte bulunmuştu. Memlük meseleleri konusunda uzmanlaşmış bir yazar olan Amalia Levanoni'ye göre talebinin reddedilmesi üzerine Muhammed Tengiz'e karşı "sessiz bir kin" besledi.[5]
1339'da Tengiz, Hristiyanların gerçekleştirdiği iddia edilen bir dizi kundakçılık saldırısından kaynaklanan maddi hasarın onarımını finanse edebilmek için Şam Hristiyanlarından bir vergi aldı. Bu durum Sultan Muhammed ile arasındaki gerilimi daha da arttı. Sultan Muhammed, Bizans İmparatorluğu ile zaten kötü durumda olan ilişkilerin daha da bozulmasını önlemek amacıyla Tengiz'i vergi almaktan vazgeçirdi. Ancak daha sonra vergi gelirinin hazineye aktarılmasını emrettiç Tengiz bu talebi reddetti.[6]
Tengiz ve Sultan Muhammed arasındaki çatışma 1339'da doruğa ulaştı. Tengiz kuzey Suriye'deki Caber Kalesini ziyaret etmek istemiş, Sultan Muhammed bu talebi reddetmişti. Sultan Muhammed, Tengiz'in Caber Kalesine gitme bahanesiyle kendi otoritesini tanımayan Türkmen aşiret lideri Zülkadir'e sığınacağından korkuyordu. Tengiz, bunun üzerine Sultan Muhammed'in "aklını kaybettiğini" söyledi. Dahası, Sultan Muhammed'in tahtı bırakıp oğullarından birini tahta oturtması gerektiğini, kendisinin de devlet işlerini onun adına yürütebileceğini bildirdi.[6] Sultan Muhammed, onun bu sözlerini tahta yönelik bir tehdit olarak yorumladı.[6] Sultan Muhammed'e göre Tengiz, fazlasıyla bağımsız hale gelmişti.[7]
Sultan Muhammed, 1340 yılında Emir Beştak ve 350 memlükü Tengiz'i tutuklaması için görevlendirdi. Tengiz yakalandıktan sonra ilk önce Kahire'ye getirildi ve ardından İskenderiye'de hapsedildi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Conermann, Stephan (2008). "Tankiz ibn ʿAbd Allāh al-Ḥusāmī al-Nāṣirī (d. 740/1340) as Seen by His Contemporary al-Ṣafadī (d. 764/1363)" (PDF). Mamluk Studies Review. 12 (2). Middle East Documentation Center, University of Chicago. ss. 1-24.
- Flood, F. B. (1997). Necipoğlu, Gülru (Ed.). "Umayyad Survivals and Mamluk Revivals: Qalawunid Architecture and the Great Mosque of Damascus" (PDF). Muqarnas. Cilt 14. Brill. ss. 57-79. doi:10.2307/1523236. ISBN 9004108726. JSTOR 1523236.
- Jarrar, Sabri (1998). Necipoğlu, Gülru (Ed.). "Suq al-Maʿrifa: An Ayyubid Hanbalite Shrine in al-Haram al-Sharif" (PDF). Muqarnas. Cilt 15. Brill. ss. 71-100. doi:10.2307/1523278. JSTOR 1523278.
- Kenney, Ellen V. (2009). Power and Patronage in Medieval Syria: The Architecture and Urban Works of Tankiz Al-Nāṣirī. Oxford University Press. ISBN 978-0970819949.
- Lapidus, Ira M. (1984). Muslim Cities in the Later Middle Ages. CUP Archive. ISBN 0521277620.
- Levanoni, Amalia (1995). A Turning Point in Mamluk History: The Third Reign of Al-Nasir Muuammad Ibn Qalawun (1310-1341). BRILL. ISBN 9004101829.
- Little, Donald P. (1976). Essays on Islamic Civilization: Presented to Niyazi Berkes. BRILL Archive. ISBN 9004044647.
- Mazor, Amir (2014). "The "Manṣūrīyah Legacy": The Manṣūrī Amirs, Their Mamluks, and Their Descendants during al-Nāṣir Muḥammad's Third Reign and After". Mamluk Studies Review. Cilt 18. ss. 1-56.
- Sharon, Moshe (2009). Corpus Inscriptionum Arabicarum Palaestinae, Volume Four: -G-. Brill. ISBN 9789047424161.
- Steenbergen, Jo Van (2001). "The Amir Qawsun: Statesman or Courtier? (720-741 AH/1320-1341 AD)". Vermeulen, Urbain; Steenbergen, Jo Van (Ed.). Egypt and Syria in the Fatimid, Ayyubid, and Mamluk Eras III. Peeters Publishers. ISBN 9789042909700.
- William, Harris (2012). Lebanon: A History, 600-2011. Oxford University Press. ISBN 978-0195181111.
- Williams, Caroline (1994). "The Mosque of Sitt Hadaq". Necipoğlu, Gülru (Ed.). Muqarnas: An Annual on Islamic Art and Architecture, Volume 11. BRILL. ISBN 9004100709.