Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi
 | Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Kasım 2023) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
 |
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | NSDAP |
| Genel başkan | Karl Harrer (1919-1920) Anton Drexler (1920-1921) Adolf Hitler (1921-1945) Martin Bormann (1945) |
| Slogan(lar) | Almanca: Ein Volk, ein Reich, ein Führer (gayriresmî) |
| Kuruluş tarihi | 24 Şubat 1920 |
| Kapanış tarihi | 10 Ekim 1945 |
| Önceli | Alman İşçi Partisi |
| Merkez | Braunes Haus, Münih[1] |
| Gazete(ler) | Völkischer Beobachter |
| Öğrenci kolu | Nationalsozialistischer Deutscher Studentenbund (NSDStB) |
| Gençlik kolu | Hitlerjugend (HJ)
|
| Kadınlar kolu | Nationalsozialistische Frauenschaft (NSF) |
| Silahlı kanadı | Sturmabteilung (SA) Schutzstaffel (SS) |
| Spor kuruluşu | Nationalsozialistischer Reichsbund für Leibesübungen (NSRL) |
| Üyelik | 60'tan az (1920) 8.5 milyon (1945)[2] |
| İdeoloji | |
| Siyasi pozisyon | Aşırı sağ[3][4] |
| Resmî renkler | Siyah, beyaz, kırmızı, kahverengi |
| Parti bayrağı | |
 | |
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi veya yaygın kısa adıyla Nazi Partisi (Almanca: Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei), Weimar Cumhuriyeti döneminde kurulmuş ve Weimar Cumhuriyeti'ni Nazi Almanyası'na dönüştürüp 1933-1945 yılları arasında yönetmiş olan bir Alman siyasi partisidir. Yirminci yüzyılın ilk yarısında Alman siyasetinde önemli bir yere sahip olmuş partinin programı ve ideolojisi olan nasyonal sosyalizm, radikal antisemitizm ile birlikte etnik milliyetçiliğe dayanan antiliberal ve antikomünist bir görüşteydi. 1921 senesinden itibaren parti başkanlığını sürdürmüş Adolf Hitler'in 1933 senesinde şansölye olmasının ardından 1945 senesine kadar nasyonal sosyalizm döneminde Almanya'nın tek yasal partisi olmuştur.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuruluş dönemi: I. Dünya Savaşı ve Alman İşçi Partisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Alman İşçi Partisi, 24 Şubat 1920'deki 25 maddelik parti programının açıklanmasından önce, 5 Ocak 1919 tarihinde 6 kişi tarafından küçük bir siyasi oluşum olarak kurulmuştu. Partinin kurucusu olan 6 kişinin arasından 2 kişi öne çıkıyordu: Gazeteci Karl Harrer ve çilingir Anton Drexler. Bu ikili, partinin asıl kurucuları idiler.
Almanya'nın I. Dünya Savaşı'nda yenilmesiyle beraber İmparatorluk yıkılmış ve yerine Cumhuriyet kurulmuştu. Tarih tarafından "Weimar Cumhuriyeti dönemi" olarak isimlendirilecek yeni Almanya'da kurulan ilk siyasi partilerden biri de Alman İşçi Partisi (DAP) idi. Partinin kurucuları olan Karl Harrer ve Anton Drexler'in siyasi görüşleri milliyetçi ve sosyalist ilkeleri bir arada bulunduruyordu. Bu ilkelere göre genel anlamda Alman milliyetçisi bir politika izlenecek, ekonomik olarak ise antikomünist bir sosyalizm uygulanacaktı. Bu görüşler partiye sonradan katılacak olan Adolf Hitler'in nasyonal sosyalizm isimli ideolojisine çok yakındı.
Alman ordusunda bir asker olan Adolf Hitler, 1918 yenilgisinin ardından devlette istihbarat ajanı (Verbindungsmann) olarak çalışmaya başlamıştı. Hitler, bu yeni oluşum hakkında bilgi edinip keşif birimine (Aufklärungskommando) rapor göndermek için görevlendirildi ve Münih'teki Alman İşçi Partisi'nin merkezine gitti. Hitler, partinin görüşlerini beğenerek Drexler'den etkilenmişti. Hakkında bilgi edinmek için gittiği bu partinin ilk üyelerinden biri oldu. Hitabet becerisi ile dinleyicileri etkisi altına alan Hitler, zaman içinde partide ön plana çıktı. Kısa sürede parti yöneticileri arasına girmişti. Karl Harrer, Hitler'den memnun değildi çünkü onun megaloman biri olduğunu düşünüyordu. Parti içindeki tartışmalardan sonra Harrer istifa etti ve Drexler partinin yeni başkanı oldu. Partinin ikinci kurucusu ve yeni başkanı olan Drexler'in Hitler hakkındaki görüşleri nispeten olumlu yöndeydi. Etkileyici konuşmalar yapan enerjik biri olduğu için Hitler'i yetenekli buluyordu. Bu yüzden onun önünü açtı ve parti içinde yükselmesine müsaade etti.
24 Şubat 1920 tarihinde Alman İşçi Partisi ilk büyük toplantısını gerçekleştirerek 25 maddelik programını açıkladı. Parti programını açıklayan konuşmacı Adolf Hitler'di. Büyük bir salondaki yüzlerce kişiye açıklanan parti programıyla birlikte Alman İşçi Partisi küçük bir oluşum olmaktan çıkarak görüşlerini beyân etmiş olan siyasal bir partiye dönüştü. Ayrıca aynı gün partinin ismi "Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi" olarak değiştirildi.
Hitler'in parti lideri olması
[değiştir | kaynağı değiştir]Hitler, etkileyici hitabet yeteneği sayesinde parti başkanı olabilecek kadar ön plana çıkmıştı. Böylelikle 29 Temmuz 1921 tarihinde parti başkanlığını Anton Drexler'den devraldı. Üye olduğu zamanlardan itibaren kendi görüşlerini diğer parti üyelerine kabul ettiren Hitler, Alman İşçi Partisi'nin 1919'da benimsemiş olduğu milliyetçi ve sosyalist ilkeleri daha ileri bir boyuta taşıyarak nasyonal sosyalizmi partinin resmî ideolojisi haline getirdi. Nasyonal sosyalistler siyasal rakipleri olan komünistler ve sosyal demokratlar tarafından kısaca "Nazi" olarak isimlendirildiler.
Darbe girişimi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin üye sayısı 1923 yılına gelindiğinde daha da artmıştı. Üye sayısının artışıyla birlikte parti merkezinin bulunduğu Münih'le beraber Bavyera eyaletinin yönetimini ele geçirmek isteyen Hitler, partinin silahlı kanadı olan Sturmabteilung örgütü (SA) ve sivil nasyonal sosyalistlerle beraber ayaklanma çıkardı. Bu ayaklanmayı I. Dünya Savaşı'nda görev yapmış eski bir komutan olan Erich Ludendorff da destekledi. Tarihe "Birahane Darbesi" olarak geçen bu darbe girişimi başarısızlıkla sonuçlandı ve Hitler 5 yıl hapis cezası aldı. 5 yıl ceza almasına rağmen 9 ay hapis yattı ve bu süre zarfında kendi hayatını anlattığı, siyasi düşüncelerini açıkladığı ve nasyonal sosyalizmin doktrini niteliğindeki Kavgam (Mein Kampf) kitabını Rudolf Hess'e dikte etti. Bu kitap, partinin bundan sonraki faaliyetlerine yön verdi.
1924-1933: Partinin büyümesi ve seçimler
[değiştir | kaynağı değiştir]Adolf Hitler, 1924 Kasımında serbest bırakıldı. İzleyen yıllarda, tartışmasız liderliğinde Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'ni yeniden kurdu ve organize etti. Yeni NSDAP artık yarı askerî bir organizasyon değildi ve zorla güç elde etmeyi reddediyordu. Ne olursa olsun, ekonomik ve politik durum dengelenmişti ve aşırıcılığın yükselmesi zayıflamıştı. Bu sebeple daha fazla devrim macerasına ihtimal verilmiyordu. 1925'te parti Hitler tarafından atanan "liderlik kolordusu" ve "genel üyelik" olarak ikiye ayrıldı. Parti ve Sturmabteilung (SA) ayrı tutuldu. Partinin yasal yönüne vurgu yapıldı. Bunun bir işareti olarak, parti kadınları kabul etmeye başladı. SA ve Schutzstaffel (SS) destek grubu olarak tanımlandılar ve bu grubun tüm üyeleri ilk düzenli parti üyeleri oldular.
| — NSDAP'nin seçimlerdeki durumu — |
|||||
| Tarih | Oy | Yüzde | Reichstag'daki sandalye sayısı | ||
| 4 Mayıs 1924 | 1.918,3 | 6,5 | 32 | ||
| 7 Aralık 1924 | 907,3 | 3,0 | 14 | ||
| 20 Mayıs 1928 | 810,1 | 2,6 | 12 | ||
| 14 Eylül 1930 | 6.409,6 | 18,3 | 107 | ||
| 31 Temmuz 1932 | 13.745,8 | 37,4 | 230 | ||
| 6 Kasım 1932 | 11.737,0 | 33,1 | 196 | ||
| 5 Mart 1933 | 17.277,0 | 43,9 | 288 | ||
Parti, yerel örgütlenmelere önem verdi ve Gauleiter sistemiyle birlikte, Almanya'da idari birimler açtı. Almanya'da 98 tane, Avusturya'da ise 7 tane Gau, yani yerel NSDAP birimi vardı. Bu yerel birimlerden Çekoslovakya'daki Almanların yaşadığı Südetland'a, Danzig Serbest Şehri'ne ve Fransız işgali altındaki Saar Bölgesi'ne de kuruldu. Parti, 1924 ve 1929 yıllarında yapılan seçimlerde başarısız oldu ancak kitlesel gösteriler ve politik duruşlarından dolayı önemini kaybetmedi. Hitler'in 1920'li yılların ikinci yarısındaki politik faaliyetleri sayesinde partinin ismi tüm Almanya'da duyulmuştu. Parti, popülaritesinin artmasıyla birlikte Alman siyasetinin önemli figürlerinden birisi haline geldi. Hitler, 1918 yenilgisi sonucu onuru kırılan ve büyük bunalımlara sebep olan bu yenilgiyi hazmedemeyen milyonlarca Alman'a, 1919'da yabancı devletlerin baskısı altında kurulan yeni devletten memnun olmayanlara, antikomünist Alman emekçilerine, iş ve ekmek isteyen yurttaşlara büyük bir Almanya vadediyordu. Hitler, politik fikirlerini ilk olarak, insanların kolayca toplanacağı bir mekan olan barlarda, daha sonraları ise daha büyük toplantı salonlarında halka açıklamaya başlamıştı. En nihayetinde, daha çok insana hitap etmek için meydanlarda geniş çaplı mitingler yapma fırsatını buldu. Zaman içerisinde antisemitist, milliyetçi ve totaliter bir yönetimden yana olan seçmenleri partisinin saflarında birleştirdi. Hitler Kavgam'da şunları yazmıştı:
Eğer nasyonal sosyalist hareket tarih karşısında milletimiz yararına gerçekten büyük bir görev almak istiyorsa, Alman milletinin dünya üzerindeki gerçek durumunu çok iyi bilmeli, acı duymalı ve tam bir şekilde bu şuura varmalıdır. Açık bir görüş ve cesaretle Alman milletinin dış politikasını bugüne kadar yürütmüş olan kabiliyetsizlik ve şuursuzlukla mücadele etmelidir. Gelenekleri ve peşin hükümleri dikkate alınmadan, milletimizi ve onun gücünü toplamak, onu şimdiki dar hayat alanından çıkaracak ve yeni topraklara götürecek sevk etme cesaretini bulmalı, böylece bu dünyada yok olup gitmek veya başkalarına esir olmak tehlikesinden kurtarmalıdır.
NSDAP Büyük Buhran'dan sonra daha fazla oy kazanabildi. 14 Eylül 1930 seçimlerinde %18.3 oy ile Almanya Sosyal Demokrat Partisi'nden sonra Reichstag'daki en büyük ikinci parti konumuna yükseldi. Hitler'in oyları Katoliklerden çok Protestanlardan, şehirlerden çok kırsal bölgelerden ve kasabalardan, işçilerden çok orta ve üst kesimden geldi.
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi 14 Eylül 1930 seçimlerinde ilk büyük seçim başarısını elde ederek partisinin parlamentoda bulunan milletvekili sayısını 12'den 107'ye çıkardı ve parlamentoda çoğunluğu sağladılar. Parti, 31 Temmuz 1932'de yapılan genel seçimlerde kendi çapında en büyük ikinci oy oranını elde etti. Seçim sonuçlarından yine parlamentoda çoğunluğu sağlayabilen bir parti çıkmamıştı. Toplam oyların %37.4'ünü alan Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi, parlamentoda çoğunluğu sağlayamamakla birlikte en çok sandalyeye sahip partiydi. 1919'dan beri yıllar boyunca siyasal bir istikrar sağlanamıyordu, hükûmeti kurması için atanan şansölyelerin görev süresi birkaç ay veyahut 1 yıl sürüyordu. Siyasal istikrarsızlığı çözecek tek liderin Hitler olduğu sonucuna varan bazı milliyetçi önderler, onu görevinde denetleyebileceklerini düşünerek şansölye (başbakan) olmasında anlaştılar. Böylece Weimar cumhurbaşkanı Paul von Hindenburg, 30 Ocak 1933 tarihinde Hitler'i Reichskanzler (İmparatorluk Şansölyesi) olarak atadı. Birkaç ay sonra yapılan 5 Mart 1933 seçimlerinde ise Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi oyların %43.9'unu aldı ve iktidarda kalmaları kesinleşti. Almanya'nın ikinci en büyük partisi %18.3 oy oranı ile Almanya Sosyal Demokrat Partisi, üçüncü parti ise %12.3 oy oranı ile Almanya Komünist Partisi oldu.
-
1930 seçimleri için hazırlanmış propaganda afişi.
“Biz özgürlük ve ekmek istiyoruz.” -
-
Adolf Hitler (ayakta) 1925'in Şubat ayında NSDAP'nin yeniden kuruluşu vesilesiyle bir konuşma yapıyor. Gregor Strasser ve Heinrich Himmler sağ tarafında ve sol tarafından Franz Xaver Schwarz, Walter Buch ve Alfred Rosenberg bulunmaktadır. Hitler'in arkasında Blutfahne (kan bayrak) yer almaktadır. -
Hitler, Almanya'nın Weimar kentinde. (1930)
İktidar dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin iktidara gelmesiyle, istikrarlı bir hükûmet kuruldu ve Weimar Cumhuriyeti'nde sosyal demokratların ve Merkez Partisi'nin kurduğu hükûmetlerde yaşandığı gibi herhangi bir kriz çıkmadı. Hitler, iktidara gelir gelmez yaşamın her alanında nasyonal sosyalizmi yerleştirmeye çalıştı. Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi ve yeni İmparatorluk Şansölyesi Adolf Hitler, Alman İmparatorluğu devletinin ve Alman halkının siyasi ve sosyal idaresini ele alarak tek bir irade ile kendi egemenliği altında birleştirdi, bundan dolayı nasyonal sosyalist yönetim, kendine karşı olabilecek hiçbir düşüncenin var olmasına izin vermedi. Weimar Cumhuriyeti'nin zayıf ve dış ülkelerin zorunlu ekonomik, askerî ve siyasi kısıtlamalarından dolayı ezilmiş rejimi yerine çok daha güçlü bir ülke yaratmak amacıyla harekete geçildi ve bunun sonucunda çalışma yaşamı, eğitim ve öğretim nasyonal sosyalist ideolojiye uygun olarak yeniden örgütlendi. 13 Mart 1933'te, kurulan yeni düzende halka rehberlik edilmesi için Halkı Aydınlatma ve Propaganda Bakanlığı kuruldu. 1 Aralık 1933'te çıkarılan kanun ile Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi dışındaki tüm partiler kapatıldı.
Nasyonal sosyalist devrim, NSDAP yöneticilerinin ve sivil nasyonal sosyalist Almanların desteği ile sürdü ve 1933-1934 seneleri içerisinde, hızlı bir süreç halinde gerçekleşti. Toplum, bireylerin çoğunun desteklediği ve yürürlüğe girmesini beklediği nasyonal sosyalist sisteme kendisini adapte etti. Devlet kurumları nasyonal sosyalist sistemin ön gördüğü şekilde düzenlendi. Ulusal semboller ve bayrak değiştirildi. Parti, 1919 devrimi sonucu kurulan gücü sınırlandırılmış cumhuriyeti tasfiye ederek yerine Reich'ı, yani imparatorluğu yeniden kurdu. Weimar Dönemininde de Almanya'nın resmî ismi Alman İmparatorluğu idi, fakat nasyonal sosyalistler Alman İmparatorluğu'nu tam bağımsız bir ülkeye dönüştürerek Almanya'nın bu unvanını layıkıyla devam ettirdiler. Weimar Döneminde olduğu gibi, nasyonal sosyalistlerin yönetimi altındaki Almanya'da da "imparatorluk" kavramı, monarşist bir yapıyı simgelemiyordu, daha çok Alman halkının özgürlüğünün bir simgesiydi. 2 Ağustos 1934'te Hindenburg'un vefatıyla birlikte Hitler, cumhurbaşkanlığı makamını da üstlendi ve Führer und Reichskanzler (Führer ve İmparatorluk Şansölyesi) unvanını kullanmaya başladı. Böylece Hitler, geniş yetkilere sahip olarak tüm Almanya'nın idaresine seçildi. Hitler, nasyonal sosyalist devrim hakkında şu sözleri söylemişti:
Nasyonal sosyalist devrim, bir devrimci olarak tanımlandığında, haddinden fazla işlem yapar. Anarşi tam yol olmamalıdır, kalıcı bir fenomen olarak hiçbir devrim yoktur.
Hitler, Führer ve İmparatorluk Şansölyesi olarak sınırsız güce ulaştığında, Kavgam'da belirttiği ve parti programında yazılı olan tüm ekonomik, siyasi ve sosyal öğretilerini yürürlüğe koymak için daha fazla hızlandı. Partinin sosyal örgütlerinden birine üye olmuş vatandaşlar, nasyonal sosyalizmi günlük yaşamlarının sıradan bir parçası haline getirdiler. NSDAP, devleti temsil eden yegane kuruluştu. Ekonomik gelişmelerin ve istikrarlı büyümenin sonucuyla, devlet gelişti, toplum refaha kavuştu. Rejim karşıtlarına engel olunması ve karışıklık çıkartabilecek nasyonal sosyalizm karşıtı komünist ve Yahudi hareketlerine karşı sıkı bir emniyet sağlanması için devlet bir polis devletine dönüştürüldü. 1934'ten sonra doğrudan Hitler'e bağlanan koruma birliği anlamına gelen, nasyonal sosyalistlere bağlı yarı askerî milis kuvveti olan SS (Koruma Timi) Heinrich Himmler tarafından örgütlenmişti. Hitler'in en sadık yoldaşlarından biri olan Joseph Goebbels ise etkileyici konuşmaları ve Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi adına yaptığı propagandalar ile Alman halkına nasyonal sosyalizmi aşılıyordu.
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin önde gelen isimlerinden olan Hermann Göring, Gestapo'yu kurmuştu ve toplama kamplarının kurulması fikrini ortaya atmıştı. Kurulması teklifini verdiği toplama kamplarını Yahudiler için değil, hapishanedeki sıradan suçlular için planlamıştı. Göring'in planı hayata geçirildi ve toplama kampları kuruldu. Bu kamplara daha sonra Yahudiler ve diğer rejim muhalifleri gönderilmeye başlandı.
Hitler, iktidara geldikten 1 yıl sonra, "Uzun Bıçaklar Gecesi" olarak isimlendirilecek olan 30 Haziran 1934'ü 1 Temmuz 1934'e bağlayan gece üst düzey SA elemanlarının öldürülmesini emretti. Bu görevi SS'e bağlı askerler gerçekleştirdi. Ernst Röhm başta olmak üzere önemli pek çok SA yöneticisi öldürüldü. Hitler, SA'nın liderliğine ise Viktor Lutze'yi atadı. Bu olaydan sonra Hitler ordu üzerinde tam otorite kurmayı başarmış, önce Avrupa sonra da dünya fethi için güçlü bir Alman ordusu yaratma hazırlıklarına hız vermiştir.
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi, Alman ekonomisinin ve halkın moralinin düzelmesi için devletçi bir politika izleyerek yeni iş imkânları yaratmaya başladı. İşçi örgütlenmesi üzerinde kontrol sağlandı: 2 Mayıs 1933'te tüm sendikalar kapatıldı ve 24 Ekim 1934'te işçi ve işverenlerin bir arada bulunup uzlaştığı korporatif Alman Emek Cephesi kuruldu. Alman halkının ekonomik durumu böylece zaman ilerledikçe düzeliyordu ama aynı zamanda ortamda bir kargaşa hakimdi. Nasyonal sosyalist yönetim toplum üzerinde etkin bir propaganda çalışması yürütüyor, Yahudiler ve Bolşevizm düşman addedilerek hedef gösteriliyordu. Alman halkının çoğu, nasyonal sosyalizmi büyük bir bağlılıkla benimsemişti ve halkın Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'ne verdiği destek giderek artıyordu. Öyle ki, o dönemin Alman gençlerinin %60'ı Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin gençlik kolu olan Hitler Gençliği (Hitlerjugend) örgütüne gönüllü olarak katılmıştı.
Alman nasyonal sosyalistlerin aşağı ırk olarak niteledikleri Yahudiler ile siyasal karşıtlarını gönderdikleri ilk toplama kampı 1933'te Dachau'da kurulmuştu. Hitler'in emriyle aynı yıl Yahudilere karşı boykot başlatıldı. 1933'ten 1940'a kadar Almanya'da yaşayan Yahudiler tüm vatandaşlık haklarından men edildiler. 1939'a gelindiğinde Almanya'da altı toplama kampı vardı. 1938'deki Kristal Gece'den sonra, Yahudilere karşı ilk soykırım girişimi 1940'ta başladı. Almanlar işgal ettikleri bölgelerde aşağı ırk olarak niteledikleri Yahudilerin yanı sıra savaş tutsaklarını, boyunduruk altına aldıkları halkların içerisinde isyan eden sivilleri, komünistleri, sosyal demokratları buralarda kurdukları kamplarda topladılar. Aralarında Polonya'daki Auschwitz'in de bulunduğu bu kamplardaki tutsakları köle gibi çalıştırdılar. Özellikle Yahudiler ve Çingeneler, soylarını yok etmeyi hedefleyen nasyonal sosyalist rejim tarafından, toplu halde gaz odalarında öldürüldü ve cesetleri ölü yakma fırınlarında yakıldı.
II. Dünya Savaşı ve sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Parti, II. Dünya Savaşı boyunca Almanya içindeki faaliyetlerini hız kesmeden devam ettirdi. Savaşın sonuna kadar parti tarafından yapılan propagandalarla Alman halkı topyekûn bir savaş için örgütlendi ve halkın büyük çoğunluğu savaşı destekledi. 1945'te Sovyet birliklerinin Berlin'e girmesiyle başkentin savunulmasında partiye bağlı SS birliklerinin ve Hitler Gençliği (Hitlerjugend) üyeleriyle Wehrmacht'a bağlı Yurt Muhafızları (Volkssturm) üyelerinin büyük payı oldu. Nisan 1945'in sonlarına doğru Berlin'in düşmesi kesinleşti ve umutsuzluğun iyice artması üzerine Adolf Hitler intihar etti. Hitler'in intiharıyla birlikte Goebbels gibi önemli NSDAP liderleri de intihar etmiştir. Hitler intihar ettikten sonra parti başkanlığını birkaç günlüğüne özel sekreteri Martin Bormann sürdürmüş ancak o da intihar etmiştir.
8 Mayıs 1945 tarihinde Almanya Müttefik Devletler'e kayıtsız şartsız teslim oldu. 10 Ekim 1945'te[5] Müttefik Kontrol Komisyonu'nun 2. kanunu gereği Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi lağvedildi ve bütün yan organları yasaklandı. Parti, 1946 yılında Nürnberg Duruşmalarında "suç örgütü" ilan edildi. Ekim 1945'te başlayarak 1946'da da devam eden Nürnberg Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi'ndeki yargılamalarda NSDAP'nin ileri gelenlerinin çoğu savaş suçundan dolayı idam edilmiş, çok azı serbest bırakılmıştır. Almanya; Batı Almanya ve Doğu Almanya olmak üzere ikiye bölündükten sonra her ikisinde de Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin yeniden kurulması ve nasyonal sosyalizm yasaklandı.
II. Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya çıkan nasyonal sosyalist hareketlere "neo-Nazizm" denmektedir. 1949'da Otto Ernst Remer tarafından Sosyalist Reich Partisi kuruldu ancak parti 1952 yılında neo-Nazi olduğu için kapatıldı. Sosyalist Reich Partisi'nden sonra onlarca siyasi parti daha kuruldu ancak ya kapatıldılar ya da kendilerini feshettiler. Günümüz Almanya'sında neo-Nazi olduğu bilinen ve 1964'ten beri faaliyetlerini sürdüren Ulusal Demokrat Parti (NPD) ile beraber birkaç ufak siyasi grup bulunmaktadır. Bu siyasi oluşumlar günümüz Almanya'sında fazla destek görmemekte ve hoş karşılanmamakta ise de, neo-Naziler siyasal varlıklarını sürdürmektedirler.
Parti programı
[değiştir | kaynağı değiştir]Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin resmî parti programı 24 Şubat 1920 tarihinde Adolf Hitler ve Anton Drexler tarafından yazılmış olan 25 maddeden oluşmaktaydı. Programın ilk 6 maddesi şöyledir:
- Biz bütün Alman halkının özgür irade prensibi altında Büyük Almanya olarak birleşmesini talep ediyoruz.
- Biz Alman ulusunun diğer uluslarla aynı haklara sahip olmalarını ve Versay ile Saint-Germain barış antlaşmalarının iptal edilmesini istiyoruz.
- Halkımızın geçimi ve sayıları artan insanlarımızın yerleşmesi için toprak (koloni) istiyoruz.
- Sadece bizim milletimizden olanlar vatandaş olabilir. Sadece Alman soyundan gelenler, inancı ne olursa olsun, bizim milletimizdendir. Bu yüzden hiçbir Yahudi bizim milletimizin parçası olamaz.
- Vatandaş olmayanlar Almanya'da yabancı olarak ve yabancılar kanununa bağlı olarak yaşamalı.
- Hükûmeti seçme ve devletin kanunlarına karar verme hakkı sadece vatandaşlara ait olacaktır. Bu yüzden merkezi hükûmette veya taşrada veya belediyelerde, nerede olursa olsun vatandaş olmayanlar hiçbir resmî makamda görev alamayacaktır. İnsanların parti hatırıyla, karakter ve yeteneğe bakılmaksızın göreve atandığı yolsuz parlamento yönetimine karşı savaş açıyoruz.
Teşkilatlanma
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölgesel idare
[değiştir | kaynağı değiştir]NSDAP, Almanya'nın tüm eyaletlerinde yerel birimler oluşturmuştu. Eyaletlerdeki Gauleiter (bölge yöneticisi) unvanına sahip yöneticiler, görevli oldukları eyaletteki parti teşkilatlanmasından ve propagandadan sorumlu olarak NSDAP'yi temsil ediyorlardı. Bölgesel idare uygulaması ilk olarak 1925'te partinin tüm Almanya genelinde daha düzenli bir teşkilatlanma içerisine girmesi için yürürlüğe kondu ve 1945'e kadar devam etti. Adolf Hitler, üst düzey bir parti mensubunu bölge yöneticisi olarak görevlendirmek veya görevden almakla yetkili olan tek kişiydi.
Parti fanatizmi
[değiştir | kaynağı değiştir]Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin teşkilatlanma yapısı o dönemin diğer siyasi partilerine göre sıra dışı ve sıkı bir disipline sahipti. Parti üyeleri üniforma giyer ve asker gibi davranırdı. Ellerindeki parti bayraklarıyla büyük geçit törenleri yapar, bu sayede halkın dikkatini çekerlerdi. Halkın katılımıyla yapılan coşkulu propaganda törenlerinde binlerce kişi meydanları doldurur ve Hitler'in konuşmalarını dinlerdi. "Reichsparteitag" isimli bu törenler boyunca binalara NSDAP bayrakları ve flamaları asılır, üstünde üniforma ve başında miğfer bulunan yüzlerce, bazen de binlerce milis kuvveti sıraya girerek meydanlarda bulunurdu.
Alt kuruluşlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Partinin iki silahlı kanadı vardı: SA ve SS. SA (Taarruz Bölüğü, Sturmabteilung), partinin ilk silahlı milis kuvvetiydi. Mensupları kahverengi üniformalar giyerdi. 1920'li yılların başlarında parti toplantılarının komünistlerce basılmasını önleyip toplantıların başarıyla sürdürülmesi için görev yapan güvenlik teşkilatı olarak faaliyetlerini sürdüren bir örgüttü. Sonraları nasyonal sosyalistlere muhalefet eden kesimlerin baskı altına alınmasında önemli rol oynadı. SA öyle büyük bir oluşumdu ki mevcudu 3.5 milyona kadar çıkmıştı; dolayısıyla Weimar Cumhuriyeti'nin sadece 100.000 kişiyle sınırlı ordusu Reichswehr'den sayıca kat kat büyüktü. SA'nın baş sorumlusu ve lideri Ernst Röhm'dü. Uzun bir süre boyunca bu görevi yürüten Röhm, Uzun Bıçaklar Gecesi'nde öldürüldü. Onun yerine SA liderliğine Viktor Lutze atandı.
SS (Koruma Timi, Schutzstaffel) ise Hitler'in özel muhafız timiydi. İlk kurulduğunda polis görevi yapan milis kuvveti konumundaydı. Daha sonra Waffen-SS ve Allgemeine-SS olmak üzere iki kola ayrıldı. Waffen-SS, SA gibi silahlanarak askerî bir yapı kazandı ve ordu konumuna geldi. II. Dünya Savaşı boyunca birçok görev aldı. Allgemeine-SS ise partinin polislik görevini yapan özel milis kuvveti oldu. Mensupları siyah üniformalar giyerdi. Örgütün kendine ait rütbeleri vardı. Nazi iktidarı boyunca Wehrmacht'tan sonraki ikinci bir orduymuş gibi etkin oldu. SS'in baş sorumlusu ve lideri Reichsführer-SS rütbesine sahip olan Heinrich Himmler'di.
-
Hitler Gençliği üyeleri. -
Alman Kız Birliği üyeleri. -
Alman Emek Cephesi üyesi işçiler.
-
SA'nın baş sorumlusu ve lideri Ernst Röhm (sağda), 1933. -
SS'in baş sorumlusu ve lideri Himmler, Dachau'daki esir kampını ziyaret ediyor. (1936) -
NS-Frauenschaft amblemi
Silahlı milis kuvvetlerinin dışında partiye bağlı olan sivil ve yarı askerî yapıdaki alt kuruluşlar da vardı:
- Hitler Gençliği (Hitlerjugend): NSDAP'nin gençlik kolu. Genç erkekleri nasyonal sosyalist ilkelere göre eğitmek ve yetiştirmek amacıyla Baldur von Schirach'ın 1922'de kurduğu bir örgüttür. Örgüt Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin alt kuruluşu olarak doğrudan Adolf Hitler'e bağlıydı. Alman gençlerinin yaklaşık %60'ı, Alman gençliğiyle ilgili tüm programları yöneten Baldur von Schirach'ın önderliğindeki "Hitler Gençliği" içinde örgütlenmiştir. 1 Temmuz 1936'da örgüt bütün genç ari Almanların katılması mecburi tutulan bir devlet kurumu haline gelmiştir. Örgütün başına daha sonra Arthur Axmann geçmiştir. II. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar aktif durumda bulunmuşlardır.
- Alman Kız Birliği (Bund Deutscher Mädel): NSDAP'nin kızlara yönelik olan gençlik kolu. 1933-1945 yılları arasında faaliyet göstermiştir. 1922 gibi erken bir dönemde kurulan Hitler Gençliği'ne bağlı olarak 1930'da Trude Mohr başkanlığında "Bund Deutscher Mädel in der Hitlerjugend" adıyla kurulmuş ve Baldur von Schirach tarafından yönetilmiştir. 1934'te Schirach, Trude Mohr'e yetkisini vermiştir. 1937'de Mohr evlenince örgütten ayrılmak zorunda kalmıştır. Yerine Jutta Rüdiger getirilmiştir.
- Nasyonal Sosyalist Kadınlar Birliği (NS-Frauenschaft): NSDAP'nin kadınlar kolu. Birkaç milliyetçi ve nasyonal sosyalist kadın derneğinin bir füzyonu olarak Ekim 1931'de kuruldu. NS-Frauenschaft, Şubat 1934'ten 1945 yılında II. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar Reich'ın Kadın Lideri (Reichsfrauenführerin) unvanlı Gertrud Scholtz-Klink tarafından yönetildi. NS-Frauenschaft, 1938'de 2 milyon toplam üyeliğe ulaştı. Bu rakam Nazi Partisi'ne üye olanların % 40'ına eş değerdi.
- Gestapo: Devlet gizli polis teşkilatı. 1934 Nisan'ında Heinrich Himmler tarafından Reinhard Heydrich ve Heinrich Muller'e yetki verilerek kuruldu. Önemli Gestapo yöneticilerinden bir diğeri ise Hermann Göring'dir. Nasyonal sosyalizm iktidarı boyunca birçok görev almıştır. Bazen SS ile ortak çalışmıştır. Nasyonal sosyalist rejime karşı gelen kişi ve kurumları ortadan kaldırmıştır.
- Alman Emek Cephesi (Deutsche Arbeitsfront): 2 Mayıs 1933'te bütün sendikaların kapatılmasından sonra kurulan ve 24 Ekim 1934 tarihli yasayla örgütlenen, ulusal topluluk içinde işçilerle işverenler arasında dayanışmayı savunmakta ve Neşeden güç doğar (Kraft durch Freude) adlı yan kuruluşuyla, bütün nüfusu, eğlence etkinliklerine varıncaya kadar saflarında örgütleyen bir kuruluştu. Kuruluşun başında Robert Ley vardı. Ayrıca Alman işçilere tatminkar olmaları ve DAF'a bağlı kalmaları için yüksek maaş verilirdi.
- Nasyonal Sosyalist Sürücüler Kolordusu (NSKK): 1931'de NSDAP'nin silahlı kanadı Sturmabteilung'a (SA) motorlu bir kolordu olarak kurulan örgüttür.
- Reichsarbeitsdienst: Nazi Almanyası'nda Amerika Birleşik Devletleri'nin sivil koruma timine benzer şekilde bir acente olarak işsizliği azaltmak için kurulan bir kurumdu. II. Dünya Savaşı esnasında Wehrmacht için destek sağlayan yardımcı bir kuruluştu.
- Reichskolonialbund: Nazi Almanyası'nın zamanı esnasında bütün Alman sömürgeci organizasyonları içine çeken kolektif bir vücuttu. Franz Ritter von Epp tarafından yürütüldü. Reichskolonialbund, 1936 ve 1943 arasında aktifti.
- Völkischer Beobachter gazetesi: NSDAP'nin 1920 yılında haftalık olarak yayınlanmaya başlanan yayın organı niteliğindeki gazetesidir. 8 Şubat 1923 tarihinden itibaren günlük olarak yayınlanmaya başlanmıştır. 25 yıl boyunca nasyonal sosyalistlerin resmi yayın organı olarak çıkarılmıştır.
- Nasyonal Sosyalist Alman Öğrenci Birliği (NSDStB): 1926 yılında akademik yaşamı nasyonal sosyalist dünya görüşü çerçevesinde birleştirmek amacıyla kurulan, NSDAP'nin alt kuruluşuydu.
- Todt Teşkilâtı: Reich Silahlanma ve Mühimmat Bakanlığı tarafından Almanya'nın Avrupa'da işgal ettiği ülkelerde inşaat işlerini halletmek için kurulan örgüttü. Fransa sahilleri boyunca uzanan Atlantik Duvarı bu örgüt tarafından yapılmıştı.
- Werwolf: 1944'te Müttefik Devletler'in Almanya sınırına yaklaşması üzerine Almanya'nın işgal edilmesi durumunda faaliyet göstermesi amacıyla kurulmuş Alman gerilla örgütüydü.
Propaganda
[değiştir | kaynağı değiştir]
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi için propaganda çok önemliydi. 1933'te, nasyonal sosyalistlerin iktidara gelmesinin ardından Hitler, Joseph Goebbels'in başkanlığını yaptığı Halkı Aydınlatma ve Propaganda Bakanlığı’nı kurdu. Bakanlığın amacı; nasyonal sosyalist mesajın sanat, müzik, tiyatro, film, kitap, radyo, eğitim dokümanları ve basın tarafından başarılı bir şekilde iletilmesini garantilemekti.
Nasyonal sosyalist propaganda için pek çok hedef kitle vardı. Almanlara, yabancı düşmanlara ve Yahudi yıkımına karşı mücadele hatırlatıldı. Yahudilere karşı alınan kanunî ve idari önlemlerden önceki dönemde, propaganda kampanyaları özellikle 1935'te çıkan ırkçı kanunlardan önce ve 1938'deki Kristal Gece olayının ardından yapılan Yahudi karşıtı ekonomik düzenleme barajından önce Yahudilere uygulanan şiddete toleranslı bir atmosfer yarattı. Propaganda, Yahudilere karşı yakında uygulanacak önlemlerin kabullenilmesini ve pasifliği teşvik ederek, bunlar olduğunda nasyonal sosyalist hükûmeti olaylara müdahale eden ve düzeni geri getiren bir hükûmet olarak gösterdi.
Çekoslovakya ve Polonya gibi I. Dünya Savaşı'nın ardından Almanya topraklarını kazanan ve Alman etnik kökenlilere karşı gerçek ve fark edilir bir ayrımcılık yapan Doğu Avrupa ulusları da nasyonal sosyalist propagandaya maruz kaldı. Bu propaganda, Alman etnik nüfusu içinde, politik sadakat ve ırkçılık bilinci olarak isimlendirilen bilinci sağlamaya çalışıyordu. Aynı zamanda, yabancı hükûmetleri de -Avrupa Büyük Güçleri dahil- Nazi Almanyası'nın adil ve anlaşılabilir imtiyaz ve istila talepleri olduğu şeklinde yönlendirme çabasındaydı. Almanya'nın, Sovyetler Birliği'ni işgalinden sonra, nasyonal sosyalist propaganda, hem evdeki sivillere hem de askerlere, polis memurlarına ve işgal edilen bölge idarelerinde hizmet veren ve Sovyet komünizmini Avrupa Yahudiliği ile birleştirerek Almanya'yı, “Yahudi Bolşevik” tehdidine karşı “Batı” kültürünün savunucusu olarak sunan ve Sovyetler'in savaşı kazanması sonucunda olabilecekleri kıyamet gibi resmeden Alman olmayan destekçilere vurguladı. Bu, özellikle Almanya'nın Şubat 1943'teki Stalingrad bozgunu sonrasında ortaya çıkan bir durumdu. Bu konular nasyonal sosyalist ve nasyonal sosyalist olmayan Almanları olduğu kadar yerel işbirlikçilerin son ana kadar savaşmasını sağlamak için etkili olabilirdi.
Özellikle filmler, ırkçı Yahudi düşmanlığını, Almanya'nın askerî gücünün üstünlüğünü ve nasyonal sosyalist ideolojide tanımlanan düşmanların içsel kötülüğünü yaymada önemli bir rol oynadı. Nasyonal sosyalistlerin yaptığı filmler, Yahudileri Aryan ırkına sızan “insanlık dışı” yaratıklar olarak tanımladı. Örneğin, Fritz Hipper tarafından yönetilen Ebedî Yahudi (1940), Yahudileri, seks ve parayla harcanan başıboş kültürel asalaklar olarak gösteriyordu. Leni Riefenstahl'ın, İradenin Zaferi (1935) filmi gibi kimi filmler, Hitler'i ve nasyonal sosyalist hareketi yüceltiyordu. Diğer iki Riefenstahl çalışması, "Festival of the Nations ve Festival of Beauty" (Ulusların Bayramı, Güzelliğin Bayramı) (1938), 1936 Berlin Olimpiyat Oyunları’nı anlatıyordu ve nasyonal sosyalist rejimin olimpiyatlardaki başarısının ulusal gururunu yüceltiyordu. Almanya'da gazeteler, özellikle de Der Stürmer (Saldırgan) gazetesi, Yahudileri anlatmak için Yahudi karşıtı çizimler kullanan karikatürler bastı. Almanya'nın Eylül 1939'da Polonya'yı işgal ederek II. Dünya Savaşı’na başlamasının ardından, nasyonal sosyalist rejim, propagandayı Alman siviller ve askerler üzerinde Yahudilerin sadece insanlık dışı olmadığını aynı zamanda Alman Devleti'nin tehlikeli düşmanları da olduğu etkisini yaratmak için kullandı. Rejim, Yahudileri Alman yerleşim alanlarından kalıcı olarak çıkarmayı amaçlayan politikalarının desteklenmesini ya da en azından kabul edilmesini sağlamayı amaçlıyordu.
Nihai Çözüm olarak adlandırılan, Avrupalı Yahudilerin kitlesel olarak öldürülmesi uygulaması süresince, ölüm merkezlerindeki SS memurları Holokost kurbanlarını, Yahudileri Almanya'dan uzaklaştırmak için gerekli aldatmacayı sürdürmeleri için zorladı ve Avrupa'yı mümkün olduğunca sorunsuz bir şekilde işgal etti. Toplama kampı ve ölüm merkezi memurları birçoğu kısa bir süre sonra gaz odalarında ölecek olan mahkûmları, evlerine iyi muamele gördüklerini ve iyi şartlarda yaşadıklarını bildiren kartlar göndermeleri için zorladı. Kamp yöneticileri burada propagandayı, acımasızlığı ve kitlesel imhayı örtbas etmek için kullandı.
Haziran 1944'te, Alman Güvenlik Polisi, Bohemya ve Moravya Himayesinde (bugünkü Çek Cumhuriyeti) konumlanan Theresienstad getto kampını denetlemeleri için Uluslararası Kızıl Haç'a izin verdi. SS ve polis Theresienstadt'ı Kasım 1941'de, Alman Devleti'nde iç ajitasyon propagandasının bir aracı olarak kurdu. Getto Kampı, yaşlı, engelli savaş gazisi ya da yerel olarak sanatçı ya da müzisyen olarak bilinen Alman ve Avusturyalı Yahudilerin, “iş” için “doğu”ya sürülmesine şaşıran Almanlara açıklama olması için kullanıldı. 1944 ziyareti hazırlıklarında, getto “iyileştirme” programına girdi. Denetimin başlangıcında, SS memurları, Himaye bölgesinde, Theresienstadt'ta “oturan” Yahudilerin gördüğü farz edilen iyi muameleyi kanıtlamak için gettoda kalanları kullanarak bir film çektiler. Film bittiğinde, SS memurları “figüran”ların çoğunu Auschwitz-Birkenau toplama kampına gönderdi.
Nasyonal sosyalist rejim propagandayı, Alman nüfusun fetih savaşlarını desteklemesi için rejimin sonuna kadar kullandı. Bu propaganda aynı zamanda Avrupalı Yahudileri ve nasyonal sosyalist rejimin diğer mağdurlarının kitlesel imhasını uygulayanları motive etmek için de gerekliydi.
-
Bir Reichsparteitag töreni, 1935. -
Tarih 21 Haziran 1932. Temmuz 1932 seçimleri için propaganda posteri asılıyor. -
Nürnberg ışık gösterileri: Nasyonal sosyalist propagandanın etkileyici unsurlarından. Gece gerçekleştirilen ışık gösterileri ile gökyüzü aydınlanıyor, bir görsel şölen yaşanıyordu. -
Bolşevizm karşıtı propaganda.
Parti idaresindeki üst düzey yöneticiler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Adolf Hitler (1889-1945)
- Gregor Strasser (1892-1934)
- Hermann Göring (1893-1946)
- Rudolf Hess (1894-1987)
- Joseph Goebbels (1897-1945)
- Heinrich Himmler (1900-1945)
- Joachim von Ribbentrop (1893-1946)
- Martin Bormann (1900-1945)
- Wilhelm Frick (1877-1946)
- Baldur von Schirach (1907-1974)
- Hans Frank (1900-1946)
- Bernhard Rust (1883 - 1945)
- Reinhard Heydrich (1904 - 1942)
- Albert Speer (1905 - 1981)
(NOT: Kişi isimlerinden sonra gelen tarihler kişilerin doğum ve ölüm yıllarını göstermektedir.)
Rütbeler ve rütbe nişanları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
"Parti kartalı" -
Parti üyelik rozeti -
Üyelik kitapçığı -
1937 tarihli Gauleiter amblemi -
Parti yönetim ofislerinin sancağı -
NSDAP yöneticilerinin araçları için özel flama -
Kol bandajları -
Hitler Gençliği için tasarlanmış, çocuklara uygun üniforma -
Propaganda afişi -
Hitler Gençliği üyesi çocuklar -
1930'da Münih'teki "Braunes Haus"ta Hitler ve diğer partililer -
NSDAP seçim arabası -
"Kampf dem Marxismus" afişi ve partililer -
1933 tarihli Reichsparteitag için parti plaketi
.jpg)
İlgili şarkılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Horst-Wessel-Lied
- Wir sind das Heer vom Hakenkreuz: Kampflied der Nationalsozialisten (Biz gamalı haçın birliğiyiz: Nasyonal sosyalistlerin mücadele şarkısı), 1922) Dinle 12 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Deutschland erwache! (Almanya uyan!, 1923) Dinle 26 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Triumphmarsch der NSDAP (NSDAP'nin zafer marşı, 1933) Dinle 24 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Rick Steves (2010). Rick Steves Snapshot Munich, Bavaria & Salzburg. Berkeley, California, USA; New York, New York, USA: Avalon Travel, s. 28
- ^ Chris McNab (2011). Hitler's Master Plan, Amber Books Ltd, ISBN 1-907446-96-6, ss. 22-23
- ^ Davidson, Eugene. The Making of Adolf Hitler: The Birth and Rise of Nazism. University of Missouri Press. s. 241. 27 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2016.
- ^ Orlow, Dietrich. The Nazi Party 1919-1945: A Complete History. Enigma Books. s. 29. 1 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2016.
- ^ McNab 2009
| Liderler |
| |
|---|---|---|
| Tarihçe | ||
| Parti makamları | ||
| Yayınlar | ||
| Önemli üyeler |
| |
| Türevleri | ||
| İlgili maddeler | ||
- Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi
- Weimar Cumhuriyeti'ndeki siyasi partiler
- Nasyonal sosyalizm
- Nazi Almanyası
- Adolf Hitler
- Tek parti rejimlerinde iktidar olmuş siyasi partiler
- Faşist partiler
- Yasa dışı aşırı sağcı partiler
- İki savaş arası dönem
- 1920'de kurulan siyasi partiler
- 1945'te feshedilmiş oluşumlar
- 1919'da Almanya'da kurulan oluşumlar
- Almanya'da antikomünizm
- Antikomünist partiler
- Almanya'da antisemitizm
- Almanya'daki eski siyasi partiler
- Homofobi
- Kimlik siyaseti
- Nazi partiler
- 1919'da kurulan siyasi partiler
- Holokost