İçeriğe atla

Nasîrüddin Tûsî

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Nasîrüddin Tûsî
Tûsı (İran'ın 5 riallık posta pulu, 1956)
Doğum17 Şubat 1201
Tus, İran
Ölüm26 Haziran 1274 (73 yaşında)
İran
Kariyeri
DalıFizik, Astronomi ve Matematik
EtkilendikleriAristoteles, Gazzâlî, İbn-i Sina
EtkiledikleriNicolaus Copernicus, Molla Abdülvacid, Fahreddin Ahlatî

Nasîrüddin Tûsî (d. 17 Şubat 1201 - ö. 26 Haziran 1274), Horasan Selçuklu Devletine mensup olan ve edebiyat dili gerekçesiyle Farsça[1][2][3][4][5][6][7][8] eserli bir Türk bilim insanı ve Şii İslam'ın Batınî/Tasavvuf filozofu. Söz konusu dönem, Moğol istilası sebebiyle Bağdat'ta, bir yandan karanlık bir dönem, bir yandan da önemli düşünce okullarının kurulduğu ve İslam bilim kurumlarının açıldığı bir dönem oldu. Nasîrüddin Tûsî de bu dönemde yetişmiş İslam dünyasının tanınmış bir bilgesi olmuştur. Azerbaycanlı halk bilimci Memmedhüseyn Tehmasib'a göre efsanevi bir kişilik olan Nasreddin Hoca gerçekte Tûsî'dir.[9]

Nasîrüddin Tûsî tarafından Usturlab'ın önemini anlatan bir risale

Yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nasîrüddin Tûsî, babasının ve dayısının etkisiyle erken yaşlardan itibaren kelâm, felsefe ve matematik ile ilgilenmeye başladı. Felsefi gelişmesinin belirli bir evresinde İbn-i Sina'nın İşârât'ını okudu ve uzun yıllar bu metinle uğraştı. Bu uğraşmaların ardından en önemli eserlerinden biri sayılan Şerh-i İşârât'ı kaleme aldı.

Tûsî çifti.

Kemalûddin Hâsip'ten matematiği ve Burhanüddin Hamedanî'den hadisleri öğrendi. Pek çok bilgi dalıyla ilgilendi ve derinleşmeye çalıştı; tanınmış bilginler yetiştirdi (Allâme Hillî, Kutbüddin Şirvanî gibi). İsmaili mezhebinden, Caferilik gibi Alevi-Batınî kolları ve edebiyat, tasavvuf ve felsefe ilgilisi Nasîrüddin Ebu'l-Feth b. Mansûr'un meclisinde yer aldı. Abbâsî hâlifesi Mutasım'ı öven bir kaside yazdıktan sonra araları açıldı ve sürgüne gönderildi. Hasan bin Sabbah'ın yedinci halefi II. Muhammed aracılığıyla Alamut Kalesi'nde saklandı. Daha sonra, 1247'ye kadar, yarı tutuklu olarak Meymûn Daye kalesinde tutuldu. Moğolların kaleleri ele geçirmesiyle serbest kaldı. Moğol hükümdarı Hülâgû'nun müşaviri olarak görev aldı ve bütün bilimsel ve felsefi çalışmalarında ondan destek aldı. Ünlü Meraga Gözlemevi'ni bu sırada kurdu ve bu kurum en büyük islam bilim kurumlarından biri olarak yer aldı. Rasathanenin yanında büyük bir kütüphane kurulması da gerçekleştirildi, burada dört yüz bin kitabın toplandığı sanılmaktadır. Hûlagü Han bir yandan Bağdat'ı yakıp yıkan bir yandan da orada yeniden bilim kurumlarının kurulmasını destekleyen kişi oldu. Daha sonraki hükümdar Abaka Han tarafından da destek gördü ve yaşlılığında bu destek sayesinde önemli eserlerini üretti.

1274 yılında Meraga'dan Bağdat'a yaptığı bir sefer sırasında hayatını kaybeden Tûsî, Bağdat'ta defnedildi[10].

İbn Haldun, Mukaddime adlı eserinde Nasiruddin Tusi'ye "Hace" denildiğinden bahsederek aşağıdaki satırları yazmıştır:

"Doğu halkı İbn Sina'nın Kitabu'l-İşarât'ına önem vermektedirler. İmam Fahreddin Razî bu eseri güzel şerh etmiştir. Amidî'nin şerhi de öyledir. Doğu halkından olup Hoca (Hâce) diye maruf olan Nasiruddin-i Tûsî (öl. 1274) İşarât'ı şerh etmiş, İmam Fahreddin Razî ile İşarât'ın birçok meselelerinde tartışmaya girmiş, böylece Fahreddin Razî'nin çalışmalarını aşmıştır."[11]

Bu da Nasiruddin Tusi'nin aslında fıkralarıyla bildiğimiz Nasrettin Hoca olduğuna dair güçlü bir görüş sunmaktadır.

Felsefesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nasîrüddin Tûsî, İslam felsefesinde yeni bir felsefe ekolü ortaya koymamıştır, ancak yine de felsefi çalışmaları derinlik ve kapsamıyla etkili olmuş bir bilge olarak yer edinmiştir. Daha çok meşşai filozoflarının yolundan gitmiş olduğu söylenebilir, onların felsefi tezlerini Şiiliğin prensiplerine uyarlamaya çalıştı. İslam dünyasında ilk defa bir sistematik etik kitabını yazan kişi oldu. Sisteminde Aristoteles'in ahlak ilkeleriyle Gazâli'nin mistik ve tasavvufi ahlak düşünceleriyle bir arada değerlendirmeye çalıştı. Bir tür sentez arayışında oldu. Bu ahlak felsefesinin bir bölümünü de eğitim konusundaki düşünceleri oluşturmaktadır. Ona göre çocuğun doğumundan itibaren ona uygun bir ad verilmeli (çünkü adlar kader üzerinde etki yapar), iyi bir sütanneye sahip olmalı ve yetişme döneminde çocuk kötü huy edineceği ortamlardan korunmalıdır. Bu süreçte ona aklını kullanmasını ve akıl yoluyla elde edilen erdemleri sevmesini öğretmek gerekir. Arzularına hakim olmanın ve kendini tutmanın bir erdem olarak öğretilmesi gerekir. Bundan sonra ise çocuk hangi sanata ya da ilgiye yetenekli ise ona yönlendirilmeli ve özendirilmelidir.

Kitapları

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Şerh'i İşârat (temel felsefe kitabı, 20 yılda hazırlanmış)
  • Zic-i İlhânî (astronomi hakkında)
  • Tecrid-ül-akâid (kelam kitabı)
  • Tezker-i hayat
  • Tahrir-i Öklides
  • Tahrir-ül-Macestî
  • Esas-ül-iktibas (Mantık kitabı)
  • Esraf-ül-eşraf
  • Ahlak-ı Nâsırî
  • Fusul
  • El-Mesail El-Hayriyat
  • Bahnâme

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Tusi, Nasir al-Din al-." Encyclopædia Britannica. 2007. Encyclopædia Britannica Online. 27 December 2007 <http://www.britannica.com/eb/article-9073899 16 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.>.
  2. ^ Arthur Goldschmidt, Lawrence Davidson. "A Concise History of the Middle East", Westview Press, 2005. Eighth edition, pg 136
  3. ^ Rodney Collomb, "The rise and fall of the Arab Empire and the founding of Western pre-eminence", Published by Spellmount, 2006. pg 127: "..Nasr ed-Din Tusi, the Persian, Khorasani, former chief scholar and scientist of "
  4. ^ Nanne Pieter George Joosse, Bar Hebraeus, "A Syriac encyclopaedia of Aristotelian philosophy: Barhebraeus (13th c.), Butyrum sapientiae, books of ethics, economy, and politics: a critical edition, with introduction, translation, commentary, and glossaries", Published by Brill, 2004. excerpt: " the famous Persian scholar Naslr al-Dln al-Tusi "
  5. ^ Seyyed Hossein Nasr," Title Islamic philosophy from its origin to the present: philosophy in the land of prophecy",Publisher SUNY Press, 2006. pp 167: “In fact it was common among Persian Islamic philosophers to write few quatrains on the side often in the spirit of some of the poems of Khayyam singing about the impermanence of the world and its transience and similar themes. One needs to only recall the names of Ibn Sina, Suhrawardi, Nasir al-Din Tusi and Mulla Sadra, who wrote poems alongs with extensive prose works”
  6. ^ James Winston Morris, "An Arab Machiavelli? Rhetoric, Philosophy and Politics in Ibn Khaldun’s Critique of Sufism", Harvard Middle Eastern and Islamic Review 8 (2009), pp 242–291. [1] 20 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. excerpt from page 286 (footnote 39): "Ibn Khaldun’s own personal opinion is no doubt summarized in his pointed remark (Q 3: 274) that Tusi was better than any other later Iranian scholar". Original Arabic: Muqaddimat Ibn Khaldūn : dirāsah usūlīyah tārīkhīyah / li-Aḥmad Ṣubḥī Manṣūr-al-Qāhirah : Markaz Ibn Khaldūn : Dār al-Amīn, 1998. ISBN 9771960709. Excerpt from Ibn Khaldun is found in the section: الفصل الثالث و الأربعون: في أن حملة العلم في الإسلام أكثرهم العجم (On how the majority who carried knowledge forward in Islam were Persians) In this section, see the sentence sentence where he mentions Tusi as more knowledgeable than other later Persian ('Ajam) scholars: . و أما غيره من العجم فلم نر لهم من بعد الإمام ابن الخطيب و نصير الدين الطوسي كلاما يعول على نهايته في الإصابة. فاعتير ذلك و تأمله تر عجبا في أحوال الخليقة. و الله يخلق ما بشاء لا شريك له الملك و له الحمد و هو على كل شيء قدير و حسبنا الله و نعم الوكيل و الحمد لله.
  7. ^ Seyyed H. Badakhchani. Contemplation and Action: The Spiritual Autobiography of a Muslim Scholar: Nasir al-Din Tusi (In Association With the Institute of Ismaili Studies. I. B. Tauris (December 3, 1999). ISBN 1-86064-523-2. page.1: ""Nasir al-Din Abu Ja'far Muhammad b. Muhammad b. Hasan al-Tusi:, the renowned Persian astronomer, philosopher and theologian"
  8. ^ Seyyed Hossein Nasr, Islamic Philosophy from Its Origin to the Present: Philosophy in the Land of Prophecy, SUNY Press, 2006, ISBN 0-7914-6799-6. page 199.
  9. ^ Boratav, Pertev Naili (2014), Nasreddin Hoca (6 bas.), İstanbul: Islık Yayınları, s. 77, ISBN 9786056469909 
  10. ^ ""TÛSÎ, Nasîrüddin" İslam Ansiklopedisi, cilt: 41, sayfa: 437-442, Yıl:2012". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  11. ^ Mukaddime, Tabii İlimlere Dair. İlgi Kültür Yayınları. 1277. s. 1023. 28 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2023.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Nasîrüddin_Tûsî&oldid=33464857" sayfasından alınmıştır