Moray bölgesi

Telaffuzu

Moray (İskoç Galcesi:Moireibh veya Moireabh), İskoçya'nın 32 yerel yönetim konseyi bölgesinden biridir. Moray Firth'te bir kıyı şeridi ile ülkenin kuzeydoğusunda yer alır. Aberdeenshire ve Highland konsey bölgeleriyle komşudur.

1975 ile 1996 yılları arasında Moray, benzer sınırlara sahip, o zamanki Grampian Bölgesi'nin bir ilçesiydi.

Etimoloji

İlk olarak 970 civarında Moreb olarak ve 1124'te Latince biçimiyle Morauia olarak kabul gören isim, daha önceki Kelt biçimlerinden "mori" (deniz) ve "treb" (yerleşim)'den türemiştir (Galce môr-tref).^[1]

Tarihçe

Orta Çağ'da Moray Eyaleti, modern konsey alanından çok daha büyüktü ve aynı zamanda şu anda Highland ve Aberdeenshire'ın çoğunu da kapsıyordu. Bu dönemde Moray bir süreliğine bağımsız bir krallık veya Alba'nın oldukça özerk bir tebaası olmuştur. 12. yüzyılın başlarında Moray, Moraylı Óengus ile yaşadığı çatışmanın ardından İskoçya Kralı I. David tarafından mağlup edildi ve bölgenin yönetimi William Fitz Duncan'a geçti.

Bundan sonra bu unvan, Thomas Randolph'a Moray Kontu unvanının verildiği 14. yüzyıla kadar geçerliliğini yitirdi. Kontluğun nesli tükendi ve dört kez yeniden yaratıldı: Son yaratımı günümüze kadar hayatta kaldı ve şu anda 21. Moray Kontu'nun elinde bulunmaktadır. Bu durum yüzyıllar boyunca Moray İlçesinin topraklarının Elgin çevresindeki bölgeye kadar daralmasına yol açmıştır.

Moray Konseyi bölgesinin sınırları, 1973 Yerel Yönetim (İskoçya) Yasası'na ve ardından 1975'te İskoçya'da yerel yönetimin yeniden düzenlenmesine dayanmaktadır. Bölge, Moray'in kaldırıldığı 1975 ile 1996 yılları arasında Grampian Bölgesi'nin bir parçasıydı. Konsey alanı, tarihi Moray ilçesinin çoğunu (geri kalanı Highland konsey alanının bir parçasıdır) ve tarihi Banffshire'ın çoğunu (geri kalanı Aberdeenshire konsey alanının bir parçasıdır ) kapsar.

Siyaset

Moray Konseyi'nin şu anda sekiz bölgede devredilebilir tek oyla seçilen 26 üyesi vardır. Mart 2022 itibarıyla konsey, bir azınlık SNP yönetimi tarafından kontrol edilmektedir.^[2]

Moray'in sınırları, Birleşik Krallık Avam Kamarası'nın Moray seçim bölgesiyle örtüşmektedir. Şu anki milletvekili Muhafazakar Parti'den Douglas Ross'tur.

İskoç Parlamentosu'nda Moray'in çoğunluğu Moray seçim bölgesinde ve Highlands ve Islands seçim bölgesinde yer alıyor. Moray'in doğu köşesi (Buckie koğuşu ile Keith ve Cullen koğuşunun doğu kısmından oluşur) bunun yerine Banffshire ve Buchan Coast seçim bölgesinde ve Kuzey-Doğu İskoçya seçim bölgesindedir .

2014 İskoç bağımsızlık referandumunda Moray, %57,6 gibi ortalamanın üzerinde bir oranla 'Hayır' oyu verdi. 2016 Avrupa Birliği üyelik referandumunda Moray %50,1'lik bir farkla 'Kalmak' oyu verdi. Tüm İskoç konsey bölgeleri arasında en büyük 'Ayrılma' yüzdesine ve Birleşik Krallık'ta her iki taraf için de en dar zafer marjına sahipti.

Yerleşim yerleri

Moray nüfusunun büyük çoğunluğu ilçenin kuzey kesiminde yaşıyor; sekiz bölgesinden yalnızca biri güneydeki vadileri kapsıyor. Elgin, 2011 nüfus sayımına göre nüfusun %25'ine ev sahipliği yaparak açık ara en büyük kasabadır.

Nüfusa göre en büyük yerleşim yerleri:


Yerleşim Yeri	Nüfus (2020)
Elgin, Moray	25.040
Forres	9.900
Buckie	9.010
Lossiemouth	6.840
Keith, Moray	4.610
Burghead	1.840
Lhanbryde	1.830
Fochabers	1.770
Hopeman	1.710
Dufftown	1.590

Eğitim

Moray'da 45 ilk ve 8 orta okul bulunmaktadır ve konsey şu anda 13.000'den fazla öğrencinin eğitiminden sorumludur. Konseyin topluluk öğrenimi ve geliştirme ekibi aynı zamanda yetişkin öğrenciler için çok çeşitli sınıf ve kursların düzenlenmesinde de rol almaktadır. Konsey ayrıca şu anda tümü ücretsiz internet ve e-posta erişimine sahip 15 halk kütüphanesi ve daha uzak bölgelerdeki kullanıcılara hizmet veren iki gezici kütüphane çalıştırmaktadır.

Moray aynı zamanda Highlands Üniversitesi ve Island Üniversitesi'ne bağlı Moray Koleji'ne, Gordonstoun bağımsız yatılı okuluna ve ona eşlik eden hazırlık okulu Aberlour House'a da ev sahipliği yapmaktadır .

Altyapı

Moray Belediyesi aynı zamanda 1.000 mil yol, 450 mil yürüyüş yolu, 468 köprü, 16.000 sokak lambası ve 10.500 yol tabelasının bakımından da sorumludur.

Bir konut otoritesi olarak Moray Belediyesi, yaklaşık 6.000 belediye mülkünü yönetiyor ve bir belediye binasına sahip. Aynı zamanda yaşlılar ve özel ihtiyaçları olan kişiler gibi belirli grupların gereksinimlerini karşılamak üzere özel olarak tasarlanmış, inşa edilmiş veya uyarlanmış konutlar da sağlamaktadır. Konseyin çevre hizmetleri departmanının bir parçası olan imar kontrol bölümü, her yıl bina inşa etmek veya mevcut binaları uyarlamak için izin isteyen kişi ve kuruluşlardan gelen binlerce planlama başvurusuyla ilgileniyor.

Uyuşturucu sorunu

2020'de İskoçya, Birleşik Krallık'ın geri kalanından neredeyse 3,5 kat daha fazla, Avrupa'da uyuşturucuya bağlı ölümlerin en yüksek olduğu ülke oldu.

İskoçya Ulusal Kayıtlarından elde edilen rakamlar, Moray bölgesinde bir önceki yıla kıyasla 2018'de 17 uyuşturucu kaynaklı ölümün meydana geldiğini gösteriyor. Bu, 2016 ve 2015'te 10, 2014'te 2 ve 2013'te 5 ile karşılaştırılıyor. Moray bölgesi için 2018 rakamları, kayıtların başladığı 1996'dan bu yana en yüksek seviyedeydi ve ulusal tabloyu yansıtmaktadır.

2019'da uyuşturucuya bağlı 12 ölüm rapor edildi; bu rakam, önceki yılın rekor seviyesinden 5 ölüm daha azdır. Bu,1000 kişi başına 0,12'lik uyuşturucuya bağlı ölüm oranını temsil etmektedir. Karşılaştırıldığında, komşu Aberdeenshire'da 1000 kişi başına ölüm oranı 0,08'di; Dundee'de bu oran 0,36'ydı (ülkedeki en yüksek oran); Glasgow'da bu oran 0,35'ti (ülkedeki en yüksek ikinci); İskoçya'da ise en düşük oran 0,06 ile Orkney oldu.

Çevre

Moray'da evlerden ve ticari mülklerden yaklaşık 50.000 ton atık toplanıyor. Birçok topluluktaki haneler kaldırım kenarı geri dönüşüm hizmetinden yararlanmaktadır. Sekiz büyük geri dönüşüm merkezine ek olarak Moray genelinde 60'tan fazla geri dönüşüm noktası bulunmaktadır.

Ekonomi

İstihdam

2003 yılında Moray'ın çalışan nüfusu yaklaşık 40.000'di: bunların yaklaşık 34.000'i çalışan ve 6.000'i serbest meslek sahibiydi. Bu 34.000 kişinin %31'i kamu sektöründe istihdam edilirken, İskoçya'da bu oran %27 ve Birleşik Krallık'ta %25'tir (RAF personeli bu rakamlara dahil değildir). İşlerin yalnızca %18'i yönetimsel veya profesyoneldir; İskoçya'da ise bu oran %25'tir.

Ekonomik performans ve kalkınma

Moray'deki brüt katma değer (GVA) [6] 2003 yılında 1,26 milyar £ idi. Bu, kişi başına 14.500 £'luk bir üretime karşılık gelir ve İskoçya ortalamasının %6 ve Birleşik Krallık'ın % 12 altındadır.

Diyagramlar gıda ve içecek endüstrisine, yani damıtma, konserve gıda ve bisküvi imalat endüstrilerine olan güçlü bağımlılığı göstermektedir. Kamu sektörü de çok ön plana çıkıyor. Toplam 1,26 milyar £'luk GSKD'nin %19'unu yiyecek ve içecek oluştururken, %3'ü İskoçya'ya ve %2'si Birleşik Krallık'a aittir. Moray, İskoçya'nın tüm yiyecek ve içecek GVA'sının %9'undan sorumludur. Moray'in ulusal pazarlarda ortalamanın üzerinde bir paya sahip olduğu önemli alanlar turizm, orman ürünleri, tekstil ve özel metal işlemedir. Ancak bunun tersine Moray, iş hizmetleri alanında GSKD'nin %15'i ile önemli ölçüde yetersiz temsil edilirken, bu oran İskoçya'da %19 ve Birleşik Krallık'ta %25'tir.

Mart 2014'te Moray Ekonomik Ortaklığı tarafından önümüzdeki on yılda 95 milyon sterlinlik sektörü ikiye katlamayı amaçlayan bir turizm stratejisi başlatıldı. Haziran 2014'te, stratejiyi desteklemek ve ziyaretçilere tek noktadan alışveriş sağlamak amacıyla Moray Ticaret Odası'nın himayesinde bir web sitesi (morayspeyside.com) açıldı.^[3]^[4]

Kişi başı gelir

İskoç ve İngiliz seviyeleriyle karşılaştırıldığında Moray'de ortalama gelir düşüktür. 2003'teki ortalama ücret haftada 286 sterlindi; bu, İskoç ortalamasının %12, İngiliz ortalamasının da %18 altındaydı (bu istatistiklere silahlı kuvvetler dahil değildir). Bu rakamlar, daha az nitelikli işçi ve daha az idari ve profesyonel işlerle birlikte büyük miktarda yarı zamanlı istihdamı yansıtıyor. Sakinlerin %16'sı şehir dışına gidiyor, bu da nispeten yüksek bir orandır. Bunların üçte ikisi Aberdeen veya Aberdeenshire'da, özellikle de petrol ve gaz endüstrisinde çalışıyor. Şehir dışına giden bu kişiler yerel işçilerden önemli ölçüde daha fazla kazanıyor.

İş dünyası

2004 yılında Moray'da yaklaşık 2.500 kayıtlı işletme vardı; işletmelerin %75'i beşten az kişiyi çalıştırıyor ve firmaların yaklaşık yarısının cirosu 100.000 £'dan azdı. Çalışanların %60'ı küçük firmalarda istihdam edilirken, İskoçya genelinde bu oran %48'dir.

Moray'in büyük şirketleri ürünlerini Britanya'nın diğer bölgelerine ve yurt dışına ihraç ediyor ve küçük şirketlerin birçoğunun Aberdeen, Aberdeenshire ve Highland'deki komşu ekonomilerle doğrudan ilişkisi vardır. Ayrıca, şehir dışına giden büyük bir işgücü (5.000 kişiyi aştığı tahmin edilmektedir) gelirini komşu Aberdeen ve Inverness merkezlerinden elde etmektedir .

Nüfus

Bir Moray sakinine, özellikle de tarihi Moray Mormaer'ine 'Moravian' denir.

Dil

Bölgedeki dil kullanımına ilişkin ilk kayıtlar, 1705 yılında kıyı hariç Moray'ın çoğunun "Tamamen İrlandalı ve Dağlık Ülkeler" ve "Her iki dilin de konuşulduğu İrlandalı Mahalleler" olarak tanımlandığını gösteriyor.^[5] Günümüze gelindiğinde bölgede İskoç Galcesi zayıflamıştır; Moray'in yalnızca uzak güneyinde nüfusun en iyi ihtimalle %10'unun Galce'yi İngilizceden daha iyi konuştuğu rapor edilmektedir. 19. yüzyılın sonlarına doğru kayıtlar gelişti ve 1881 ile 1921 arasında Moray'deki Galce konuşanların yüzdesinin aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi dalgalandığını göstermektedir:

Yıl	Galce konuşanlar (%)
1881	2.63
1891	5.64
1901	4.48
1911	2.98
1921	2.08
1991	0,56

1991'den bu yana oran, sürekli olarak yüzde 1'in altında seyrediyor.^[6] Büyük ölçüde yerini Dor ve son zamanlarda İskoç İngilizcesi almıştır.

Kaynakça

^ A Dictionary of British Place-Names. David Mills (İngilizce). Oxford University Press. 2011.
^ "Councillors - Moray Council". www.moray.gov.uk. 23 Eylül 2020. 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2024.
^ Whitfield, Alistair (27 Haziran 2014). "Moray tourism website launched". Press and Journal (İngilizce). 6 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2024.
^ "Moray Speyside - Scotland's Whisky Country". Visit Moray Speyside (İngilizce). 29 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2024.
^ Withers, Charles W. J.; Thomson, Derick S. (1984). Gaelic in Scotland: 1698 - 1981; the geographical history of a language. Edinburgh: Donald. ISBN 978-0-85976-097-3.
^ "Census Results - Home". web.archive.org. 4 Temmuz 2008. 4 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2024.

[1] A Dictionary of British Place-Names. David Mills (İngilizce). Oxford University Press. 2011.

[2] "Councillors - Moray Council". www.moray.gov.uk. 23 Eylül 2020. 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2024.

[3] Whitfield, Alistair (27 Haziran 2014). "Moray tourism website launched". Press and Journal (İngilizce). 6 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2024.

[4] "Moray Speyside - Scotland's Whisky Country". Visit Moray Speyside (İngilizce). 29 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2024.

[5] Withers, Charles W. J.; Thomson, Derick S. (1984). Gaelic in Scotland: 1698 - 1981; the geographical history of a language. Edinburgh: Donald. ISBN 978-0-85976-097-3.

[6] "Census Results - Home". web.archive.org. 4 Temmuz 2008. 4 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]