İçeriğe atla

Sakya

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sakya Silsile Ağacı

Sakya (Tibetçe: ས་སྐྱ་, Wylie: sa skya, "soluk toprak"), Nyingma, Kagyu ve Gelug ile birlikte Tibet Budizmi'nin en büyük dört mezhebinden biridir.

Kökeni

[değiştir | kaynağı değiştir]
16. yüzyılda çizilmiş olan bu thangka Virūpa'nın güneşi gökyüzünde durdurduğu anı tasvir ediyor.[1]
Sakya Manastırı
Sakya Pandita

Sakya ("soluk toprak") adı, bu geleneğin ilk manastırı olan, Tibet'te, Shigatse yakınlarındaki Ponpori Tepeleri'nde kurulu Sakya Manastırı'nın etrafındaki gri renkli topraktan gelmektedir. Bu manastır Sakya geleneğinin merkezidir ve Khon Konchog Gyalpo (1034–1102) tarafından 1073 yılında kurulmuştur.

Sakya geleneği, 11. yüzyılın sonlarında, Budist kutsal metinlerinin Sanskritçe'den Tibetçe'ye çevrilmesinin ikinci döneminde gelişti. Sakya okulunun kurucusu olan Drogmi, 12 yıl boyunca Hindistan, Vikramashila'da doğrudan Naropa, Ratnākaraśānti ve Vagishvakirti gibi büyük panditalardan eğitim almıştır.[2]

Khon Konchog Gyalpo, abisinin tavsiyesi üzerine Drogmi'nin öğrencisi olmuştur.[3][4]

Bu gelenek, daha sonra "Beş Saygıdeğer Yüce Üstat" tarafından geliştirilmiştir. Sachen veya "Büyük Sakyapa" olarak tanınan Khonchog Gyalpo'nun torunu Sachen Kunga Nyingpo bu üstatların ilkidir:[5][6]

Buton Rinchen Drub (1290–1364) önemli bir alim ve yazar olmasının yanı sıra Tibet'in en ünlü tarihçilerinden de biriydi. Sakya geleneğinin diğer önemli bilginleri "Tibet'in Altı Süsü" olarak bilinir. Bu isimler şöyledir:

Sakya okulunun liderliği, Khon ailesinin Sakya şubesinin erkek üyeleri üzerinden aktarılır.

Öğretiler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sakya Hevajra

Beş yüce üstattan ilki olan Sachen, Hindistan'ı ziyaret etmiş olan çok sayıda Tibetli tercümandan veya diğer bir ifadeyle "lotsawadan" çok sayıda tantrik doktrin miras aldı. Bu tercümanlar arasında en önemlileri Drokmi Lotsawa,[4] Bari Lotsawa ve Mal Lotsawa'dır.[8] Sakya geleneğinin en yüce öğretisi olan Hevajra Tantra'ya dayanan ve mahasiddha Virūpa'nın öğretisinden türetilen Lamdre "Yol ve Meyvesi" sistemi Drokmi Lotsawa'dan gelir. Mal Lotsawa'nın Sakya'ya olan en önemli katkısı "Naro Khachoma" olarak bilinen ezoterik Vajrayogini silsilesini tanıtmış olmasıdır. Bari Lotsawa'dan ise sayısız tantrik uygulama Sakya geleneğine intikal etmiştir. Bunların en önemlisi Yüz Sadhana olarak bilinen uygulama döngüsüydü. Sakya ruhani müfredatının bir parçasını oluşturan diğer önemli aktarımlar, Vajrakilaya, Mahākāla ve Guhyasamāja tantra döngülerini de içerir.

Sıradışı irfanıyla dikkat çeken dördüncü Sakya lideri Sakya Pandita, sutralar ve tantralar üzerine "Geçerli Kavrayışın Araçları: Akıl Yürütme Hazinesi" (Wylie: tshad ma rigs gter), "Bilgenin Niyetini Netleştirmek" (Wylie: thub pa dgongs gsal) ve "Üç Yemini Ayırt Etmek" (Wylie: sdom gsum rab dbye) de dahil olmak üzere birçok önemli ve etkili kaleme aldı.

Sakya okulunun ana öğreti sistemi "Sonucu olan Yol"dur (Wylie: lam dang 'bras bu bcas). Bu sistem, "Topluluk için Açıklama" (Wylie: tshogs bshad) ve "Baş Müritler için Açıklama" (Wylie: slobs bshad) olmak üzere iki ana silsileye bölünmüştür.

Sakya okulunun diğer büyük sistemi ise "Müritler İçin Naropa Açıklaması"dır (Wylie: nā ro mkha spyod slob bshad).

Bir diğer önemli öğreti dizisi, Günga Nyingpo (1092–1158) tarafından kaleme alınan ve Drakpa Gyeltsen, Sakya Pandita, Ngorchen Günga Sangpo ve Gorampa Sönam Senggé gibi pek çok Sakya ustasının üzerine tefsirler yazdığı"dört bağlılığı bırakma" isimli dizelerine dayanmaktadır. Bu dizeler şöyledir:[9]

Bu hayata tutunursanız, o zaman bir dharma uygulayıcısı değilsiniz.

Varoluşa tutunursanız, o zaman feragatiniz olmaz.

Kendi çıkarlarınıza tutunursanız, o zaman aydınlanma zihnine sahip değilsiniz.

Bir pozisyona tutunursanız, doğru görüşe sahip değilsiniz.

Alt okullar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana Sakya silsilesi zamanla iki alt mezhebe ayrılmıştır.

  • Ngor, Tsang'da Ngorchen Kunga Zangpo (1382–1457) tarafından kurulmuştur.[7] Ngor Evam Choden manastırı bu okulun ana merkezidir ve Sakya geleneğine sahip Tibetlilerin %85'ini temsil etmektedir.[kaynak belirtilmeli] Sakya Trizin'in manastırı dışında Hindistan'daki manastırların da çoğu Ngor geleneğine mensuptur.
  • Tshar, Tsarchen Losal Gyamtso (1496 - 1560 veya 1502–1556) tarafından kurulmuştur.[8]

Sakya okulunun üç "ana" manastırı vardı: 1073'te kurulan Sakya Manastırı, 1429'da kurulan Ngor Evam Choden ve 1435'te Kuntchen Rongten tarafından kurulan Lhasa'nın kuzeyindeki Phanyul'da Phanyul Nalendra.

Tibet'teki feodal yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tibet yönetimi, Yuan Hanedanı döneminde, Budist ve Tibet İşleri Bürosu (Xuanzheng Yuan) olarak bilinen üst düzey departman altında yer almaktaydı.

Moğolların Tibet'i fethi, Moğol İmparatorluğu'nun kurulmasından sonra, 13. yüzyılın başlarında başladı. 1264'te Tibet üzerindeki feodal saltanat, Yuan hanedanının kurucusu Kubilay Han tarafından Drogön Chögyal Phagpa'ya verildi. Sakya lamaları, Sakya İmparatorluk Eğitmenleri ve dpon-chen'lerle birlikteKızıl Türban İsyanı, Phagpa'nın 1280'deki ölümünden sonra, 1350'lerdeki Kızıl Sarık Ayaklanması Yuan Hanedanlığı'nı güçten düşürene kadar yaklaşık 75 yıl boyunca Yuan imparatorları adına Tibet'in valileri olarak hizmet etmeye devam ettiler.

Sakya geleneğinin o dönemki liderleri şöyleydi.

Günümüzde Sakya geleneği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakya Trizin ("Sakya tahtının sahibi") olarak bilinen Sakya okulunun başı, her zaman Khön ailesinin erkek soyundan gelir. Şu anki Sakya Trizin, Gyana Vajra bu ünvanı elinde tutan kırk üçüncü kişidir. 41. Sakya Trizin'in, Kırmızı Tara döngüsüyle ünlü Apong Terton (Orgyen Thrinley Lingpa) olarak bilinen bir Nyingma laması ve onun büyükbabası olan 39. Kyabgon Sakya Trizin Dhagtshul Thrinley Rinchen (1871–1936) adlı iki büyük Tibetli ustanın reenkarnasyonu olduğu düşünülmektedir.[10]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Davidson, Ronald M. Indian Esoteric Buddhism: Social History of the Tantric Movement, p. 259
  2. ^ Luminous Lives, Stearns, Wisdom 2001
  3. ^ Ch. 25, Treasures of the Sakya Lineage, Tseten, Shambhala, 2008
  4. ^ a b "Drokmi Śākya Yeshe". The Treasury of Lives: Biographies of Himalayan Religious Masters. December 2009. 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2013.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  5. ^ Powers, John. Introduction to Tibetan Buddhism. Snow Lion Publications. 1995. p. 382.
  6. ^ a b The Treasury of Lives: Biographies of Himalayan Religious Masters.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  7. ^ a b Jörg Heimbel (April 2010). "Ngorchen Kunga Zangpo". The Treasury of Lives: Biographies of Himalayan Religious Masters. 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2013.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)
  8. ^ a b The Treasury of Lives: Biographies of Himalayan Religious Masters.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  9. ^ Powers, John. Introduction to Tibetan Buddhism, Revised Edition (2007) Snow Lion Publications, p. 438.
  10. ^ "Hungarian website of Sakya Trizin". 7 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023. 

Dipnotlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Davidson, Ronald (1992). "Hevajra'nın Abhisamaya'sı ve Lam 'bras Tshogs bshad Üzerine Ön Çalışmalar." Davidson, Ronald M. & Goodman, Steven D. Tibet Budizmi: akıl ve vahiy . New York Eyalet Üniversitesi Yayınları: Albany, NY0-7914-0786-1 s. 107–132.1-55939-026-3
  • Trichen, Chogyay. Sakya Geleneğinin Tarihi, Ganesha Press, 1993

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sakya&oldid=33807940" sayfasından alınmıştır